ونزوئلا؛ جنگ سوختی در خیابان
ال‌پایس: در ونزوئلا به دلیل پایین بودن قیمت سوخت مردم عادی نیز به قاچاقچی بدل شده‌اند
گروه انرژی| نادی صبوری- علیرضا کیانی |
قیمت بنزین در ونزوئلا در تمام فهرست‌ها و لیست‌ها رتبه «کمترین» را به خود اختصاص می‌دهد. این وضعیت باعث شده است که حتی مردم عادی نیز در این کشور به قاچاقچیان سوخت تبدیل شوند. سوختی که اغلب روانه کلمبیا می‌شود. مطلب پیش رو بررسی «تعادل» از گزارش 10 هزار کلمه‌ای گروه روزنامه‌نگاری تحقیقی روزنامه «ال‌پایس» تهیه شده است. این گروه به مدت 2 هفته در مرزهای ونزوئلا مستقر شد تا فرآیند «بزرگترین قاچاق در امریکای لاتین» را بررسی کند.
اعمال کنترل قیمت‌ها بر کالاهای اساسی از سوی دولت ونزوئلا باعث شده تا قاچاق در سال‌های اخیر در این کشور افزایش یابد. قیمت‌های عجیب و نازل کالا‌هایی مانند بنزین، غذا و دارو مشوق بزرگی بوده تا قاچاق این کالاها به سمت کلمبیا به صورت سرسام‌آوری بالا رود. آن‌چنان که روزنامه اسپانیایی «ال‌پایس» در گزارشی مفصل می‌نویسد، عامل اصلی در این زنجیره قاچاق، گروه‌های مافیایی هستند که با دادن رشوه به مقامات محلی و گمرکی، کالاها را با قیمت‌هایی پایین دریافت و حداقل 10 یا 15 برابر گران‌تر در آن سوی مرزهای این کشور بحران‌زده به فروش می‌رسانند. تخمین مقامات کلمبیایی از این حاکیست که روزانه معادل
3 میلیون دلار سوخت و 16 تن غذا از مرزهای ونزوئلا قاچاق می‌شود. سودآوری تجارت مرزی با ونزوئلا بسیاری از شبه‌نظامیان و گروه‌های تبهکار که سابق بر این مشغول قاچاق مواد مخدر بودند را جذب قاچاق سوخت و غذا کرده است. از زمانی که دولت مادورو در میانه تابستان سال 2015 دستور بستن مرزها را صادرکرده تا پایان ماه ژورئن سال جاری، اداره گمرک کلمبیا، محموله‌های بنزینی به ارزش 87 میلیارد پزوی را متوقف کرده که این رقم معادل 30 میلیون دلار است. اما هنوز، هم انگیزه زیادی برای قاچاق وجود دارد و محموله‌های زیادی از بنزین به آن سوی مرزها قاچاق می‌شود.
نیکلاس مادورو، رییس‌جمهور ونزوئلا، هر چندگاه در نطق تلویزیونی به قیمت ارزان بنزین در این کشور بحران‌زده می‌تازد. اخیرا او خواستار حذف یارانه‌هایی سنگینی شده که بنزین را در ونزوئلا ارزان نگاه داشته و ضرر چند میلیارد دلاری را از ناحیه قاچاق متوجه این کشور می‌‌سازد. وی در نطق خود گفت: «قیمت بنزین باید به سطح جهانی برسد تا قاچاق به کلمبیا و حوزه کاراییب متوقف شود».
ونزوئلا، مانند بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت، سال‌هاست که برای رفاه حال مصرف‌کنندگان، بر بنزین یارانه اعطا می‌کند. در این کشور، قیمت تمام شده بنزین 2.7 بولیوار است اما دولت یارانه‌ای برابر 1.7 بولیوار را متقبل می‌شود تا سهم مصرف‌کنندگان از هزینه بنزین تنها 1 بولیوار باشد. قیمت‌های بنزین در ونزوئلا، با وجود ابرتورمی که بنا بر پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول در سال جاری به 1 میلیون درصد در سال می‌رسد، باز هم تا حد زیادی بدون تغییر مانده است. این بدان معناست که قیمت یک فنجان قهوه برابر با حدودا 9 هزار بار پرکردن باک یک ماشین شاسی‌بلند است. به گزارش رسانه‌های محلی، اخیرا قیمت یک فنجان قهوه با شیر به 2 میلیون 200 هزار بلیوار یا همان 50 سنت امریکا رسیده است.
قاچاقچیان از فروش بنزین ونزوئلا در کشورهای همسایه، علی‌الخصوص کلمبیا، سود عظیمی به جیب می‌زنند. مادورو همچنان تاکید دارد که دولتش به پرداخت یارانه‌های مستقیم به شهروندانی که «کارت سرزمین پدری» را در دست دارند، متعهد است. این کارت را دولت منتشر کرده تا هم به مردم تسهیلات اعطا کند و هم بتواند حساب خدمات اجتماعی افراد را داشته باشد. البته، یارانه‌ها به همه تعلق نمی‌گیرد و تنها افرادی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند که خودروی خود را در سرشماری دولت به ثبت رسانده باشند.
دست همه در کاسه یارانه
بعد از ظهر‌ها، جاده‌های ایالت‌های مرزی «تاچیرا» و «زولیا» شاهد رقص نور اتوموبیل‌هایی ست که محموله‌های قاچاق را از مرز ونزوئلا به آن‌سوتر، یعنی کلمبیا می‌برند. جلوی این کاروان‌های عظیم موتور سیکلت‌هایی حرکت می‌کنند که وظیفه آنها راهنمایی تانکرهای سوخت است. پیش‌تر این موتور‌ها راهنمای تانکرهای سوخت شرکت دولتی نفت ونزوئلا، پی‌دی‌وی‌اس‌ای، بوده‌اند.
روسیو سان میگل، مدیر یک ان‌جی‌او در ونزوئلا در این باره به گروه کاوش‌گر روزنامه ال‌پایس می‌گوید: « این حد از فساد و همکاری ماموران دولتی و قاچاقچیان به این دلیل است که خود دولت مانند کارتل عمل می‌کند. او این‌طور ادامه می‌دهد: «این ساختاری است که قاچاق دارو، بنزین و غذا را تسهیل می‌کند». میگل، 2 نیرو را در این امر دخیل می‌داند: «نیروهای مسلح ملی بولیواری یا همان ارتش ونزوئلا و شبه‌نظامیان».
اما قاچاق بنزین دیگر تنها مختص باندهای تبهکار در این کشور نیست، افراد عادی نیز حالا وارد این کسبوکار پردرآمد شده‌اند. یکی از راه‌بلد‌ها می‌گوید: «هیچ‌کس در ونزوئلا حاضر نیست که برای ماهیانه 30 هزار بولیوار در مزارع کار کند؛ زمانی که می‌توان همین رقم را با خرید بنزین یا هر محصول یارانه‌دار و فروش آن به قاچاقچیان آن‌هم در عرض یک روز به دست آورد».
ساعت 3 صبح کاروان قاچاقچیان به شهر مرزی پاراگواپوا در خاک ونزوئلا می‌رسد. این‌شهر یکی از مبادی قاچاق در این کشور است. در این نقطه، بنزین بیشترین بها را دارد. اما هر مخزن 23 لیتری بنزین را قاچاقچیان پشت مرزهای همسایه، 14 هزار بولیوار می‌خرند. این رقم پیش از آنکه ونزوئلا در سال 2018 برای دومین بار در طول 10 سال اخیر واحد جدید پولی ارایه کند معادل 2 دلار بود.
راه‌حلی که نقیض خود شد
پیش از گذر از پل مرزی روی رودخانه ماراکایبو، گروه لاپایس خواست باک ماشین‌های خود را پر کند. به همین دلیل هم باید پمپ‌بنزینی پیدا می‌شد که در آن بتوان بدون «چیپ الکترونیک» بنزین زد. این چیپ، یک وسیله الکترونیکی است که مقدار سوخت مصرفی هر فرد را کنترل می‌کند. دولت مادورو برای جلوگیری از قاچاق سوخت، استفاده از این چیپ‌ها را اجباری کرده است. این چیپ‌ها به هر خودرو اجازه یک‌بار سوخت‌گیری در طول هفته را می‌دهند.
اما در زنجیره کنترل مصرف سوخت، تنها وسایل الکترونیکی نیست که نقش‌آفرینی می‌کند. یکی از شغل‌های جدیدی که در این کشور ایجاد شده، «ال فلاکو» است. شرح وظیفه این شغل جدید به صورت مستقیم به کنترل مصرف ارتباط دارد؛ به‌عبارتی، ال‌فلاکو، مدیر توزیع سوخت است. از زمانی که دولت چیپ‌ها را در ماشین‌هایی که در مرز تردد می‌کنند اجباری کرده تا از عدم قاچاق سوخت اطمینان حاصل کند، کسانی به ال‌فلاکو مراجعه می‌کنند که بیش از 1 بار در هفته به سوخت احتیاج پیدا می‌کنند. این گروه را شهروندان عادی، ماموران دولتی و البته قاچاقچیان تشکیل می‌دهند. با معرفی چیپ که بطور اتوماتیک، حجم بنزینی که هر فرد می‌تواند بزند را معین می‌کند، دیگر سود قاچاق بنزین تنها به جیب قاچاقچیان نمی‌رود. حال این سود در میان افرادی مانند ال‌فلاکو، افراد گارد ملی، کارکنان پمپ‌بنزین و افسران پلیس نیز تقسیم می‌شود.
پر کردن یک باک بنزین 80 تا 120 بولیوار خرج برمی‌دارد. در ونزوئلا، این قیمت یک کارامل است.
با وجود این، برای اینکه کسی روی ال‌فلاکو را ببیند باید 30 هزار بولیوار در جیب داشته باشد. ال‌فلاکو کسی است که هر که را بخواهد در اول صف دریافت بنزین و در جلو افرادی قرار می‌دهد که ساعت‌ها منتظر پرکردن باک ماشینشان هستند.
همچنین ال‌فلاکو به مشتریانش تضمین می‌دهد که برای دریافت بنزین هیچ خلل یا مشکلی در پیش نخواهند داشت. آن 30 هزار بولیواری که به ال‌فلاکو داده می‌شود، برابر با قیمت 3 کامیون تانکردار پر از بنزین است که هر کامیون هم 10 هزار لیتر گنجایش داشته باشد. تنها بنزین داخل این 3 تانکر در کلمبیا 21 میلیون پزو می‌ارزد.
از زمان بسته شدن مرز یعنی اوت سال 2015، هر تنشی در پمپ‌بنزین‌ها می‌تواند به بلوا بیانجامد. در یک لحظه می‌توان شاهد بود که رانندگان وسایل نقلیه عمومی با ماموران پمپ‌بنزین درگیر شده و تهدید می‌کنند که اگر پمپ‌بنزین تنها به مشتریان ال‌فلاکو بنزین برسانند، «در پمپ بنزین را تخته خواهند کرد». با استفاده از این چیپ تنها می‌توان 90 لیتر بزنین را با پرداخت تنها 90 بولیوار در باک ماشین ریخت. همچنین در یک پمپ‌بنزین می‌توان مشاهده کرد که یک راننده با چند خودرو متفاوت وارد جایگاه شود و بنزین خود را بزند و برود، حال آنکه بقیه در صف همچنان منتظرند.
در یکی از همین جایگاه‌های سوخت، در ساعت 6 عصر یکی از افراد یونیفرم‌پوش که روی پیراهنش پرچم کوچک ونزوئلا نقش بسته بود به مردم اعلام کرد که بنزین تمام شده است. در آن زمان سیل توهین‌های افرادی که مدت‌ها در صف مانده بودند و گرمای بعد از ظهر عاصیشان کرده بود، به سمت مرد یونیفرم‌پوش و مسوولان جایگاه روانه شد. نزدیک به یک‌صد راننده، همانطور که در حال فریاد کشیدن بودند، مسوولان پمپ‌بنزین را مجبور کردند تا میله اندازه‌گیری بنزین درون مخزن جایگاه را بیرون آورند تا معلوم شود در مخزن چقدر بنزین باقی مانده است. 65 هزار لیتر در یکی از مخازن بود و 38 هزار لیتر در دیگری و این مساله باعث شد عصبانیت مردم دوچندان شود.
یکی از مردم، اعتراض خود را این‌طور بیان می‌کند: «آنها منتظرند ما برویم تا باک ماشین‌های خودشان را پر کنند. شب که شود، اینجا پر می‌شود از قاچاقچی. اما ما از اینجا نمی‌رویم. ما شب را اینجا می‌مانیم تا جلوی این کار کثیف را بگیریم. اگر ما نتوانیم بنزین بزنیم، کس دیگری هم نباید بتواند».
مردم به رییس جایگاه «کمپینو» می‌گفتند. کمپینو هم از اعتراض مردم عصبانی شد و آنها را تهدید کرد که مطمئن باشند او فردا نه به آن مرد معترض و نه به شرکتی که او برایش کار می‌کند بنزین نخواهد فروخت.
در مسیر قاچاق
رودخانه تارا یکی از نقاط مرزی دیگر میان ونزوئلا و کلمبیاست. اواسط صبح یعنی حدود ساعت 9، قایق‌هایی که پر از مخازن 23 لیتری بنزین هستند دل رودخانه را می‌شکافند. ماموران گارد ملی و شبه‌نظامیان لباس شخصی که آنها را پیش‌تر بدرقه می‌کنند، سهم خود را دریافت کرده‌اند. گروه خبرنگاران ال‌پایس مشاهدات خود از این فرایند را این‌طور خلاصه می‌کند: «بدون شک، این عملیات هماهنگ میان شبه نظامیان کلمبیایی و ارتش ونزوئلا، انتقال بنزین را تسهیل می‌کند».
یکی از مقامات محلی در ایالت مرزی تاچیرا ونزوئلا در این باره می‌گوید: «وضعیت شبه‌نظامیان کلمبیایی به یکی از دغدغه‌های ما بدل شده است. آنها بطور مداوم در حال آمد و شد از ونزوئلا به کلمبیا و مسیر عکس هستند. در این مسیر اعضای گروه‌های مسلح، بنزین و غذا قاچاق می‌کنند. همچنین آنها در منطقه به اخاذی و قتل نیز دست می‌زنند».
نان، بنزین، قاچاق
در خاک ونزوئلا و تا قبل از گذر از مرز و رسیدن به کلمبیا، هر چه فاصله از پمپ‌بنزین بیشتر شود، قیمت بنزین هم بیشتر می‌شود. این رابطه، دلیل اصلی ارتزاق هزاران خانواده از محل قاچاق بنزین است. در پمپ‌بنزین، یک گالن بنزین کمتر از 2 پزوی کلمبیا ارزش دارد اما همین 1 گالن وقتی به تانکرهای نزدیک رودخانه مرزی می‌رسد، 1228 پزو قیمت خواهد داشت. این رقم لب مرز به 1500 پزو می‌رسد و در خاک کلمبیا به 4500 پزو.
برای یک سفر با 200 گالن بنزین، قاچاقچی‌ها 900 هزار پزو پول به جیب می‌زنند. این رقم بعدا به صورت سپرده‌های بانکی به ونزوئلا فرستاده می‌شود. 900 هزار پزو برابر با 2 میلیون و 307 هزار و 692 بولیوار است و. این رقم به این معناست که عایدی این کسبوکار بالاتر از «هزار درصد» است.
بر اساس آمارهای دولتی، قاچاق سوخت به کلمبیا روزانه نزدیک به 70 هزار بشکه معادل 3 میلیون و 10 هزار گالن است. در این کسبوکار، گروه‌های تبهکار مسلح، حلقه آخر زنجیره توزیع را تشکیل داده و روزانه مقداری بنزین که معادل 3 میلیون دلار است را به آن سوی مرزهای کشور بحران‌زده ونزوئلا منتقل می‌کنند.
سوخت رایگان اتوموبیل‌های بیکار
در حالی که قاچاق سوخت به روالی عادی در ونزوئلا بدل شده است، «سوخت‌گیری» اصلا کار ساده‌ای نیست. گاردین در گزارشی در همین مورد می‌نویسد: «موتورسواران 6 ساعت یا بیشتر برای دریافت سوخت در نوبت می‌ایستند». از سویی به دلیل ابرتورم رانندگانی که سوخت تقریبا رایگان دریافت می‌کنند، قادر به انجام دیگر سرویس‌های مورد نیاز اتوموبیل خود نیستند. یک راننده که برای 2 دهه در کاراکاس راننده بوده است به گاردین می‌گوید: «تعویض روغن موتور بسیار گران است. یک بار تعویض 120 بولیوار برایم تمام می‌شود» لیست سانچز صاحب یک اتوبوس و راننده در کاراکاس برای بیشتر از یک ماه است که کار نکرده است.
او می‌گوید: «لاستیک‌ها ممکن است هر لحظه بترکند، این برای من و مسافرانم خطرناک است» این چرخ‌ها اکنون در کاراکاس به دلیل تحریم‌ها موجود نیست، سانچز می‌گوید: «یک لاستیک تعمیر شده 450 میلیون بولیوار آب می‌خورد، یک لاستیک نو نیز 285 دلار است که نزدیک 900 میلیون بولیوار قیمت دارد. یک اتوبوس به 7 تای آنها احتیاج دارد. این یعنی چندین سال کار کردن.»
اتوبوس سانچز تنها اتوبوس خارج از سرویس نیست. رهبران اتحادیه حمل و نقل تخمین می‌زنند که شمار اتوبوس‌های حمل و نقل مسافر در این کشور در طول 2 سال گذشته از 280 هزار واحد به 30 هزار واحد کاهش یافته است.
