گروه انرژی| نادی صبوری|
امریکایی‌ها در صنعت نفت عراق نقش برجسته و قابل توجهی دارند. مدت‌ها پیش از اینکه صدام حسین به صورت رسمی از عرصه سیاست و زندگی در عراق رخت بربندد مخالفان او مذاکراتی را با شرکت‌های امریکایی آغاز کردند تا در آینده صنعت نفت کشوری که این روزها دومین تولیدکننده نفت خام در اوپک است حضور داشته باشد. هفته گذشته اما خبرگزاری آکسیوس به نقل از یک منبع آگاه نوشت که دونالد ترامپ در جریان 2 دیدار با حیدرالعبادی نخست‌وزیر عراق به نوعی خواستار سهمی از فروش نفت عراق شده است. در این گزارش ادعا شده بود که حیدرالعبادی نخست وزیر عراق در پاسخ به درخواست‌های کنایه‌آمیز ترامپ گفته است: «خوب آقای رییس‌جمهور! همانطور که می‌دانید ما خیلی از نزدیک با بسیاری از شرکت‌های امریکایی که در کشور ما منافع دارند، کار می‌کنیم “». اما واقعیت این است که این احساس که امریکا پاداش خود را در نفت عراق آن‌طور که باید و شاید نگرفته است موضوعی تازه نیست. رسانه‌های طیف چپ و راست در امریکا هر دو در سال‌های پس از صدام مطالبی را منتشر کردند که هر کدام به نوعی بیانگر یک پیام مشترک است: «امریکا سهم کافی از نفت عراق نبرده است». در گزارش پیش رو به این موضوع پرداخته‌ایم.
هفته گذشته انتشار یک خبر در فضای بین‌المللی بازتاب زیادی یافت. این خبر که در ابتدا از سوی خبرگزاری آکسیوس انتشار یافت ادعا می‌کرد که رییس‌جمهور امریکا دو بار با نخست‌وزیر سابق عراق درباره گرفتن نفت این کشور در ازای هزینه‌های واشنگتن در جنگ گفت‌وگو و در یکی از جلسات شورای امنیت ملی کاخ سفید هم بر لزوم گرفتن نفت عراق تاکید کرده است.
در ادامه این گزارش عنوان شده بود: «هر چند به نظر می‌رسد که بالاخره ترامپ این ایده را رها کرده باشد اما تاکنون افشا نشده بود که رییس‌جمهور (امریکا) دو بار در این باره با نخست‌وزیر عراق صحبت کرده و همچنین این موضوع را در نشست تیم امنیت ملی کاخ سفید هم طرح کرده بود».یک مقام امریکایی حاضر در نشست ترامپ و العبادی به «آکسیوس» گفت که «این دیدار، بطور کلی یک دیدار خیلی عادی و معمولی بود اما دقیقا در آخر دیدار بود که ترامپ در حالی که پوزخندی به چهره داشت گفت که “خوب، ما قرار است درباره نفت (عراق) چه بکنیم؟ “».
یک مقام امریکایی حاضر در جلسه کاخ سفید به «آکسیوس» گفت که نخست‌وزیر عراق کاملا از قبل خود را آماده این سوال کرده بود و در جواب گفت: «خوب آقای رییس‌جمهور! همانطور که می‌دانید ما خیلی از نزدیک با بسیاری از شرکت‌های امریکایی که در کشور ما منافع دارند، کار می‌کنیم “».
اظهارات ترامپ در خصوص عراق قبل‌تر در کارزار انتخاباتی او نیز البته بدون اشاره به «نفت» مطرح شده بود. او در کارزار انتخاباتی سال ۲۰۱۶ خود بارها گفته بود که امریکا تریلیون‌ها دلار در عراق هزینه کرده و هزاران نفر تلفات داده اما در ازایش هیچ چیزی نگرفته است.
طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا، عراق با ذخایر نفتی 141 میلیارد بشکه‌ای، پنجمین ذخایر نفتی در جهان را به خود اختصاص داده است. «نگرفتن هیچ چیز» از صاحب پنجمین ذخایر نفتی در جهان در ازای هزینه‌کرد چند تریلیون‌دلاری، موضوعی است که در طول 2 دهه اخیر به تناوب میان افکار عمومی در امریکا مطرح شده است. مجله آتلانتیک در سال 2009 مصادف با روزهای واپسین جنگ امریکا و عراق در مطلبی کنایی نوشت که امریکایی‌ها باید به این پرسش پاسخ دهند که چرا برنده صفر درصد از مناقصه‌های برگزار شده برای میادین نفتی عراق در این سال بوده‌اند و بازی را به چین و روسیه واگذار کرده‌اند. این رسانه در آن زمان ریشه ماجرا را در این یافته بود که میادین نفتی جنوب عراق را عملا تحت اختیار ایران قرار دارند. با گذشت زمان نیز تغییری در این دیدگاه نسبت به عراق ایجاد نشد. نیویورک تایمز ژوئن سال 2011 نوشت که شرکت‌های نفتی امریکایی تنها «یک اسلایس» را از کیک نفت عراق خواهند برد. طبق گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام، تولید نفت خام عراق در ژوئن سال 2011 تنها 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز بود. تولیدی تقریبا هم‌رده با کویت، ونزوئلا و امارات که همگی پس از عربستان و ایران قرار می‌گرفتند. امروز اما تولید نفت خام عراق طبق جدیدترین گزارش اوپک 4 میلیون و 650 هزار بشکه در روز است که عراق را با فاصله قابل توجهی از ایران، به دومین تولیدکننده نفت خام اوپک بدل کرده است. در گزارشی که نیویورک تایمز ژوئن سال 2011 منتشر کرد عنوان شده بود که در آن زمان شرکت‌های هالیبرتون، بیکرهیوز، شلمبرژه و ودرفورد قراردادهای حفاری نفت خام را در عراق برنده شده‌اند. هالیبرتون و بیکر هیوز شرکت‌هایی امریکایی هستند، شلمبرژه هر چند مقرش در پاریس قرار دارد اما شاخه حفاری آن در هیوستن مستقر است و ودرفورد در تگزاس ایجاد شده و دفتر اصلی‌اش در سویس قرار دارد. از 6 میدان نفتی که عراق در آن زمان قصد توسعه آن را داشت، قرارداد حفاری 3 میدان به هالیبرتون رسید. این اطلاعات البته صرفا مربوط به بخش حفاری و در اولین برنامه‌های عراق پس از جنگ برای توسعه میادین نفتی خود بود. در همان زمان شرکت‌های روسی برنده بسیاری از قراردادها می‌شدند، موضوعی که به مذاق امریکایی‌ها خوش نمی‌آمد. شرکت اکسون موبیل زمین‌هایی به مساحت 900 هکتار را در عراق در اختیار دارد و تا سال 2013 در میدان نفتی غرب قرنه در عراق که با 43 میلیارد بشکه ذخیره نفتی، یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی در دنیا به شمار می‌رود 23 چاه نفتی حفر کرده است.
اکسیدنتال پترولیوم دیگر شرکت امریکایی فعال در عراق با سهم قابل توجه بوده است. این شرکت در سال 2010 در قالب یک کنسرسیوم قراردادی را با دولت عراق برای توسعه میدان نفتی زبیر در جنوب این کشور امضا کرد. ذخایر درجای نفت خام برآورد شده برای این میدان معادل 4 میلیارد بشکه است. اکسیدنتال پترولیوم از تولید روزانه این میدان سهم دارد که این سهم در سال 2013 معادل روازنه 17 هزار بشکه نفت خام بوده است. طبق اطلاعاتی که در وب‌سایت «Iraq-business news» انتشار یافته است، اکسیدنتال پترولیوم سهم 23.44 درصدی خود از میدان زبیر را در اکتبر سال 2016 به شرکت دولتی نفت جنوب واگذار کرد. شرکت‌های خدمات نفتی مانند شلمبرژه، هالیبرتون و بیکرهیوز نیز بخش عظیمی از درآمدهای خود را از خاورمیانه و به ویژه عراق کسب می‌کنند. چیزی که باعث می‌شد با وجود حضور پررنگ امریکایی‌ها در صنعت نفت عراق، باز هم عدم رضایتی از سوی ایالات متحده احساس شود این بود که عراق، به عنوان یکی از دست‌نخورده‌ترین فرصت‌ها در بیزینس نفتی، در صنعت خود را به سوی طیف گسترده‌ای شرکت‌ها با ملیت‌های مختلف گشود. نگاهی به لیست شرکت‌های نفتی فعال در عراق حکایت از این دارد که عراقی‌ها احتمالا به صورتی برنامه‌ریزی شده سعی کرده‌اند تنوعی قابل توجه را در ملیت این شرکت‌ها لحاظ کنند. طبق لیستی که از سوی وزارت نفت عراق در صفحه ویکی‌پدیاى انگلیسی «صنعت نفت عراق» گذاشته شده است، در حال حاضر مجموعه‌ای از شرکت‌های چینی، مالزیایی، آنگولایی، روسی، کره جنوبی، ژاپنی، ترکیه‌ای، ایتالیایی، انگلیسی، هلندی و امریکایی در میادین نفتی این کشور مشغول به کار هستند. البته سهم هر کدام از این شرکت‌ها از میادین نفتی تحت اداره‌شان متفاوت است. شرکت روسی لوک‌اویل اکنون با سهمی 75 درصدی از فاز 2 میدان نفتی غرب قرنه بیشترین سهم را از منظر درصد سهم میان دیگر شرکت‌ها در اختیار دارد. شرکت‌های نفتی در عراق به واسطه شکل قراردادی در صنعت نفت این کشور سود بالایی به جیب می‌زنند. آنتونیا جوهاسز تحلیلگر نفتی و نویسنده امریکایی که به خاطر چند کتابش با مضامین ضد جنگ مشهور شد، ژانویه 2012 به الجزیره گفت: «شرکت‌های نفتی حاضر در عراق برای خودشان خوب کار کردند، آن هم با یکی از پرسودترین ترم‌ها در ترم قراردادهای نفتی» امریکا اما باز هم چیزی بیش از این را طالب است، چیزی که این‌بار ترامپ با ادبیاتی متفاوت مطرح می‌کند اما همواره به اشکال مختلف در جریان بوده است.
