گروه انرژی |
به نظر بسیاری نشست 174ام اوپک، جلسه‌یی که فردا قرار است برگزار شود، سیاسی‌ترین جلسه وزرای کشورهای عضو این کارتل نفتی در سال‌های اخیر است. عربستان و روسیه از یک سو به دنبال افزایش تولید هستند و ایران و ونزوئلا محور مقاومت علیه تسهیل توافق کاهش تولید را تشکیل می‌دهند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز که روز سه‌شنبه به وین رسید در بدو ورود به سوالات خبرنگاران پاسخ گفت و عامل افزایش قیمت‌ها را تصمیمات رییس‌جمهوری امریکا دانست. زنگنه هر تلاشی در جهت افزایش تولید را نشان دادن چراغ سبز به ترامپ دانست و استفاده سیاسی از اوپک را محکوم کرد.
دیروز هفتمین سمینار بین‌المللی اوپک در کاخ هوفبورگ وین با حضور نمایندگان و مسوولان بلندپایه دولت‌ها، شرکت‌ها و محافل علمی آغاز شد. شعار اصلی سمینار امسال «نفت؛ همکاری برای آینده‌یی پایدار» است و انتظار می‌رود در مجموع ۷۵۰شرکت‌کننده در این رویداد حضور یابند. براساس برنامه بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران از سخنرانان کلیدی این سمینار در نشست تخصصی «همکاری انرژی» است.
سمینارهای اوپک یکی از قدیمی‌ترین رویدادهای انرژی جهان به شمار می‌آید که وزیران نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، مدیران نهادهای بین‌المللی، مدیران شرکت‌های نفتی دولتی و بین‌المللی و تحلیلگران و نمایندگان رسانه‌های جهانی در آن حضور دارند. سمینار بین‌المللی پیش از نشست 174ام اوپک برگزار می‌شود و هر چند ممکن است شروعی آرام برای گردهمایی مقامات کشورهای اوپک باشد اما در روزهای پیش رو وین محل نزاع طرفداران افزایش تولید و کشورهایی است که می‌خواهند به توافق کاهش تولید پایبند بمانند. داستان از دو سال پیش و زمانی شروع شد که اوپک در واکنش به قیمت‌های نازل نفت و اشباع حاکم بر عرضه جهانی در نشست رسمی 30نوامبر 2016 خود در وین برای نخستین بار از سال 2008میلادی با کاهش تولید موافقت کرد. روسیه و 9 تولیدکننده دیگر نیز اواخر سال 2016 به توافق کاهش تولید اوپک پیوستند. براساس این توافق کشورهای امضاکننده متعهد شدند در مجموع از سطح تولید 1.8میلیون بشکه در روز بکاهند که این میزان حدود 2درصد کل تولید نفت در جهان است. این توافق تا پایان سال 2018 معتبر است.
اما شرایط تغییر کرده است. چنانکه فاتح بیرول، رییس آژانس بین‌المللی انرژی چند ماه پیش اعلام کرد، اوپک به هدف خود رسیده و ذخایر در کشورها OECD در سطح میانگین 5 ساله قرار گرفته‌اند. عربستان سعودی که پیش‌تر مایل بود، قیمت نفت افزایش یافته و به 100دلار نزدیک شود هم‌اکنون به دنبال افزایش تولید است. روسیه نیز به وضوح اعلام کرده که به دنبال عرضه نفت است. حتی ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه نظر منفی خود را نسبت به «افزایش بی‌پایان قیمت نفت» اعلام کرد و از رضایت کشورش به نفت 60 دلاری خبر داد. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه هم اخیرا گفته است که مسکو از اوپک و متحدانش می‌خواهد که اجازه دهند، تولید نفت اوپک و متحدانش در مجموع 1.5میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
ایران اما نماینده نگاه دیگری در اوپک است. تا پیش از این و در اردیبهشت ماه، بیژن زنگنه در نمایشگاه بین‌المللی نفت و گاز اعلام کرده بود که ایران طرفدار قیمت‌های منطقی برای نفت است و از ثبات بازار حمایت می‌کند. حال با بازگشت قریب‌الوقوع تحریم‌های امریکا و سخت‌تر شدن صادرات نفت ایران، این کشور با افزایش تولید مخالف است. ایران در این میان تنها نیست؛ ونزوئلا نیز در صورت کاهش قیمت نفت و به علت ناتوانی در افزایش تولید از شرایط جدید بازار متضرر خواهد شد. در هفته گذشته وزیر نفت عراق، جبار اللعیبی نیز از تک‌روی عربستان درباره تسهیل توافق کاهش تولید انتقاد کرد و الجزایر نیز اخیرا به صف مخالفان افزایش تولید پیوسته است.
بدین‌ترتیب 3عضو از 5 عضو موسس اوپک در برابر بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان یعنی عربستان و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان یعنی روسیه قد علم کرده‌اند. تا پیش از شروع نشست وزرای اوپک، کشورهای متعددی طرح‌هایی برای افزایش تولید را مطرح کرده‌اند اما هیچ تفاهم نظری حاصل نشده تا دورنمای دیدار اوپک پرتنش به نظر آید.
ورود وزیر
بیژن زنگنه سه‌شنبه شب در بدو ورود به هتل کمپینسکی وین در جمع خبرنگاران نسبت به رفتارهای مداخله‌جویانه رییس‌جمهوری امریکا که به سیاسی شدن بازار نفت منجر شده است، واکنش نشان داد و گفت:«برای من و برخی اعضای اوپک بسیار مهم است که بازار نفت غیرسیاسی باشد؛ براساس منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمل کند و مبتنی بر عرضه و تقاضا پیش برود.» وی افزود: «اوپک سازمانی نیست که از دستورهای رییس‌جمهوری امریکا پیروی کند. آقای ترامپ فکر می‌کند، می‌تواند آنچه را می‌خواهد به اوپک تحمیل کند و با توسل به اعمال تحریمها علیه دو عضو مهم سازمان، بازار را با مخاطره مواجه کند؛ ترامپ به همین منظور از اوپک توقع دارد، تغییراتی در تصمیمات خود بدهد تا به کاهش قیمت‌ها کمک کند.» وزیر نفت گفت:«نفت یک سلاح نیست که به عنوان ابزاری سیاسی علیه برخی کشورها مورد استفاده قرار گیرد؛ اوپک هم یک سازمان سیاسی نیست و لازم است هر گونه استفاده از نفت به عنوان یک سلاح یا ابزار علیه برخی کشورها را محکوم کنیم».
وزیر نفت به این سوال که آیا با پیشنهاد مشخصی به نشست ۱۷۴ اوپک در وین آمده است، پاسخ داد: «پیشنهاد مشخصی نیست اما موضع مشخصی در این نشست داریم.» وی با بیان اینکه تصمیم‌گیری درباره اتمام توافق کاهش تولید، نیاز به اجماع اعضای اوپک دارد، عنوان کرد:«اوپک سازمانی مستقل است و یک سازمان امریکایی نیست و تفاوت بسیار مهمی بین اوپک و IEA و EIA وجود دارد. اوپک سازمانی نیست که دستور کارش را از امریکا بگیرد و آن را اعمال کند. اوپک بخشی از وزارت انرژی امریکا نیست».
زنگنه ادامه داد:«رییس‌جمهوری امریکا با تحریم‌هایی که علیه برخی از بنیان‌گذاران اوپک ایجاد کرده سبب اختلال در بازار نفت شده است. به گفته وی، اگر بازار نفت براساس بنیان‌ها نباشد، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان از این شرایط سود نمی‌برند و ضروری است اوپک از تصمیم‌های سیاسی به دور باشد و هر گونه استفاده سیاسی از نفت را برای فشار بر کشورها محکوم کند. معتقدم هیچ چراغ سبزی نباید مبنی بر عملیاتی کردن تصمیم ترامپ به امریکا نشان داد.» زنگنه با بیان اینکه ایران هیچ محدودیتی برای مذاکره با وزرا و شرکت‌های خارجی ندارد، گفت: «سعی می‌کنم با بیشتر آنها مذاکره کنم».
وزیر نفت کهنه‌کار ایران با تاکید بر موضع ایران درباره تسهیل توافق کاهش تولید در مقطع کنونی گفت:«با هیچ افزایش تولیدی موافق نیستم زیرا در بازار عدم تعادل نداریم. ضمن اینکه قرار نبود در جلسه اوپک در مورد افزایش تولید بحثی داشته باشیم. پرداختن به این موضوع نشان دادن چراغ سبز به تصمیم‌های امریکاست».
وی در واکنش به موضع همتایان روس و عربستانی خود در مساله افزایش تولید عنوان کرد:«از نظر من حتی ۵۰۰ هزار بشکه هم نباید به تولید نفت اضافه شود. براساس توافق قبلی قرار بود حدود ۲میلیون بشکه کاهش تولید داشته باشیم که هم‌اکنون در عمل شاهد ۳میلیون بشکه کاهش تولید هستیم بنابراین اگر اعضای اوپک یک میلیون بشکه نفت وارد بازار کنند دیگر مشکلی نبوده و نیازی به افزایش تولید نیست». زنگنه در پاسخ به خبرنگاری که نظر او را درباره خروج روسیه از توافق کاهش تولید جویا شد، گفت: «این میل خود آنهاست، روس‌ها کاملا داوطلبانه به تصمیم کاهش تولید پیوستند و هیچ تعهدی در این ارتباط ندارند. موضوع صحبتم غیراوپک نیست. بحث من تنها در مورد اوپک و تصمیم‌های آن است». وی ادامه داد:«براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هیچ‌گونه بی‌تعادلی در بازارهای جهانی نفت خام مشاهده نمی‌شود اما شرایط مربوط به سال آینده موضوع دیگری است. ما یک توافق و تصمیم معتبر داریم و معتقدیم هیچ‌گونه مشکلی در بازار وجود ندارد اما براساس تنش‌های سیاسی شاهد بی‌ثباتی و تنش در بازار هستیم.» زنگنه همچنین مقصر اصلی افزایش قیمت‌ها را رییس‌جمهور امریکا دانست و به خبرنگاران گفت:«تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از برجام مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت نفت است به طوری که پس از اعلام آن، قیمت نفت افزایش ۶ دلاری را شاهد بود». وی افزود:«اکنون قیمت‌ها براساس بنیان‌ها نیست بلکه براساس تصمیم‌های سیاسی است». وزیر نفت درباره سیاست نفتی ترامپ گفت: «رییس‌جمهوری امریکا مشکلی با قیمت‌های بالا ندارد، زیرا این سطوح قیمتی سبب افزایش تولید شیل اویل می‌شود، اما در افکار عمومی این‌گونه جلوه می‌کند که مخالف است و از اوپک می‌خواهد که شرایط را تغییر دهد و اوپک را مقصر این شرایط جلوه می‌دهد، در حالی که این شرایط را اوپک به وجود نیاورده، بلکه این دولت امریکاست که مسبب این شرایط است و حال هم شرایط باید ازسوی خودشان اصلاح شود.» زنگنه خاطرنشان کرد: «اوپک یک سازمان بین‌المللی و متعلق به ۱۴عضو است و از هیچ جایی دستور نمی‌گیرد.» وی در پاسخ به این سوال که پیش‌بینی شما در خصوص کاهش تولید و صادرات نفت ایران با اعمال تحریم‌های امریکا چیست، گفت: «ما تلاش می‌کنیم به هر قیمتی که شده، حداقل اثرپذیری را در بخش تولید و صادرات نفت داشته باشیم.»
وزیر نفت در پایان به این سوال که آیا درخواست ایران مبنی بر در دستور کار قرار گرفتن موضوع تحریم ایران و ونزوئلا در نشست روز جمعه از سوی رییس اوپک رد شده است، چنین پاسخ داد: «خیر، رد نشده است. هم ما و هم ونزوئلا درخواست کرده‌ایم و برخی اعضای دیگر هم حمایت کرده‌اند. بحث ما این است که بازار نفت نباید سیاسی باشد و اوپک هم یک سازمان سیاسی نیست و به همین دلیل هم باید با هرگونه سیاسی شدن بازار و استفاده سیاسی از ابزار نفت علیه تولیدکنندگان یا حتی مصرف‌کنندگان مخالفت شود.»
با این وجود به نظر نمی‌رسد، هدف ایران افزایش قیمت نفت باشد؛ چنانکه اسداله قره‌خانی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در گفت‌وگویی که روز گذشته با ایسنا داشت، اظهار کرد: «افزایش قیمت نفت بیش از این میزان باعث تبعات بعدی و حتی در آینده منجر به کاهش قیمت نفت می‌شود به همین دلیل ما معتقدیم که قیمت نفت بین ۶۵ تا ۷۰دلار در هر بشکه مناسب است.» وی با اشاره به تبعات افزایش قیمت نفت ادامه داد: «اگر قیمت هر بشکه نفت از ۷۰دلار بیشتر شود برای ما خطر دارد چون در این صورت با سرمایه‌گذاری نفت شل مواجه خواهیم شد.» به هر روی وزیران نفت اوپک در بحبوحه فشار چین و امریکا برای کنترل رشد قیمت‌ها و حمایت از رشد اقتصاد جهانی با تولید بیشتر نفت، روز جمعه برای بازنگری در سیاست تولید در وین دیدار می‌کنند. در همین حال دو منبع مهم به رویترز اعلام کرده‌اند که حتی کویت و عمان که از متحدان عربستان سعودی در خلیج‌فارس به شمار می‌روند، مخالف افزایش فوری و قابل توجه تولید هستند. یک منبع در اوپک نیز در همین باره به رویترز گفت: «پیشنهاد عربستان سعودی و روسیه برای افزایش تولید به میزان 1.5میلیون بشکه در روز تنها تاکتیکی برای متقاعد کردن سایر اعضا برای موافقت با افزایش تولید به میزان ۵۰۰ تا ۷۰۰هزار بشکه در روز است.»
عربستان سعودی و متحدانش در خلیج‌فارس از ظرفیت لازم برای افزایش تولید برخوردار هستند. روسیه نیز اعلام کرده که محدود کردن عرضه به مدت طولانی به رشد تولید از سوی امریکا به افزایش قیمت‌ها و در نتیجه افزایش تولید در امریکا منتهی می‌شود. به نظر می‌آید، عزم روسیه برای افزایش تولید جزم است چنانکه به گزارش رویترز، واگیت آلکپروف مدیر لوک اویل دومین شرکت نفتی بزرگ روسیه اظهار کرده است که توافق کاهش تولید جهانی باید نصف شود و لوک اویل می‌تواند سطح تولید خود را ظرف دو تا سه ماه بالا ببرد. کارستن فریچ تحلیلگر کالای کومرس بانک در این زمینه به این خبرگزاری گفت: «با توجه به اختلاف بزرگی که در مواضع اعضای اوپک وجود دارد، نشست روز جمعه احتمالا دیدار دشواری خواهد بود. اما برای هرگونه تصمیم اوپک همبستگی ضروری است.»
امریکا با نوپک؛ علیه اوپک
با شروع فصل پرمصرف انرژی در امریکا نگرانی‌ها در مورد قیمت نفت در میان مقامات امریکایی بیشتر شده است. یک ماه پیش رهبر اقلیت سنا، سناتور چاک شومر با نوشتن نامه‌یی که امضای تمام دموکرات‌های سنا را زیر خود داشت از ترامپ خواست تا برای کاهش قیمت نفت به اوپک فشار آورد. شومر، ترامپ را به «هم‌پیالگی» با کشورهای تولیدکننده نفت متهم کرد و از وی خواست که وزیر انرژی این کشور، ریک پری را برای مذاکره با مقامات اوپک در زمان اجلاس این سازمان به وین بفرستد. این درحالی است که 30سال ثبت نظرات ترامپ در کتاب‌ها، مصاحبه‌ها و اخیرا شبکه اجتماعی به خصوص توییتر، از حمله مکرر وی به اوپک حکایت دارد. به گزارش بلومبرگ، وی اعتقاد داشته که نفت باید حدود ۳۰ دلار در هر بشکه باشد و اخیرا نیز به اوپک گفته است چاپیدن شهروندان امریکایی را متوقف کند.
اوپک از سال 1973 که کشورهای عرب اوپک به بهانه جنگ یوم کیپور نفت امریکا و برخی کشورهای غربی را تحریم کردند مورد خشم ایالات متحده قرار گرفت. با وجود صحبت‌های زنگنه درباره رضایت ضمنی ترامپ از افزایش قیمت‌ها، بلومبرگ می‌نویسد که اکنون نیز اوپک با هجوم سیاسی دوباره‌یی در واشنگتن روبه‌رو شده است. اظهارنظر ترامپ تا حدی به دلیل نزدیکی انتخابات میان‌دوره‌یی در امریکاست؛ انتخاباتی که به احتمال زیاد به تغییر ترکیب مجلس نمایندگان و به احتمال کمتر در سنا به نفع دموکرات‌ها منجر می‌شود.
از طرفی قانونگذاران امریکایی سراغ طرح قانون «هیچ کارتل تولیدکننده و صادرکننده نفت» یا نوپک رفته‌اند که پیشنهاد می‌کند، این گروه هدف قانون ضد انحصارطلبی شرمن قرار بگیرد که بیش از یک قرن قبل برای شکستن امپراتوری نفتی جان راکفلر مورد استفاده قرار گرفت. این طرح اواخر ماه مه مجددا معرفی شد و هفته گذشته که کمیته قضایی کنگره آن را به جلسه بحث ارسال کرد، نخستین مانع قانونگذاری را پشت سر گذاشت. این قانون به دولت امریکا اجازه خواهد داد از اوپک برای دستکاری بازار انرژی شکایت کند و احتمالا خواهان میلیاردها دلار غرامت خواهد شد.
سیاستمداران امریکایی از سال ۲۰۰۰ چندین بار تلاش کردند، لایحه نوپک را به تصویب برسانند اما کاخ سفید با آن مخالفت کرد و جورج دبلیو بوش و باراک اوباما، روسای جمهور پیشین تهدید کردند از حق وتوی خود استفاده خواهند کرد. اما این ریسک برای اوپک وجود دارد که ترامپ برخلاف روسای جمهور قبلی عمل کند. برای اوپک که اواخر هفته جاری در وین برای بحث درباره تولید نفت دیدار می‌کند، این لایحه پرخطر است. اگرچه احتمال اینکه تصویب شود اندک است، اما اگر چنین اتفاقی روی دهد تبعات آن بسیار عظیم خواهد بود. با این همه مقامات اوپک درباره لایحه کنگره نگران هستند. حسین کاظم‌پور‌اردبیلی نماینده ایران در اوپک اوایل هفته جاری اظهار کرد: لایحه امریکا اقدام برای اخاذی از این گروه است و استفاده از قانون ضد انحصارطلبی از نظر حقوقی منطقی نیست و ما در اوپک با آن مبارزه خواهیم کرد.
