گروه انرژی|نادی صبوری|
اگر به مدخل «بند لغزی» در ویکی‌پدیا بروید با این توضیح روبرو می‌شوید: مردم در نگاه اول و با اولین برخورد این ورزش را با بند بازی اشتباه می‌گیرند، در حالی که این دو کاملاً متفاوت هستند، در بند بازی، طناب یا سیم آهنی ضخیمی که بند باز روی آن راه می‌رود کاملاً سفت و تقریباً بدون تنش و حرکت است و بند باز از چوب بلندی برای حفظ تعادل استفاده می‌کند. اما در بندلغزی تسمه کشیده شده بین دو نقطه نسبتاً شل و پر از حرکت و تنش است و بندلغز بدون استفاده از چوب و به کمک حرکات دست و بدن تعادل خود را حفظ می‌کند. اما چرا این مطلب این طور شروع می‌شود؟ چون می‌شود تصمیم‌گیری‌ها و عملکرد ایرانی‌ها در یک سال اخیر را به یک «بندلغز» تشبیه کرد، کسی که دارد روی یک بند باز که اجازه کوچک‌ترین اشتباهی ندارد حرکت می‌کند و حتی به خاطر اینکه با یک رییس‌جمهور غیر قابل پیش‌بینی در امریکا طرف است نمی‌تواند مطمئن باشد این بند تنش و حرکت نکند. در این یک سال ایرانی‌ها در هر قامتی که فعالیت کردند با موقعیتی چندگانه روبه‌رو بودند که باید بطور همزمان فاکتورهای مختلفی در آن در نظر گرفته می‌شد تا به بهترین تصمیم منتهی شود. حالا اگر ذره‌بین را جلوتر ببریم و بخواهیم بدانیم کسانی که شغلشان نمایندگی ایران در مجامع بین‌المللی انرژی است چه روزهایی داشتند و چه عملکردی از خود رقم زدند به چه جوابی می‌رسیم؟ آنها باید از یک طرف مراقب می‌بودند در این موقعیت ویژه حق ایران پایمال نشود و از یک طرف باید شأن ایران به عنوان یک کشور استخوان‌دار در حوزه تولید و ذخایر انرژی را هم حفظ می‌کردند. خب این بخش در یک سال اخیر تا چه حدی توانسته با در نظر گرفتن تمام ملاحظات عملکردی قابل قبول از خود رقم بزند؟ در یادداشت پیش رو محمد تائب مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، به آنچه در این یک سال در این بخش انجام شده پرداخته است.
سخن از تعاملات ایران با مجامع بین‌المللی انرژی طی یک سال گذشته (از شهریور 1397 تا شهریور 1398) امری است سهل و ممتنع! در این میان، سنجش عیار دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران نیز در کوران وقایع اتفاقیه سال قبل و آن هم در قالب یادداشتی کوتاه اندکی دشوار به نظر می‌رسد. با وجود این، تلاش می‌شود در نوشتار پیش رو به اهم کنش‌ها واقدامات وزارت نفت در مجامع بین‌المللی انرژی توجه شود.
وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، با سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی گوناگونی سروکار دارد. از جمله چهار نهاد بین‌المللی در عرصه‌های مرتبط با مسائل نفتی و گازی کشورکه با اداره کل اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت در ارتباط مستقیم هستند عبارتند از سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC)، مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF)، مجمع بین‌المللی انرژی (IEF) و کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد (UNFCCC) . طی یک سال گذشته هر کدام از سازمان‌ها یا نهادهای مذکور تحولاتی را پشت سر گذاشته‌اند که وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اعضای هر کدام از چهار نهاد یادشده اقدامات و کنش‌های لازم و متناسب با منافع ملی کشور را نسبت به آنها به انجام رسانده است.
الف) ایران و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC)
طی سال گذشته، هیات نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سطح وزارتی در دو اجلاس کنفرانس‌های 175 و 176 اوپک در دسامبر 2018 و جولای 2019 شرکت کرد. به گواه تحولات ثبت شده منطقه‌ای و بین‌المللی، دو کنفرانس یادشده از اجلاس‌های بسیار پرتنش و پرفشار تاریخ اوپک بوده است. با وجود این، حضور هیات جمهوری اسلامی ایران، از سطوح کارشناسی تا سطح عالی وزارتی، در جلسات اوپک حضوری فعال و تاثیرگذار بود. اهم دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در اجلاس اوپک در سالی که گذشت، به ویژه با محوریت اقتصاد مقاومتی و مقابله با تحریم‌های ظالمانه علیه ایران عبارتند از:
در فاصله ماه‌های مه تا نوامبر 2018، فشار امریکا به برخی از کشورهای تولیدکننده حاضر در توافق «بیانیه همکاری» اوپک و غیراوپک مبنی بر افزایش تولید نفت به بهانه جبران کمبود عرضه نفت به بازارهای جهانی ناشی از تحریم نفتی جمهوی اسلامی ایران توسط امریکا، منجر به کاهش سطح پایبندی این کشورها و از بین بردن مازاد پایبندی خود به تعهد 8/1 میلیون بشکه در روز کاهش تولید و در نهایت، سقوط حدوداً 30 دلار در هر بشکه قیمت نفت در ماه نوامبر سال 2018 شد. به این ترتیب کشورهای اوپک و غیراوپک حاضر در توافق «بیانیه همکاری» را به این نتیجه رساند که عرضه نفت ایران در بازارهای جهانی، بر خلاف نظر امریکا، همچنان ادامه دارد و لذا این کشورها باید سطح تولید خود را برابر تعهد خود کاهش دهند. با وجود فشارهای بسیار طی اجلاس 175 کنفرانس اوپک در دسامبر 2018، جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که حاضر به پذیرش هیچ‌گونه تعهدی نسبت به کاهش تولید در قالب توافق «بیانیه همکاری» اوپک و غیراوپک نیست. با این حال، سایر کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید پذیرفتند که جمهوری اسلامی ایران از هرگونه کاهش تولید مستثنی شود و سایر تولیدکنندگان حاضر در توافق، از ابتدای سال 2019 به مدت شش ماه، تعهد کاهش تولید مجموعاً به میزان 2/1 میلیون بشکه در روز (800 هزار بشکه در روز تعهد کاهش تولید اوپک و 400 هزار بشکه در روز تعهد کاهش تولید برای کشورهای غیراوپک) را پذیرفتند. همزمان، وجه دیگر دیپلماسی انرژی هیات ایرانی در اجلاس اوپک ناظر بر حمایت از کاهش تولید سایر کشورهای تولیدکننده در قالب توافق «بیانیه همکاری» اوپک و غیراوپک و تداوم آن بود. در این راستا جمهوری اسلامی ایران که از ابتدای اجرای توافق «بیانیه همکاری»، همواره نقش مثبت و سازنده خود در حمایت از اجرای تعهدات کشورها در جهت کاهش تولید را ایفا می‌کرد، از اجرای کامل و دقیق توافق «بیانیه همکاری» تا ماه مارس سال2020، مطابق با تصمیم اجلاس 176 اوپک، حمایت کرد. با این حال، مذاکره‌کنندگان نفتی جمهوری اسلامی ایران بر موضع بحق خود نسبت به عدم پذیرش هرگونه تعهد به کاهش تولید در خلال شرایط تحریمی تاکید و ایستادگی کردند.
در اجلاس 176 کنفرانس اوپک در جولای سال 2019، موضوع «نهادینه‌کردن همکاری اوپک و غیراوپک» که از سال 2016 مطرح شده بود با عنوان «چارچوب همکاری اوپک و غیراوپک» در دستور کار قرار گرفت و مذاکرات پیرامون این موضوع تحت لوای «منشور همکاری اوپک و غیراوپک» شکل گرفت. هیات ایرانی طی فرآیند بررسی کارشناسی این مساله، با نقطه نظرات حقوقی و فنی خود، ملاحظات جدی را بر متن پیش‌نویس پیشنهادی عربستان سعودی وارد کرد که نتیجه آن به چالش کشیدن اصول شکلی و محتوایی مندرج در پیش‌نویس مذکور بود. نهایتاً، ملاحظات جمهوری اسلامی ایران در اجلاس 176 کنفرانس اوپک مورد قبول واقع شد و در متن منشور همکاری و مصوبات کنفرانس مذکور اوپک لحاظ شد. با این تغییرات، «منشور همکاری اوپک و غیراوپک»، غیرالزام‌آور و داوطلبانه گشته و به شکلی تنظیم شد که هیچ‌گونه تهدیدی برای اوپک ایجاد نکند.
ب) ایران و مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF)
«مجمع کشورهای صادرکننده گاز» با توجه به تکثر اعضا و تنوع جغرافیای سیاسی کشورهای عضو و نیز نقش روز افزون گاز طبیعی در سبد انرژی جهان و سهم بالای ذخایر گاز طبیعی ایران در جهان، عرصه‌ای بسیار گسترده فراروی دیپلماسی انرژی ایران جهت پیگیری و بیشینه‌سازی منافع ملی کشور است. طی یک سال گذشته وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران تعاملات و اقدامات شایان توجهی را با مجمع مذکور داشته است. برخی از گام‌های قابل توجه ایران در این عرصه عبارتند از:
جمهوری اسلامی ایران طی سالی که گذشت نقش موثری در جهت‌دهی به تصمیمات شورای فنی اقتصادی«مجمع کشورهای صادرکننده گاز» داشته است. از جمله اینکه، نمایندگان وزارت نفت ایران در جلسات شورای فنی اقتصادی مجمع و تحقیقات دبیرخانه در خصوص بررسی سیاست‌ها و راهکارهایی که منجر به افزایش تقاضای گاز در جهان می‌شود، نقش پررنگی ایفا کرده‌اند.
همچنین، مطالعات و تحقیقات پیشنهادی ایران در زمینه‌های بررسی راهکارهای «افزایش سهم گاز در بخش نیروگاهی»، «مقایسه رقابت‌پذیری گاز با سایر سوخت‌ها» و «بررسی بازارهای اصلی گاز با رویکرد امکان ایجاد بازار گاز کشورهای عضو مجمع»، در دبیرخانه انجام شد. به علاوه، چشم‌انداز انرژی بلندمدت سال 2019 و سالنامه آماری دبیرخانه مجمع با ملحوظ نمودن نظرات نمایندگان ایران در حال تدوین نهایی است.
در یک سال گذشته وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران همگام با سایر نهادهای کلان حاکمیتی با جدیت به دنبال راهکارهایی جهت کاهش تاثیرات سوء تحریم‌های ظالمانه علیه ایران بوده است. از جمله چنین راهکارهایی مشارکت در ایجاد و تاسیس موسسات فنی و تخصصی چندجانبه با همکاری نهادهای بین‌المللی است. تاسیس «موسسه گاز الجزایر» هم راستا با ایده راهبردی چندجانبه گرایی جمهوری اسلامی ایران یکی از این موارد است. همچنین، تاسیس این موسسه یکی از مهم‌ترین اقدامات فنی و تخصصی چندجانبه‌ی«مجمع کشورهای صادرکننده گاز» است. این موسسه امکان همکاری‌های فنی بین کشورهای عضو در حوزه فناوری‌های نوین گاز و نیز انتقال دانش را در بین اعضا فراهم می‌آورد. در یک سال گذشته جمهوری اسلامی ایران در تدوین نهایی مراحل اجرایی و ساختار حقوقی «موسسه گاز الجزایر» در جلسات هیات اجرایی«مجمع کشورهای صادرکننده گاز» نیز مشارکت موثری داشته است.
شرکت در بیستمین اجلاس وزارتی «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» به عنوان تریبونی بین‌المللی در عرصه انرژی فرصتی مغتنم فراهم کرد تا نمایندگان کشورمان از آن برای محکوم کردن تحریم‌های ظالمانه و یک جانبه امریکا علیه ایران به نحو احسن بهره‌برداری کنند. نماینده جمهوری اسلامی ایران در اجلاس وزارتی مجمع مذکور ضمن تاکید بر نقش کلیدی ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز جهان و نقش ایران در تامین امنیت عرضه انرژی جهان، خواستار اتخاذ مواضع واحدی از سوی کشورهای عضو «مجمع کشورهای صادرکننده گاز»در برابر خطرات ناشی از اقدامات یک جانبه گرایانه امریکا بر جریان آزاد تجارت انرژی در جهان شد.
ج) ایران و کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل (UNFCCC)
اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در چارچوب «کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد»می‌تواند هزینه‌ها، آثار و تبعاتی بر اقتصاد و درآمد کشورهای درحال توسعه از جمله درآمدهای نفتی ایران داشته باشد. جامعه جهانی به‌ویژه کشورهای صنعتی که «مسوولیت تاریخی» در افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو (به عنوان یکی از عوامل موثر بر گرمایش جهانی) دارند، باید طبق کنوانسیون یادشده در جهت کاهش چنین آثار سویی بر درآمد و معیشت مردم کشورهای درحال توسعه، اقدامات موثری را از طریق ارایه کمک‌های مالی و فناوری انجام دهند.در راستای اجرایی کردن این مطالبات از کشورهای توسعه یافته، نمایندگان وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات تغییر اقلیم شرکت موثری داشته‌اند.
وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی تولید و فروش نفت و گاز، ضمن مشارکت در برنامه‌های داخلی مرتبط با کاهش انتشار، طی یک‌سال گذشته با حضور موثر در مذاکرات بین‌المللی تدوین برنامه کاری «توافق‌نامه پاریس»، موفق شده است بخشی از مطالبات یادشده از جامعه جهانی و مواضع صنعت نفت را در این برنامه بگنجاند. همچنین با بررسی گزارش‌های تهیه شده توسط «هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم» که به عنوان بازوی علمی کنوانسیون تغییر اقلیم، نقش اساسی در تعیین اهداف و جهت‌دهی مذاکرات جهانی تغییر اقلیم دارد، وزارت نفت ایران ملاحظات و اصلاحات لازم را در رابطه با نتایج گزارش‌های یک‌سال اخیر این هیات مطرح و پیگیری کرده است.
از اقدامات شایان توجه وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در مقابله باآثار سوء سیاست‌ها و پیامدهای تغییر اقلیم بر محیط زیست ایران و نیز درآمدهای نفتی کشور عبارتند از اینکه در عرصه داخلی، با تمرکز بر گاز طبیعی در ترکیب سبد سوخت مصرفی کشور، ایران توانسته بخشی از رشد فزاینده انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را مهار کند. بطوری‌که مطابق محاسبه نهادهای ذی‌ربط؛ چنانچه جایگزینی گاز طبیعی با سوخت‌های مایع در کشور انجام نمی‌شد، طی دو دهه گذشته میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران سالانه 3 درصد بیشتر افزایش می‌یافت.
د) ایران و مجمع بین‌المللی انرژی (IEF)
پس از برگزاری اولین گردهمایی کشورهای مهم تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت و گاز در سال 1991، مقرر شد که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت به شکل منظم در قالب نهادی تحت عنوان «مجمع بین‌المللی انرژی» در خصوص مسائل انرژی جهان با یکدیگر به گفت‌وگو و تبادل نظر بپردازند تا بدین وسیله از هر گونه نا اطمینانی و نوسانات مضر در بازارهای انرژی جلوگیری کنند.
در شرایط کنونی که تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی امریکا صنعت نفت ایران را مورد هدف و هجمه تخریبی خود قرار داده است، وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران طی یک سال گذشته، با حضور موثر و معطوف به «سیاست‌زدایی از بخش انرژی در مذاکرات مجمع بین‌المللی انرژی» فعال بوده است.نمایندگان وزارت نفت با در نظر داشتن لزوم حضور کنشگرانه در اثنای نشست‌های این مجمع، با انجام ملاقات‌های دوجانبه روشنگرانه بانمایندگان کشورهای مصرف‌کننده نفت درصدد خنثی کردن تبلیغات مبتنی بر ایران هراسی و اطلاع‌رسانی به جامعه بین‌المللی بوده‌اند.
