گروه انرژی| نادی صبوری |
یک موسسه تحقیقاتی در حوزه انرژی پیشنهاد کرده است برای اینکه تقاضای گاز در بخش پتروشیمی در سال‌های پیش رو در ایران مدیریت شود، باید صدور مجوز برای واحدهای خوراک گازی کمتر شده و خوراک مایع‌ها افزایش پیدا کند. غلامحسین نجابت مدیرعامل اسبق شرکت ملی صنایع پتروشیمی اما این پیشنهاد را به چالش کشیده و اعتقاد دارد اگر افق صادراتی گاز ایران در دهه‌های پیش رو تغییری نکند، همچنان برای حاکمیت منطقی‌تر است که گاز را به عنوان خوراک در اختیار صنایع مانند پتروشیمی و فولاد قرار دهد.
به گزارش «تعادل»، مرکز مطالعات زنجیره ارزش در گزارشی می‌نویسد که ایران از حیث شاخص شدت مصرف انرژی در دنیا در رتبه ۱۸ قرار گرفته است، همین موضوع نیز سبب شده است که بهینه‌سازی در بخش انرژی از اولویت و اهمیت بالایی برخوردار باشد. از همین رو در بند ۷ سیاست‌های انرژی، بند ۷ سیاست‌های اصلاح الگوی مصرف، بند ۴، ۸ و ۱۵ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و بندهای ۱۱، ۱۴ و ۱۵ برنامه ششم توسعه بر کاهش مصرف انرژی تأکید شده است. از طرفی بیش از ۸۰ درصد مصرف انرژی کشور از طریق گاز تأمین می‌شود؛ لذا کاهش مصرف این حامل انرژی دارای اولویت دو چندان است.
در ادامه این گزارش عنوان شده است که با توجه به بهره‌برداری از مخزن عظیم پارس جنوبی که ۶۰ درصد گاز کشور را تأمین می‌کند و بزرگ‌ترین مخزن گاز جهان است، نگرانی‌ها در باب امنیت عرضه گاز کاهش یافت اما پیش‌بینی‌های اخیر راجع به این مخزن نشان می‌دهد که ممکن است رفتار میدان گازی پارس جنوبی در سال‌های آتی دچار تغییر شود و با کاهش فشار مخزن، حجم تولید گاز کاهش پیدا کند. لذا می‌بایست با نگاهی کارشناسانه از هم‌اکنون به دنبال افزایش عرضه و کاهش رشد تقاضا بود. کاهش رشد تقاضا از دو طریق«بهینه‌سازی مصارف فعلی» و «جلوگیری از تقاضای جدید» قابل تحقق است. اما تقاضای جدید گاز که در بخش‌های خانگی و تجاری، صنعت، حمل‌ونقل و پتروشیمی اتفاق خواهد افتاد، چگونه قابل پیشگیری است؟
در اینجا غلامحسین نجابت که در گذشته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بوده و حالا نیز در این صنعت فعالیت مدیریتی می‌کند در نقد این دیدگاه به «تعادل» می‌گوید: «مخازن گازی که تا حالا در ایران کشف شده مخازن مناسبی هستند و دسترسی به منابع گازی نیز بیشتر از خوراک مایع است.»
اما مرکز مطالعات زنجیره ارزش پیشنهاد کرده است که در قبال تقاضای جدیددر پتروشیمی باید، استانداردهای سختگیرانه برای طرح‌های جدید وضع شود. در این گزارش آمده است: « ضمن اینکه هر بخش از تقاضا نیاز به مواجهه‌ای متفاوت دارد. به عنوان مثال راهکارهای کاهش تقاضای بخش خانگی غالبا از طریق راهکارهای قیمتی و بخش‌های صنعت، حمل‌ونقل و نیروگاهی از طریق فناوری است. البته ناگفته نماند که تمامی راهکارها باید در قالب صحیح حکمرانی و رگولاتوری اجرا شود.اجرای قوانین و استانداردهای سختگیرانه جدید باید ابتدا در بخش‌هایی از تقاضا اعمال شود که کشش آن را از لحاظ فناوری و سرمایه‌گذاری داشته باشد. پرسودترین بخش تقاضای گاز کشور، زنجیره ارزش آن و پتروشیمی‌ها هستند. پتروشیمی‌های گازی به سرعت در کشور در حال رشد و بهره‌برداری هستند که دلیل آن فناوری ساده‌تر (سرمایه‌گذاری کمتر) و خوراک ارزان‌تر به نسبت پتروشیمی‌های خوراک مایع است. برای جلوگیری از افزایش تقاضای روزافزون گاز و نیز ایجاد توازن در سبد محصولات پتروشیمی کشور نیاز است تا از تعداد طرح‌های پتروشیمی خوراک گازی کاسته و بر تعداد طرح‌های پتروشیمی خوراک مایع افزوده شود.»
نجابت در مورد تمایل سرمایه‌گذاران به واحدهای خوراک گازی و دلیل آن می‌گوید: «اکنون اگر شما بخواهید یک واحد تولید اتیلن با خوراک گازی احداث کنید اتان برای شما در هر تن زیر 300 دلار قیمت خواهد داشت اما در مورد خوراک مایع مثلا اگر بخواهید از NGL استفاده کنید 600 الی 700 دلار در هر تن هزینه‌بر خواهد بود.» او به وضع این واحدها در دنیا هم اشاره کرده و می‌گوید: «در دنیا هم‌اکنون واحدهای اتیلنی که مثلا با خوراک نفتا کار می‌کنند کاهش ظرفیت داده‌اند و هر چند هنوز واحدهای جدید با خوراک نفتا احداث می‌شود اما ظرفیت آنها کم است.» مرکز مطالعات زنجیره ارزش اما در گزارش خود این باور را دارد که با وضع قوانین رگولاتوری امکان تغییر دادن جریان تمایل سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی در ایران وجود دارد، در گزارش این مرکز عنوان شده است که :
پیشنهاد می‌شود که تنها به طرح‌هایی در بخش خوراک گاز مجوز اعطا شود که شرکت ذی‌ربط، خوراک گاز خود را قبلا از طریق اجرای طرح‌های بهینه‌سازی، تأمین کرده باشد. یعنی یک شرکت برای دریافت مجوز تأسیس پتروشیمی خوراک گازی، می‌بایست متعهد شود که خوراک خود را از طریق طرح‌های بهینه‌سازی مصرف گاز تأمین می‌کند. در این صورت یا شرکت ذی‌ربط از تأسیس پتروشیمی گازی منصرف می‌شود یا به اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف گاز از طریق خود یا شرکت‌های بهینه‌ساز می‌پردازد تا به اندازه مصرف خود، صرفه‌جویی ایجاد نماید. در این صورت در ازای افزایش پتروشیمی‌های گازی، مصرف گاز در کشور افزایش نخواهد یافت. از آنجایی که برای تولید هر میلیون تن متانول در سال، نیاز به مصرف ۳ میلیون مترمکعب گاز در روز است، دریافت مجوز یک پتروشیمی یک میلیون تنی متانول نیاز به اجرای طرح‌هایی دارد که روزانه ۳ میلیون مترمکعب در مصرف گاز صرفه‌جویی ایجاد کند.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که ظرفیت صرفه‌جویی در مصرف گاز طبیعی حداقل ۱۲۵ میلیون مترمکعب در روز (معادل ۳۰۰ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال) است. این ظرفیت صرفه‌جویی صرفا از طریق Efficiency یعنی افزایش بهره‌وری قابل دست‌یابی است. میزان قابل توجهی از گاز از طریق افزایش Sufficiency یعنی رفع نیاز به استفاده از انرژی قابل تحقق خواهد بود. ضعف‌های فعلی موجود در بخش انرژی کشور اغلب چندوجهی هستند که این موضوع باعث می‌شود که راهکارهای تک‌بعدی پاسخگوی رفع این نقاط ضعف نباشد. از طرفی اصلی‌ترین مساله موجود در بخش انرژی کشور، مساله مدیریت و حکمرانی است که فضای توسعه را جذاب یا غیرجذاب می‌کند. لذا با حل این مساله می‌توان بخش‌های بزرگی از معضلات سرمایه و فناوری را حل کرد و سرعت توسعه را در جهت صحیح آن افزایش داد.
اما نظر مدیرعامل اسبق شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این مورد نیز جالب است. او در پاسخ به این پرسش که آیا اگر سرمایه‌گذاران به احداث واحدهای خوراک گاز تمایل دارند این برای حاکمیت نیز بهترین سیاست است که گاز را در اختیار آنها قرار دهد می‌گوید: «برای اینکه بتوان نظر دقیقی در این مورد داد باید آماری از تولید گاز و هیدروکربور در 20 سال آینده ایران وجود داشته باشد و با خوراک مایع همراه نفت که همان NGLها هستند مقایسه شود، در آن وضعیت می‌شود گفت چه تصمیمی برای حاکمیت بهتر است»
او بر این باور است که: «در گزارشی‌های معمول به این دلیل که فعلا امکان صادرات LNG برای ایران وجود ندارد و در صادرات گاز با خط لوله هم به جز ترکیه پروژه دیگری به ثمر نرسیده است همچنان برای مجموعه کشور منطقی است که گاز به عنوان خوراک در صنایع پتروشیمی و فولاد و امثالهم به مصرف برسد.»
