تعادل
امپراتوری دلار در بازار اگرچه با تصمیم غیرمنتظره دوشنبه شب دولت برچیده شد اما واکنش فعالان اقتصادی نسبت به تعیین نرخ دلار 4200تومانی را به دنبال داشت. به‌طوری‌که اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران روز گذشته در نخستین نشست سال 97 خود اعتراض جدی به این سیاست ارزی دولت وارد کردند. البته این نشست قرار بود با محوریت چگونگی حمایت از کالای ایرانی برگزار شود، که بیشتر حول محور تکلیف جدید ارزی دولت گذشت. در بحث حمایت از کالای ایرانی، رییس اتاق تهران ضمن آسیب‌شناسی تولید داخلی «قیمت تمام شده کالا، کیفیت و تنوع محصولات» را 3مولفه اثرگذار بر تولید عنوان کرد. اما در عین حال اکثریت اعضای اتاق تهران براین باور بودند، برای حمایت از تولید داخل، باید شرایط رقابتی ایجاد شود تا کالای نهایی با کیفیت مطلوب و قیمت متناسب به بازار عرضه شود. از آن سو با بازارگشایی، بتوان کالای تولید داخل را به جهان عرضه کرد. از آن سو تعیین نرخ 4200تومانی دلار، محور مهم دیگری بود که جلسه روز گذشته اتاق تهران را تحت الشعاع قرار داد. اگرچه رییس اتاق تهران، عوامل اثرگذار بر افزایش قیمت ارز را «سخنان اخیر دونالد ترامپ مبنی بر خروج از برجام، سفرهای نوروزی، فرار سرمایه، بحث‌های روانی و هجوم مردم برای خرید ارز و حتی بسته شدن صرافی‌ها در دوبی» عنوان کرد، اما از نگاه او باید بررسی شود که عامل اصلی و موثر بر افزایش قیمت ارز چه بوده است؟ از طرفی فعالان بخش خصوصی ضمن اعتراض جدی به این سیاست جدید ارزی دولت، بر این باور بودند که این نرخ عملیاتی نخواهد بود. چراکه به گفته آنها اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت دلار با این نرخ خرید و فروش شود اما مجددا شرایط به حالت قبلی برمی‌گردد.
3 مولفه اثرگذار بر تولید
رییس اتاق تهران در آغاز این نشست به شعار سال که از سوی مقام معظم رهبری نامگذاری شده است، پرداخت و گفت: شعاری که انتخاب شده قطعا از سوی هر ایرانی هر وطن‌پرست و هر تولیدکننده‌یی مورد استقبال قرار می‌گیرد. آرزوی همه ما این است که مصرف کالای ایرانی نه تنها در کشور خودمان بلکه در همه کشورها مقبول و مطلوب باشد.
مسعود خوانساری تاکید کرد که اتاق‌ها باید در مسیر تحقق این شعار پیشقدم شود و در ارائه راهکارها موثر باشد زیرا ما نمایندگان بخش خصوصی ذی‌نفعان اصلی این شعار هستیم و باید تلاش بیشتری داشته باشیم.
او همچنین به نگرانی‌های موجود در تحقق این شعار و دچار شدن به سرنوشت برخی شعارهای خوب گذشته اشاره و افزود: نگرانیم که این شعار هم مانند دیگر برخی شعارهای مناسب سال‌های گذشته با تعدادی جلسه، همایش، بنر و ... همراه و بعد از مدتی به فراموشی سپرده شود. او نگرانی دیگر در این مورد را اینگونه عنوان کرد که صرفا برای رفع تکلیف، یک سری تصمیم‌های غیرکارشناسی، عجولانه و بدون بررسی گرفته شود. مثلا بخواهند با برخی تصمیمات محدودکننده و بگیر و ببند، مشکل تولید را حل کنند که ممکن است در کوتاه‌مدت جواب بدهد ولی قطعا در بلندمدت اثر منفی روی تولید داخلی می‌گذارد.
خوانساری در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اینکه اتاق بازرگانی باید به دنبال آسیب‌شناسی این موضوع باشد که چرا تولید ایرانی نتوانسته در بازارهای داخلی و خارجی برای خود جا پیدا کند، به توضیح 3مولفه اثرگذار در این زمینه پرداخت.
نخستین مولفه اثرگذار، نخستین موضوع قیمت تمام شده کالاست زیرا به گفته خوانساری همه به دنبال مصرف کالا با قیمت مناسب هستند اما در بحث قیمت بحث ارز بسیار موثر است و در طول 40سال گذشته ارز مهم‌ترین عاملی بود که در تولید اثرگذار بوده است.
او افزود: اما متاسفانه در طول سال‌های گذشته ارز به عنوان یک علت به‌شمار رفته است و بالا و پایین رفتن ارز به معنای کاهش یا افزایش ارزش پول ملی بیان شده درحالی که ارز یک معلول است و نباید به عنوان یک علت به آن نگریسته شود.
خوانساری با بیان اینکه سرکوب کردن قیمت ارز به تولید ضربه می‌زند، اظهار کرد: در 40سال گذشته با وجود تجربیات، قیمت ارز متناسب با تورم داخلی و خارجی تغییر نکرده و این اتفاق فقط در دوره سازندگی اتفاق افتاد که ارز متناسب با تورم داخلی و خارجی تغییر کرد.
خوانساری با اشاره به اثرگذاری سیاست‌های ارزی و تجاری بر هم گفت: به‌دنبال سرکوب قیمت ارز بعد از اینکه کمبود به وجود می‌آید خود به خود فنر برداشته می‌شود و قیمت افزایش ناگهانی پیدا می‌کند و پس از آن برای اینکه با افزایش قیمت مقابله شود تعرفه‌ها بالا می‌رود، این اتفاق هم وقتی می‌افتد بلافاصله قاچاق افزایش پیدا می‌کند و علاوه بر نرخ غیرواقعی ارز، پدیده قاچاق شکل می‌گیرد که به تولید لطمه می‌زند، فساد به وجود می‌آورد، مافیاها شکل می‌گیرند و رانت‌هایی ایجاد می‌شود که به جامعه ضربه اخلاقی و اقتصادی وارد می‌کند.
او با اشاره به مبارزه با مواد مخدر در طول سالیان گذشته نیز اظهار کرد: در طول 40سال گذشته همیشه با مواد مخدر و قاچاق آن به عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده کشور برخورد شده و مجازات‌های سنگین اعمال شده اما واقعیت این است که جلو آن گرفته نشده و حالا با اینکه فکر کنیم می‌توان با افزایش تعرفه‌های آنچنانی بگیر و ببند ایجاد کنیم و جلوی مبادله کالاها را بگیریم، نشدنی است.
دومین مولفه اثرگذار از نگاه خوانساری که سد راه تولید است، را می‌توان هزینه بالای پول برای سرمایه‌گذاری و سرمایه گردش در ایران دانست.
بنا به اظهارات او حداقل در طول سال‌های گذشته ما یک هزینه 20درصدی را همیشه به عنوان سود تسهیلات داشته‌ایم که برای تولید بسیار بالاست.
مساله دیگری که تولید ما با آن روبه‌روست بحث ذخیره انبار است، در کشورهای پیشرفته این ذخیره انبار از 24ساعت تا حداکثر 10روز است در شرایطی که در کشور ما کمتر از 6ماه نیست که هزینه مالی بسیار بالایی به تولید تحمیل می‌کند. در کنار اینها هزینه مبادله هم در کشور ما بسیار زیاد است که به دلیل تحریم‌ها و مشکلاتی که در ارتباط بین‌المللی با کشورها داریم به وجود آمده‌اند و باعث شده عمدتا هزینه واردات و صادرات در کشور ما 10تا 15درصد گرانتر تمام شود.
خوانساری همچنین بروکراسی‌های اداری و نااطمینانی از شاخص‌های اقتصادی مانند تورم و کسری بودجه را از عوامل دیگری دانست که به بی‌اعتمادی تولیدکننده دامن می‌زند. ضمن اینکه کسری بودجه و کمبود منابع باعث می‌شود، دولت از طریق مالیات دستش به جیب تولیدکنندگان برود رییس اتاق تهران در جمع‌بندی این بخش از صحبت‌های خود گفت: محیط کسب و کار ما محیط مناسبی نیست و در مقایسه با سایر کشورها دچار آسیب است.
کیفیت در گرو رقابت
مولفه دیگری که از سوی رییس اتاق تهران مورد اشاره قرار گرفت، کیفیت تولید کالا بود. خوانساری در این باره گفت: بعد از قیمت همه نگاه می‌کنند و می‌بینند که چه کالایی را با چه کیفیتی خریداری می‌کنند؟ اگر بخواهیم به کیفیت برسیم بحث اصلی در عرصه داخلی و خارجی رقابت است.
او افزود: در درجه اول با رقابت داخلی روبه‌رو هستیم که بین تولیدکنندگان مختلف شکل می‌گیرد، اعتقاد ما این است که در یک بازار آزاد رقابتی قطعا کیفیت خوب شکل می‌گیرد و به بازار عرضه می‌شود ولی اگر انحصار به وجود بیاید حتما مشکلاتی شکل می‌گیرد.
او به تعامل مالی با جهان اشاره کرد و گفت: کمتر سرمایه‌گذاری خارجی را توسعه داده‌ایم و برای قطع ارتباط با برخی کشورها نتوانسته‌ایم، وارد قراردادهای دو جانبه یا چند جانبه شویم و با وجود واردات نتوانسته‌ایم دانش فنی را وارد کنیم. خوانساری همچنین گفت: اگر قرار باشد از کالای ایرانی حمایت کنیم باید به تنوع کالاها هم بیندیشیم.
خوانساری در خصوص عامل سوم موثر بر تولید کالای داخلی گفت: به روز بودن کالاهای تولیدی بسیار مهم است زیرا برای حمایت از کالای ایرانی باید به تنوع کالاها اندیشیده شود و مقیاس تولید در این زمینه حائز اهمیت است درحالی که بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک است و به همین دلیل تولید در این بنگاه‌ها صرفه اقتصادی ندارد و نمی‌توانند تولید روزآمدی داشته باشند.
او در عین حال تاکید کرد که برای تولید داخل باید آسیب‌شناسی شود زیرا ما از پتانسیل تولید برخوردار هستیم اما این کار نیازمند به تعامل با دنیا و رقابت است و در کنار آن باید شاخص‌های اقتصادی ازجمله ارز کنترل شود تا بتوان در کنار تولید داخل صادرات هم داشت.
ارز علت نیست، معلول است
او با اشاره به قیمت ارز گفت: علت‌های مختلفی در ماه‌های اخیر برای جهش ناگهانی قیمت ارز مطرح شد که از جمله آنها می‌توان به مسائل سیاسی، صحبت‌های ترامپ و خروج از برجام و وضع تحریم‌ها اشاره کرد.
بنابه اظهارات خوانساری از دیگر عوامل اثر گذار بر افزایش نرخ ارز «سفرهای نوروزی، فرار سرمایه و همچنین بحث‌های روانی و هجوم مردم برای خرید ارز و حتی بسته شدن صرافی‌ها در دبی» ذکر می‌شود، که باید بررسی شود که عامل موثر بر افزایش قیمت ارز چه بوده است. او با بیان اینکه از سال 92 تاکنون حدود 80 درصد نرخ تورم افزایش داشت، اما این افزایش بر نرخ ارز اعمال نشد، گفت: مهم‌ترین مساله این است که به ارز به عنوان علت نگاه می‌شود درحالی که ارز یک معلول است. این درحالی است که نرخ ارز براساس مابه‌التفاوت تورم داخلی و خارجی درست است.
فعالان اقتصادی چه گفتند؟
پس از پایان سخنان رییس اتاق تهران، رییس کنفدراسیون صادارت ایران، لازمه حمایت از کالای ایرانی را توجه به صادرات محصولات داخلی عنوان کرد. محمد لاهوتی افزود: برای آنکه در کشور تولید صادرات‌محور داشته باشیم باید روی کاهش قیمت تمام شده کالاها متمرکز شد که این نیز برعهده دولت است تا شرایطی را فراهم کند که منجر به کاهش قیمت تمام شده تولید در داخل کشور شود. او تاکید کرد که دولت باید حمایت‌های خود را معطوف به تولیدکنندگانی کند که محصولات باکیفیت و صادراتی تولید می‌کنند.
لاهوتی همچنین با انتقاد از برخی سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها در طول این سال‌ها، گفت: تجربه نشان داده، که با اعمال محدودیت و ممنوعیت در واردات کالا و افزایش ارتفاع دیوار تعرفه‌ها نمی‌توان به حمایت از کالای ایرانی پرداخت و دولت باید به سمت رقابت‌پذیر کردن صنایع پیش رود.
در ادامه ناصر ریاحی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران گفت: همواره از اینکه کالاهای غیرایرانی به تولیدات داخلی ترجیح داده شده، رنج برده‌ام. باید طبقه روشنفکر، سلبریتی‌ها و فعالان اقتصادی در مصرف کالای ایرانی به الگو تبدیل شوند تا مردم هم از تحقق این شعار استقبال کنند. درعین حال تولیدکنندگان نیز باید نسبت به ارتقای کیفیت تولیدات خود تعصب نشان دهد و برندسازی هم مورد توجه قرار گیرد.
او تاکید کرد که تولید تحت لیسانس به حضور رقبای خارجی در بازار و انتقال دانش فنی کمک می‌کند و تحقق این امر مستلزم نوسازی و بازسازی صنایع است. ریاحی از ضرورت تشویق صنایعی که به ایجاد ارزش افزوده و ثروت مشغول هستند نیز سخن گفت و افزود: اگر دولت نمی‌تواند به تولیدکنندگان کمک کند، دست‌کم در کار آنان نیز دخالت نکند؛ چرا که صدور دستورالعمل‌ها و وضع مقررات دست‌و پاگیر، جز مانع‌تراشی در برابر حمایت از کالای ایرانی حاصل دیگری ندارد.
علی سنگینیان، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز تداوم سیاست‌هایی مانند افزایش تعرفه‌ها و ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت به واحدهای تولیدی برای حمایت از کالای ایرانی را ناکارآمد عنوان کرد و گفت: اگر دولت همچنان بر اعمال این سیاست‌ها که تجربه نشان داده، شکست خورده است، ادامه دهد عملا به افزایش رانت و ناکارآمدی بیشتر در اقتصاد کشور دامن زده است.
به گفته او، بخش خصوصی و اتاق بازرگانی باید به صراحت از دولت بخواهد که در رویکردها و سیاست‌گذاری‌ها تغییر روش داده و به جای تکرار روش‌های غلط گذشته در حمایت از کالا و تولیدات داخلی، ساختار اقتصادی کشور را اصلاح کند.
حمیدرضا صالحی هم با بیان اینکه پارادایم کلی اقتصاد تاکنون، هدردهی منابع بوده، گفت: محاسباتی که صورت گرفته، نشان می‌دهد تنها در بخش انرژی سالانه 120هزارمیلیارد تومان منابع هدر می‌رود. بنابه اظهارات او، دولت در اعمال سیاست‌هایش دچار عقبگرد است و این عقبگرد در تعیین نرخ سود مشهود است. این نوع تصمیم‌گیری‌ها نشان‌دهنده آن است که هنوز نیاز به تولید داخلی در کشور احساس نشده است. صالحی گفت: اگر بازارگشایی‌های جدید اهتمامی صورت نگیرد، بازار داخل برای تولیدات صورت گرفته کافی نخواهد بود.
او درخواست‌های مکرر بخش خصوصی در مورد واقعی‌سازی نرخ ارز را نیز مورد اشاره قرار داد و گفت: تیم اقتصادی دولت در برابر این درخواست‌ها مقاومت کرد و در نهایت بازار ارز به چنین وضعیتی دچار شد و ارزش دارایی‌های مردم کاهش پیدا کرد. اکنون دولتمردان باید پاسخگو باشند که به چه دلیل سیاست‌های نادرست گذشته را ادامه دادند. دولت باید در مسیری حرکت کند که تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی احساس امنیت کنند.
سیدمحمد اتابک بر توجه بیشتر دولت به مقوله حمایت از صادرات کالای ایرانی در راستای حمایت از محصولات ساخت داخل تاکید کرد و گفت: دولت باید مقوله قیمت تمام شده محصولات را نیز مورد توجه قرار دهد.
رضا پدیدار، هم با بیان اینکه انتقاد از واردات کالا به منزله آدرس غلط دادن در زمینه حمایت از تولیدات داخلی است، گفت: تولید ایرانی، زمانی در جایگاه فاخر خود قرار می‌گیرد که با هدف صادرات تولید شود. چراکه اگر نگاه تولیدکنندگان معطوف به بازارهای خارجی نباشد، تداوم نخواهند داشت.
او تاکید کرد: تحقق حمایت از کالای ایرانی، تنها با حمایت سالم، شفاف و برابری همه فعالان اقتصادی در برابر قانون، حذف رانت‌ها و استثناها، و معافیت‌های تبعیض‌آمیز میسر خواهد شد و این مهم تنها با همکاری و هم‌افزایی قوای سه‌گانه و همه نهادهای مسوول عملیاتی خواهد شد.
رییس کمیسیون انرژی اتاق تهران از 4شاخص «اشتغال‌زایی مناسب، مزیت رقابتی ملی و بین‌المللی، ارزش افزوده اقتصادی و قیمت، کیفیت و جذابیت مناسب» را برای حمایت از کالای ایرانی نام برد.
از آنسو، اسداله عسگراولادی نیز در سخنانی به مساله نرخ ارز و آشفتگی ایجاد شده در این بازار طی روزهای اخیر پرداخت و گفت: بانک مرکزی نشان داد که قادر به مهار و کنترل بازار ارز نیست و اگر هر چه سریع‌تر جلو این لجام‌گسیختگی ایجاد شده در این بازار گرفته نشود، خسارات ناگواری برای کشور در پی خواهد داشت.
این فعال اقتصادی با اشاره به دستورالعمل تازه معاون اول رییس‌جمهوری مبنی بر نرخ 4200تومانی برای دلار گفت: دولت قادر نیست که ارز مورد نیاز بازار داخل را تامین کند از این رو این نرخ هیچ کمکی به آرامش در بازار ارز نخواهد کرد. از روز گذشته بخش بزرگی از بازار تهران اقدام به تعطیلی کرده است که نتیجه آشفتگی در بازار ارز است. اگر برای نرخ ارز چاره‌یی اندیشیده نشود، صادرات کشور نیز متوقف خواهد شد.
در ادامه این جلسه، کاوه زرگران نیز عدم توفیق در حمایت از تولید را سیاست‌گذاری نادرست در مورد نرخ سود و نرخ ارز دانست. به گفته او، نرخ سود ترازی برای تصمیم‌گیری فعالان اقتصادی است و نرخ ارز نیز طیف وسیعی از کالاها را تحت تاثیر خود دارد. او از اعمال محدودیت‌های جدید برای واردات به نام حمایت از تولید داخلی نیز ابراز نگرانی کرد. او همچنین اعمال کنترل برای جلوگیری از افزایش قیمت در صنایع غذایی را تیر خلاصی بر موجودیت این واحد‌ها توصیف کرد. در ادامه فرهاد فزونی از سکوت نمایندگان بخش دولت در این نشست گلایه کرد و گفت: انتظار این است که این نمایندگان پاسخ پرسش‌ها و ابهامات فعالان بخش خصوصی را ارائه کنند چراکه وظیفه آنان این است که برنامه دولت را برای بخش خصوصی تبیین کنند.
محمدرضا نجفی‌منش، نیز بر این عقیده بود که اتخاذ تصمیمات عاجل برای بهبود فضای کسب‌وکار در دستور کار قرار گیرد.
همچنین لازم است، سایه شمشیر مقررات زائد از روی بخش تولید برداشته شود و شرایط رقابت‌پذیری کالاها مانند کاهش قیمت تمام شده مهیا شود.
حسن فروزان‌فرد دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، هم صدور مجوزهای گوناگون برای تولید محصولات در کشور را از تهدیدهای جدی عدم حمایت از کالای ایرانی دانست.
مهدی پورقاضی، رییس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران هم با اشاره به آشفتگی روزهای اخیر در بازار ارز کشور افزود: رییس‌کل بانک مرکزی نشان داد که حرفه‌ای‌گری لازم برای نشستن بر این کرسی را ندارد و بخش خصوصی باید تقاضای جایگزینی وی را از دولت داشته باشد.
پورقاضی به دستورالعمل اخیر معاون اول رییس‌جمهوری اشاره کرد و گفت: اتاق بازرگانی باید در تذکر به معاون اول رییس‌جمهوری، اعلام کند، که تعیین نرخ دستوری 4200تومان برای دلار در بازار اقدام سنجیده‌یی نیست. در وهله نخست دولت باید برابر قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار با بخش خصوصی و اتاق بازرگانی مشورت می‌کرد.
او در عین حال، تنها راه نجات اقتصاد کشور، را حرکت در مسیر آزادسازی اقتصادی عنوان کرد و گفت: با بگیر و ببندها نمی‌توان بحران‌های اقتصادی را خاموش کرد. اتاق بازرگانی باید در سال 97 نسبت به وضعیت اقتصادی کشور و سیاست‌گذاری‌های دولت، صراحت کلام بیشتری داشته باشد.
فریال مستوفی نیز با تاکید بر اینکه فضای کسب وکار باید اصلاح شود، بی‌برنامگی را از معضلات جدی تولید کرد. محسن خلیلی‌عراقی در ادامه با بیان اینکه ایجاد موانع غیرتعرفه‌یی در برابر واردات، خلاف اصول سازمان جهانی تجارت است و نباید راه‌حل‌های بی‌ثمر را تکرار کرد، ادامه داد: مهم‌ترین ویژگی‌هایی که به صادراتی شدن کالاها کمک می‌کند، کیفیت و قیمت رقابتی است. چه اکنون بسیاری از کالاهای ایرانی هم در بازار داخل و هم در بازارهای اروپایی دارای مشتری است.
پس از طرح این نظرات توسط اعضای هیات نمایندگان خوانساری در جمع‌بندی این موارد گفت: اینکه برای گرایش مردم به تولیدات داخلی، مرزها بسته شود و تعرفه‌ها افزایش پیدا کند، اتفاقی است که اوایل انقلاب نیز رخ داد و نتیجه‌بخش نبود و این یعنی بازگشت به 35سال قبل.
رییس اتاق تهران از وجود عدم‌قطعیت‌ها برای فعالان اقتصادی گلایه کرد و گفت: نمی‌توانیم خود را از روند پیشرفت تکنولوژی در جهان جدا کنیم. نمی‌توانیم تحقیق و توسعه در دنیا را نادیده بگیریم. تا چه زمانی می‌خواهیم در همه مسائل خود به پژوهش یا تولید بپردازیم؟ در عین حال باید به این نکته توجه داشت که تصاحب بخشی از بازار توسط رقبا می‌تواند به تقویت رقابت‌پذیری صنایع ایران کمک کند. ضمن اینکه تقویت تولید بدون تقویت روابط بانکی میسر نمی‌شود.
خوانساری در انتها توضیح داد که نظرات اعضای هیات نمایندگان در مورد چگونگی حمایت از تولید داخلی تدوین و پیگیری می‌شود تا در نهایت یک مجموعه از پیشنهادات بخش خصوصی از طریق اتاق تهران به نهادهای مسوول ارسال شود.
