مشکل آب حل شدنی است

مساله آب یا به بیانی «مشکل کم آبی» در سال‌های اخیر یکی از چالشی‌ترین موضوعاتی است که به جهت درجه اهمیت و جایگاه اقتصادی آن بخش‌های متعددی را درگیر خود می‌کند، مشکلی که برای حل آن راه‌حل‌های متعددی وجود دارد.

رییس‌جمهوری نیز به‌تازگی در یکی از سخنرانی‌های خود با بیان این جمله که مشکل آب موردی نیست که قابل حل نباشد، تصریح کرد: درباره هر مشکلی باید فکر، همکاری و تلاش شود و در کنار آن از مردم خواسته شود.

کارشناسان حوزه انرژی می‌گویند: برای بهبود شرایط موجود و جلوگیری از بحرانی شدن وضعیت آب کشور قبل از هر چیز باید مدیریت حوز‌ه‌یی بر منابع آب صورت گیرد از سویی اتخاذ رویکرد فنی در انتقال آب و آبیاری - هر چند که ممکن است اتخاذ رویکردهای فنی هزینه‌های بالایی را به دولت تحمیل کند اما نتایج مثبتی به‌همراه دارد - ارتقای فرهنگ مصرف آب، صنعتی شدن و گریز از شعار توسعه کشاورزی به حل مشکل کمک می‌کند.

افزون بر این آنها بر این باورند که مدیریت منابع آب و حفظ محیط زیست در داخل و رودخانه‌های مرزی کشور - که از آن می‌توان به عنوان دیپلماسی آب در داخل و خارج کشور نام برد - و کاربردی‌تر کردن علوم و مهندسی آب از دیگر شیوه‌های رفع مسائل موجود است.

ایرنا در گزارشی با اعلام این مطلب افزود: از طرفی بازنگری جدی در سیاست‌های رشد و توزیع جغرافیایی جمعیت، مرفه‌سازی کشاورزان و جوامع روستایی با اعطای امتیازات بیشتر و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی برای افزایش بهره‌وری اقتصادی از طریق مدرنیزه کردن این بخش بازبینی الگوهای کشت در سراسر کشور با در نظر گرفتن امنیت غذایی ملی و بر اساس میزان دسترسی به منابع منطقه‌یی و بهره‌وری اقتصادی پیشنهاد می‌شود.

آنها بر این باورند که افزایش قیمت حامل‌های انرژی و آب همراه با اعطای مشوق‌های اقتصادی برای جلوگیری از صدمات اقتصادی و معیشتی بر کشاورزان در کوتاه‌مدت، ایجاد سازمان‌های تعاونی مدیریت کشاورزی در هر منطقه و افزایش مشارکت آنها و ظرفیت‌های جمعی در مدیریت آب و کشاورزی، ایجاد بازار آب و کنترل حقابه‌ها، ایجاد حساب پس انداز آب برای محیط زیست در جهت حفظ و احیای اکوسیستم‌ها از طریق خریداری آب از مزارع کم بازده در مدیریت وضعیت موجود تاثیر بسیاری دارد.

به گفته این کارشناسان، تغییر وضعیت از مدیریت بحران به مدیریت پیشگیرانه، اصلاح ساختار حکمرانی آب و تقویت سازمان محیط زیست، آموزش و تقویت فرهنگ زیست محیطی جامعه از دیگر محورهایی است که برای حل بحران جدی آب از ضرورت‌های جلوگیری از گسترش دامنه کم آبی در ایران به‌شمار می‌آید.

این پیشنهادها در شرایطی ارائه می‌شود که کشور دایما در معرض تغییرات آب و هوایی خشک قرار گرفته که تاثیرات جوی آن از یک سو و منابع زیرزمینی را تحت تاثیر قرار داده است.

طبق اعلام سازمان ملل تنها 3 درصد از آب موجود در کل جهان قابل شرب است و باقی‌مانده، آب‌شور و غیرقابل‌شرب است. سهم ایران از این منابع در سطح پایین‌تری قرار دارد و تنها 0.3درصد است، درحالی که یک ‌درصد از جمعیت جهان در ایران زندگی می‌کنند. با توجه به بالا بودن متوسط دما در ایران از مجموع 413میلیارد مترمکعب بارندگی سالانه در کشور 66‌درصد آن پیش از رسیدن به رودخانه‌ها تبخیر می‌شود.

از سویی در حالی که متوسط میزان مصرف آب شیرین در دنیا در بخش‌های شهری، صنعتی و کشاورزی به ترتیب برابر 12، 19 و 69‌ درصد منابع مورد استفاده جوامع است، این میزان در ایران برای همین مصارف به ترتیب 7، 1 و 92‌درصد است. این آمار نشان می‌دهد نزدیک 20‌درصد از منابع آب در جهان به بخش صنعت دارای ارزش افزوده اختصاص دارد در حالی که در ایران تنها یک‌درصد از منابع آب به صنعت تخصیص می‌یابد.

ناسا در گزارشی طی یک تحقیق چند ساله برای مدل‌سازی دوره‌های اقلیمی پیش‌بینی کرده است که در سه تا چهار دهه پیش‌رو، کره زمین با یک نوع تغییر نظام بارش مواجه شده است.

کسب رتبه چهارم برای ایران از بین 45 کشور در معرض خشکسالی شدید در گزارش ناسا بیانگر وضعیت نگران‌کننده آب کشور است، در این گزارش تاکید شده که این پدیده در 30سال آینده رخ خواهد داد و ایران نیز متاثر از این وضعیت خواهد بود.

اخیرا نیز وزیر نیرو در سخنانی با اشاره به وضعیت خشکسالی در کشور و ضرورت مدیریت مصرف آب به تازگی گفت: امسال خشک‌ترین سال طی نیم قرن اخیر بوده است.

رضا اردکانیان تصریح کرد: با کاهش محسوس بارندگی‌ها و وقوع خشکسالی باید به موضوع افزایش بهره‌وری از آب در مناطق خشک و کم آب توجه بیشتری کنیم.

وی با بیان اینکه موضوع کم آبی در کشور باید کاملا جدی گرفته شود، از تشکیل کمیته‌های استانی به ریاست استانداران برای مدیریت مصرف آب اشاره کرد و گفت: فرهنگ استفاده صحیح از آب باید در جامعه نهادینه شود.

طبق برخی گزارش‌های رسمی میزان سرانه آب تجدیدپذیر ساﻻنه کشور از میزان حدود 13000مترمکعب به ازای هر نفر در سال 1300 به حدود 1400 مترمکعب به ازای هر نفر در سال 93، کاهش یافته و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب حادتر خواهد شد.

با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد این گروه شامل کشورهایی است که در سال 2025 با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند.

ایران در بین 180 کشور دنیا از لحاظ برخورداری از منابع آب در رتبه 50 قرارگرفته و در بین این کشورها از نظر سرانه منابع آب در جایگاه 112 دنیا قرار دارد.

طبق برخی گزارش‌ها، سرانه منابع آب در ایران در سال 90، حدود 1704 مترمکعب بوده درحالی‌ که سرانه منابع آب در دنیا و کشورهای پردرآمد به ترتیب 3.6 و 6.65 برابر ایران است؛ یعنی منابع آب در ایران به ازای هر نفر 30درصد متوسط سرانه جهان است و این در حالی است سرانه مصرف آب در ایران، خصوصا در بخش‌های کشاورزی و صنعتی بیشتر از متوسط دنیاست.

سازمان ملل متحد اعلام کرده هر انسان روزانه دست‌کم به 50 لیتر آب نیاز دارد. البته سازمان جهانی بهداشت مقدار متوسط سرانه برای برآوردن نیازهای بهداشتی روزانه هر نفر را 150 لیتر تعیین کرده است. اگر میزان مصرف آب بخش خانگی، صنعتی، تجاری و فضای سبز را در سراسر کشور در نظر بگیریم و بر جمعیت تقسیم کنیم به‌طور متوسط در هر شبانه‌ روز هر ایرانی 197 تا 200 لیتر آب مصرف می‌کند.

مصرف سرانه آب در بخش خانگی در ایران به‌طور متوسط حدود 160 لیتر در روز است و گاهی در کلان‌شهرهای ایران در اوج فصل گرما این میزان مصرف به 250 لیتر در روز هم می‌رسد.

عمده تخصیص آب ایران در بخش کشاورزی است، چرا که به ازای هر مترمکعب آب در کشور، 0.9 کیلوگرم محصول کشاورزی تولید می‌شود؛ اما در جهان به ازای هر مترمکعب آب 2 تا 2.5 کیلوگرم محصول تولید می‌شود.

این در حالی است که از دیدگاه مصرف‌کنندگان آب کشاورزی، میزان مصرف به این بخش تقریبا 0.6 مقدار اعلام‌ شده است و علت این اختلاف را می‌توان در پایش نشدن میزان آب تحویل داده ‌شده سر مزرعه وهدررفت از منابع تنظیم تا مبادی توزیع جست‌وجو کرد. درخصوص میزان هدررفت آب در کشور می‌توان گفت که 25میلیون مترمکعب از آب‌ها در خاک نفوذ می‌کنند، 68میلیون مترمکعب جریان سطحی و 275 میلیون مترمکعب میزان تبخیر سالانه است.

با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهای است که در سال 2025 با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین کارکرد و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تامین نیازهای خود آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود 25درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه می‌شوند.

براساس شاخص فالکن مارک (بحران آب را براساس مقدار سرانه منابع آب تجدیدپذیر سالانه هر کشور تعریف کرده است) کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه 80 و 90 خورشیدی حدود 69درصد از کل آب تجدیدپذیر سالانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.

هر چند که شرایط حاضر کشور در مورد وضعیت آب چندان نگران‌کننده به نظر نمی‌رسد و بسیاری از فعالان حوزه انرژی معتقدند ما هم‌اکنون فقط با مساله‌یی به نام کمبود آب مواجه هستیم اما شرایط اقلیمی گرم و خشک کشور و حرکت کره زمین به سمت خشکسالی این نیاز اساسی یعنی ضرورت اتخاذ برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر لازم برای مدیریت آبها را گوشزد می‌کند.