گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
در اسفندماه ١٣٩٦ در کل کشور بالغ‌بر 9میلیون و 968هزار فقره چک وصـول شد کـه از ایـن تعداد بالغ‌بر 8میلیون و 648هزار فقره چک عادی و حدود یک‌میلیون و 320هزار فقره چک رمزدار بوده است. برایـن اساس در کل کشور 86.8درصد از کل تعداد چک‌هـای وصـولی، چـک عـادی و13.2 درصـد چـک رمزدار بوده است. در اسفند 96 در کل کشور مبلغی حدود 3661هزار میلیارد ریال چک وصـول شد که حدود 691هزار میلیارد ریال چـک عـادی و حـدود 2970هـزار میلیـارد ریـال چـک رمـزدار است. به عبارتی در کل کشـور 18.9درصـد از کـل مبلـغ چک‌های وصـولی، چـک عـادی و 81.1 درصد چک رمزدار بوده است.
به گزارش تعادل، این نکته نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر با حقوقی شدن چک‌ها و افزایش تعداد برگشتی، توجه به چک‌های رمزدار در مبادلات بانکی و همچنین اطمینان از وصول مبلغ آن به‌شدت افزایش یافته و سهم چک رمزدار به بیش از 81 درصد مبلغ چک‌ها رسیده و با وجود گردش 8.6میلیون چک عادی در کشور سهم چک عادی به 19 درصد مبلغ چک محدود شده است.
در اسفند 96 به میزان 10میلیون چک به مبلغ 87600میلیارد تومان مبادله شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ 4.4 و 20 افزایش داشته است که از این تعداد 8.6میلیون فقره به مبلغ 69هزار میلیارد تومان وصول شده که نسبت به بهمن ماه 96 تعداد آن 5.7 درصد و مبلغ آن 19 درصد افزایش نشان می‌دهد. از سوی دیگر بالغ‌بر 1.4میلیون فقره چک به ارزشی بالغ‌بر ۱85هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است. که نسبت به بهمن ماه از نظر تعداد 3.1 درصد و از نظر مبلغ 23.7 درصد افزایش نشان می‌دهد. براین اساس 14 درصد تعداد و 21 درصد مبلغ چک‌های مبادله شده برگشت خورده است.
همچنین در استان تهران نیز 3.7میلیون فقره با ارزش 56هزار میلیارد تومان مبادله شده است. که 3.2میلیون به مبلغ 443هزار میلیارد ریال آن وصول شده و 479هزار فقره آن به ارزش حدود 118هزار میلیارد ریال برگشت خورده است. براین اساس در کل کشور تعداد 13.9 درصد چک‌های مبادله شده و 21 درصد مبلغ آنها برگشت خورده است. در استان تهران نیز 12.9 درصد و 21 درصد مبلغ چک‌ها برگشت داده شده است.
از سوی دیگر، بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی متعلق به هرمزگان با 63 درصد، ایلام 42 درصد، گلستان 28 درصد بوده است. کمترین نسبت نیز متعلق به البرز با 13.7 درصد، خوزستان و گیلان با 14 درصد و زنجان با 16.5 درصد بوده است.
سهم برگشتی از کل چک‌های مبادله‌ای
طبق آمار موجود، بخش عمده‌یی از چک‌ها به دلیل فقدان یا کسری موجودی برگشت داده شده است، بطوری که در اسفندماه سال جاری 96.9درصد از تعداد و 93.9درصد از ارزش کل چک‌های برگشتی به دلیل کسری یا فقدان موجودی بوده است. در استان تهران نیز 460هزار چک به ارزش 109هزار میلیارد ریال به دلیل کسری موجودی برگشت داده شده است و 96.1درصد و ارزش 92.4 درصد از چک برگشتی در استان را به خود اختصاص داده است.
چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان جامعه داشته است. لیکن طی دو دهه اخیر به دلیل تداوم توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رشد متناسبی داشته و ابزارهای پرداخت الکترونیکی به مرور زمان جایگزین ابزارهای پرداخت سنتی نظیر اسکناس و مسکوک و انواع چک شده است. با وجود این، به‌دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌خصوص جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت هنوز هم از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود. اگرچه متاثر شدن فضای کسب‌وکار کشور از رکود اقتصادی سال‌های گذشته می‌تواند از دلایل برگشت چک‌ها به دلیل کسری یا فقدان موجودی باشد، لیکن عدم وجود سازوکارهای موثر اعتبارسنجی مشتریان در فرآیند صدور دسته‌چک نیز از دیگر دلایل مهم این امر است. انتظار می‌رود با تداوم روند رشد اقتصادی سال گذشته و همچنین بهبود سازوکارهای اعتبارسنجی مشتریان بانک‌ها در این زمینه، به مرور زمان سهم چک‌های برگشتی از بابت کسری یا فقدان موجودی کاهش یابد. بانک مرکزی در راستای کاهش چک‌های برگشتی، در کنار تکمیل زیرساخت پردازش و پذیرش الکترونیکی چک، پیاده‌سازی کامل سامانه‌های نظارتی مرتبط نظیر سامانه چک برگشتی، سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتباری (مکنا) و به‌خصوص سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد) را با هدف ایجاد زمینه نظارت موثر بر سازوکار صدور دسته چک در دستور کار قرار داده است. یادآور می‌شود در سامانه صیاد علاوه بر مواردی نظیر ایجاد شفافیت اطلاعاتی و ایجاد محدودیت برای صدور چک‌های بلامحل، تدابیری جهت ارتقای ضرایب امنیتی چک نیز در نظر گرفته شده است. ضمن آنکه بررسی صلاحیت دارنده دسته‌چک و همچنین ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده برای اختصاص دسته‌چک به متقاضیان فاقد صلاحیت از دیگر قابلیت‌های سامانه‌های نظارتی مرتبط بوده و عملیاتی شدن کامل این سامانه‌ها می‌تواند موجب ایجاد شفافیت اطلاعاتی از طریق برپایی نظام استعلام همگانی شده و انتظار می‌رود با تکمیل سامانه مزبور سهم چک‌های برگشتی در نظام پرداخت کشور بطور قابل ملاحظه‌یی کاهش یابد.
در اسفندماه ١٣٩٦، معادل 54.4 درصد از تعداد چک‌های مبادله‌یی کـل کشـور در سـه اسـتان تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی مبادله شده است که به ترتیـب بـا 36.9درصـد، 9.6درصـد و 7.9درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ73درصـد از مبـالغ چک‌های فـوق در سـه اسـتان تهـران (64درصد اصفهان 4.6 درصد و خراسـان‌رضـوی 4.5 درصـد) مبادلـه شده اسـت کـه بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
در اسفندمـاه ١٣٩٦ در کـل کشـور بالغ‌بر 8.6میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود 691هزار میلیارد ریال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب5.7درصد 19درصد افزایش نشان می‌دهد در ماه مورد گزارش در کل کشور86.1درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 78.9 درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شد.
در اسفندمـاه ١٣٩٦ در اسـتان تهـران حـدود 3.2میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود 443هزار میلیارد ریال وصول شد. در ماه مورد گزارش در استان تهران از نظر تعداد 87.1درصد و از نظر مبلغ ٧٩درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شده است.
کمترین وصولی و بیشترین برگشتی در هرمزگان
در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کـل چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های گیلان (88.8درصـد)، یـزد (88.5 درصـد) و البرز (88درصد) اختصاص یافته است و استان‌های کهگیلویـه و بویراحمـد 77.3درصـد)، کردستان 77.8درصد) و خراسان شمالی 80.3 درصد) پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
در ماه مورد گزارش، در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های وصـولی بـه کـل مبـالغ چک‌های مبادلـه‌یی در اسـتان بـه ترتیـب بـه استان‌های البـرز (86.3درصـد)، خوزســتان (85.7درصــد) و زنجان (83.5درصــد) اختصــاص یافتــه اســت و استان‌های هرمزگـان 36.4درصـد)، ایـلام (57 درصـد) و گلستان 71درصد) کمترین نسـبت مبـالغ چک‌های وصولی به کل مبالغ چک‌های مبادلـه شـده در اسـتان را بـه خـود اختصـاص داده‌انـد.
در اسفندماه ١٣٩٦ در کـل کشـور بالغ‌بر 1.4میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بالغ‌بر 185هزارمیلیارد ریال برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیـب 3.1درصد و 23.7 درصد افزایش نشان می‌دهد. در مـاه مـورد گـزارش در اسـتان تهـران حـدود ٤79هـزار فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود 118هزار میلیارد ریال برگشت داده شد. در ماه مـورد گـزارش در کـل کشـور13.9درصـد از کـل تعـداد چک‌های مبادلـه‌یی و 21.1 درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است. در ماه مورد گزارش در استان تهران 12.9درصد از کل تعداد چک‌هـای مبادله‌یی و 21درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است.
در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کل مبـالغ چک‌های مبادلـه شـده در اسـتان بـه ترتیـب بـه استان‌های هرمزگـان 63 ایلام 42 و گلستان 28 اختصاص یافته است و استان‌های البرز 13درصد)، خوزستان و گیلان 14 و زنجان 16 درصد کمترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کـل مبالغ چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند. در اسفندمـاه 1396 در کـل کشـور حـدود 1.4میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بالغ‌بر 173هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد 97 و از نظر مبلغ 94 درصد از کل چـک‌هـای برگشـتی بـه دلایـل کسری یا فقدان موجودی بوده است.
در ماه مورد گزارش در استان تهـران بالغ‌بر 460هزار فقـره چـک بـه مبلغـی بالغ‌بر 109هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقـدان موجـودی برگشـت داده شـده اسـت. در واقـع در استان تهران از نظر تعداد 96 درصد و از نظر مبلغ 92 درصد از کـل چـک‌هـای برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور، بیشترین نسبت مبالغ چـک‌هـای برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل مبالغ چک‌های برگشتی در استان به ترتیب به استان‌های هرمزگان اردبیل و ایلام و سمنان با بیش از 98 درصد و کمترین به خراسان شمالی و چهارمحال بختیاری با 95 درصد اختصاص داشته است.
چک رمزدار
در اسفندماه 1396 در کل کشور حدود 1.3هزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـی حـدود 2970هزار میلیارد ریال وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظـر تعـداد49 درصـد و از نظر مبلغ 66.5 درصد افزایش داشته است. در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ‌بر 506هزار فقره چک رمـزدار بـه مبلغـی حـدود 2243هزار میلیارد ریال وصول شد.
در مـاه مـذکور 52.5درصـد از تعـداد چک‌های رمـزدار وصـولی در سـه اسـتان تهـران (38درصد)، اصـفهان 7.2 درصـد و خراسان رضوی 7 درصد وصـول شده اسـت کـه بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ 81.6درصـد از مبـالغ چک‌های فـوق در استان‌های تهـران (75.5درصـد)، اصـفهان (3.4درصـد) و خراسـان رضـوی (2.7 درصـد) وصـول شده اسـت.
بررسی 6 ماهه اول
بررسی 6ماهه اول سال 96 نشان می‌دهد که روی هم رفته بیش از 8.5میلیون چک به مبلغ حدود 74هزار و 500 میلیارد تومان برگشت خورده که میانگین آن 15.7 درصد تعداد و 22.1 درصد مبلغ چک‌های مبادله شده بوده است. به عبارت دیگر، بطور متوسط در هر ماه معادل 1.42میلیون چک به مبلغ میانگین ماهانه 12.42هزار میلیارد تومان برگشت خورده است.
آمارها نشان می‌دهد که مهم‌ترین علت برگشت چک‌ها، کسری موجودی بوده و بیش از 97 درصد چک‌ها به خاطر کسری موجودی برگشت خورده است.
در فروردین ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.1میلیون به مبلغ 8هزار میلیارد تومان، معادل 14.8درصد تعداد و 21 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است. در اردیبهشت ماه ١٣٩٦ نیز در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13هزار میلیارد تومان، معادل 15.7 درصد تعداد و 21.9 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
همچنین در خرداد ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.8هزار میلیارد تومان، معادل 16.2 درصد تعداد و 23.1 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است. در تیر ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.1هزار میلیارد تومان، معادل 16.3 درصد تعداد و 22.8 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
در مرداد ماه ١٣٩٦ نیز در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.8هزار میلیارد تومان، معادل 15.8 درصد تعداد و 22 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است و در شهریور ماه ١٣٩٦، در کل کشـور بالغ‌بر 1.4میلیون فقـره چـک بـه مبلغـی بالغ‌بر 12.8هزارمیلیارد تومان معادل 15.6 درصد تعداد و 21.8 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است
آمارها نشان می‌دهد که مهم‌ترین علت برگشت چک‌ها، کسری موجودی بوده و بیش از 97 درصد چک‌ها به خاطر کسری موجودی برگشت خورده است.
در فروردین ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.1میلیون به مبلغ 8هزار میلیارد تومان، معادل 14.8درصد تعداد و 21 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است. در اردیبهشت ماه ١٣٩٦ نیز در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13هزار میلیارد تومان، معادل 15.7 درصد تعداد و 21.9 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
همچنین در خرداد ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.8هزار میلیارد تومان، معادل 16.2 درصد تعداد و 23.1 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است. در تیر ماه ١٣٩٦، در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.1هزار میلیارد تومان، معادل 16.3 درصد تعداد و 22.8درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
در مرداد ماه ١٣٩٦ نیز در کل کشور بالغ‌بر 1.5میلیون به مبلغ 13.8هزار میلیارد تومان، معادل 15.8 درصد تعداد و 22 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است و در شهریور ماه ١٣٩٦، در کل کشـور بالغ‌بر 1.4میلیون فقـره چـک بـه مبلغـی بالغ‌بر 12.8هزارمیلیارد تومان معادل 15.6 درصد تعداد و 21.8 درصد مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است.
