گروه راه و شهرسازی |
طی سال های اخیر فرونشست زمین به یکی از معضلات کلانشهرها تبدیل شده است. بر اساس تازه ترین آمارهای منتشر شده توسط مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور، تهران و اصفهان بیشترین میزان فرونشست را در بین کلانشهرهای کشور دارند. شفیعی در همین حال از فرونشست زمین در 44 منطقه کشور خبر داده است. به گفته شفیعی، دشت رفسنجان، استان‌های خراسان رضوی، یزد و اصفهان دچار فرونشست در ابعاد بزرگ هستند، اما بیشترین نرخ فرونشست مربوط به جنوب غرب تهران با ۲۲ تا ۲۵سانتی متر در سال است. شفیعی با اشاره به پیشینه مطالعات فرونشست در محدوده تهران، اظهار کرد: اولین بار ترازیابی جنوب غرب تهران در سال های ۶۹ و۷۰ انجام شد. وقوع تغییرات ارتفاعی، پس از تکرار اندازه‌گیری خطوط ترازیابی واقع درشمال بزرگراه آزادگان در سال ۱۳۸۰ دیده شد. مقایسه‌ای که بین نقاط مشترک خطوط ترازیابی بین مشاهدات سال‌های ۷۱ و ۸۰ صورت گرفت، نشان داد که در امتداد بزرگراه آزادگان حداکثر نشستی معادل 1.20 متر به وقوع پیوسته است، که با فرض خطی بودن روند نشست زمین در این منطقه (این فرض همیشه صحیح نیست) سالانه ۱۰ سانتی‌متر محاسبه شد. وی ادامه داد: با ترسیم پروفیل‌های ارتفاعی که در امتداد خطوط انجام شده بود، مشخص شد در امتداد غرب به شرق بزرگراه آزادگان نشست به صورت کاسه‌ای شکل بوده، بدین معنی که در منطقه غربی آن که نشست شروع می‌شود میزان آن بسیار اندک و قابل اغماض‌بوده ولی به مرور با حرکت به سمت شرق نشست افزایش یافته تا به حداکثر میزان خود برسد و پس از آن، نشست کاهش یافته و روند نزولی به خود می‌گیرد، و این روند تا منطقه شرقی انتهایی آن، که دیگر نشست در آن دیده نمی شود ادامه می‌یابد. ولی در امتداد شمال به جنوب (بزرگراه آیت‌االله سعیدی) روند افزایش نشست تا تقاطع با بزرگراه آزادگان ادامه می‌یابد و این موضوع نشان داد که حد مرز جنوبی نشست پایین‌تر از بزرگراه آزادگان واقع شده است.
معاون سازمان برنامه و بودجه کشور گفت: در سال ۱۳۸۲ با اندازه‌گیری خطوط ترازیابی‌ای که تازه ایجاد شده بودند، قسمت دیگری از منطقه نشست که در جنوب شرقی و پایین‌تر از بزرگراه آزادگان واقع شده بود، مشخص شد. از این رو، در سال ۱۳۸۳ گسترش شبکه ترازیابی درجه دو و سه شهری تهران به سمت جنوب بزرگراه آزادگان، که بیشترین تغییرات را نشان می‌داد، در دستور کار قرار گرفت. در نیمه دوم این سال و در نیمه اول سال ۸۴ دو بار دیگر نیز نقاط واقع در این منطقه مشاهده و محاسبه شدند و نتایج بیانگر فرونشست در منطقه بود. در سال ۸۹ برخی از خطوط ترازیابی در منطقه فرونشست مجددا اندازه‌گیری و محاسبه شدند. محاسبات بیانگر افزایش فرونشست در برخی از مناطق جنوب غرب تهران با نرخ محاسبه شده در سال ۸۴ بود.
وی با بیان اینکه در سال‌های ۸۳، ۸۴ و ۹۶ با استفاده از روش تداخل‌سنجی راداری توانستیم این مشاهدات را تکرار کنیم، گفت: در حال حاضر با استفاده از این روش می‌توان میزان فرونشست را در محدوده وسیع‌تری اندازه گیری کرد. با استفاده از این روش متوجه شدیم که فرونشست بیشتری را در منطقه رباط کریم، شهریار و ورامین داشته‌ایم، به‌گونه‌ای که این مناطق در سال حدود ۲۲ تا ۲۵ سانتی متر دستخوش تغییر ارتفاع هستند.
گسترش فرونشست در پایتخت
رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور اظهار کرد: علاوه بر این، مطالعات پراکنده راداری نیز در محدوده شهر تهران از سال ۱۳۸۶ به بعد انجام شده است. با توجه به بررسی‌های انجام شده میزان فرونشست و محدوده آن در شهر تهران رو به گسترش است. از این‌رو، داده‌های ترازیابی و ایستگاه‌های دائمی ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری کشور در این منطقه کافی نیست و نیاز به گسترش شبکه است.همچنین بعد از سال۱۳۸۹ هیچ‌گونه مشاهدات جدید ترازیابی در منطقه صورت نگرفته است. با پردازش های مقدماتی راداری انجام شده برای بررسی میزان فرونشست تهران، گسترش منطقه فرونشست تایید شده است. از این رو، برای تعیین دقیق میزان فرونشست و مخاطره سنجی به مطالعات گسترده‌تر در منطقه تهران نیاز داریم.
احتمال اندک فرونشست در مرکز و شمال
شفیعی در خصوص احتمال فرونشست در برج‌های میلاد و آزادی، اظهار کرد: هر چه از سمت جنوب به سمت مرکز و شمال تهران حرکت می‌کنیم، میزان و آثار فرونشست کمتر مشاهده می شود. حتی در مناطق شمالی و نیمه بالای شهر تهران فرونشست محسوسی به ما گزارش نشده و اگر فرونشستی هم باشد نرخ بسیار پایینی دارد.با توجه به اینکه در مناطق جنوب و جنوب غرب تهران برداشت آب زیادی از منابع زیرزمینی صورت می‌گیرد، شاهد این میزان فرونشست هستیم و قطعا در صورت تداوم برداشت‌های بی رویه آب از منابع زیرزمینی، تشدید وضعیت را شاهد خواهیم بود. فرونشست قبلا حالت خزنده، کند و بطئی داشت، اما وضعیت فرونشست در سال‌های اخیر حاد شده و آثار خود را به صورت علنی از طریق برخی فروریزش‌ها، فروچاله‌ها و ایجاد ترک در ساختمان و ابنیه، نشان می دهد.
فرونشست‌های سریالی تهران
به گزارش «تعادل» سریال فرونشست‌های زمین در پایتخت با حادثه شهران در تابستان سال 95 کلید خورد. جایی که به‌دلیل حفاری مترو و درپی آن انفجار لوله‌های گاز، تصویر متفاوتی از مخاطرات شهری پیش چشم مسوولان و مردم گشوده شد. بعد از این اتفاق بود که بحث فرو نشست در تهران جدی شد و در ادامه فرو نشست در بزرگراه ستاری و مناطق مرکزی شهر بر نگرانی‌ها دامن زد.به همین دلیل بخش خصوصی نیز پا به میدان گذاشت و کمیسیون کشاورزی آب و صنایع غذای اتاق تهران نتیجه تحقیقات خود در این زمینه را با نمایندگانی از دولت و بخش خصوصی به اشتراک گذاشتند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که خطر فرونشست زمین در مناطق 16، 17، 18، 19 و 20 تهران جدی است و این درحالی است که بخش‌های قابل‌توجهی از خطوط راه‌آهن، خطوط مترو، لوله‌های نفت و گاز، جاده‌ها، بزرگراه‌ها و پل‌های ارتباطی پایتخت در این مناطق واقع شده‌اند. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی تهران، جنوب پایتخت به‌طور جدی با مخاطرات نشست زمین مواجه است و بررسی‌ها و گزارش‌های مطالعاتی نشان می‌دهد که در میان مناطق 22گانه تهران، در مناطق شمالی و به‌طور کلی در شهر تهران دو عامل برای فرونشست وجود دارد که عامل اول فرسودگی تاسیسات شهری ازجمله فرسودگی لوله‌های آب و نشت آب و در نتیجه نشست زمین ناشی از این عامل است و عامل دیگر حفاری‌های صورت گرفته ازجمله شبکه مترو است که با چند مورد از این فرونشست‌ها در شهر تهران مواجه بودیم.اما در سایر مناطق که عمدتا در جنوب تهران واقع است، به‌دلیل افت آب‌های زیرزمینی و آثار تکتونیکی آن نشست زمین خطری جدی محسوب می‌شود و باید به آن توجهی فوق‌العاده کرد.مطابق این مطالعه، حدود 25کیلومتر از طول کمربندی آزادگان، حدود 28کیلومتر از طول اتوبان قم، حدود 21کیلومتر جاده ساوه و بزرگراه بهشت‌زهرا که همگی این نقاط به‌عنوان اصلی‌ترین محورهای جابه‌جایی کالا و مسافر در استان تهران شناخته می‌شوند، با پتانسیل فرونشست مواجه هستند. همچنین خروجی‌های راه‌آهن تهران-جنوب و تهران-تبریز، شاخه‌های جنوبی مترو به سمت اسلامشهر و حرم مطهر حضرت امام‌خمینی و همچنین بخش‌هایی از خطوط مترو در مرکز شهر و نیز بخشی از فرودگاه مهرآباد تهران، در این محدوده مخاطره‌آمیز قرار می‌گیرند. در کل، حدود 120کیلومتر خط راه‌آهن و 25کیلومتر از خطوط مترو، حدود 200کیلومتر اتوبان‌های بین‌شهری، حدود 2300کیلومتر راه‌ها و معابر شهری و بین‌شهری اصلی و فرعی، 2 انبار مواد نفتی و سوختی و 44جایگاه پمپ بنزین و 15جایگاه پمپ گاز، 7 ایستگاه گاز، 30 کیلومتر طول لوله نفت و نیز بیش از 70 کیلومتر خطوط فشار قوی و بیش از 200کیلومتر خطوط اصلی گاز در محدوده فرونشست تهران قرار دارد.
۴۴ منطقه کشور تحت تاثیر فرونشست
اما شفیعی در خصوص مناطق شناسایی شده در سطح کشور که تحت تأثیر پدیده فرونشست هستند، نیز توضیحاتی ارایه کرد و گفت: با تکرار مشاهدات ترازیابی درجه یک، فعلاً بیش از ۴۴ منطقه فرونشست شناسایی شده است که وسعت هر یک از این مناطق حداقل ۱۲۰۰ کیلومتر مربع برآورد می‌شود. از این‌رو، با یک نگاه ساده در می‌یابیم که مناطق وسیعی از کشورمان تحت تاثیر پدیده فرونشست هستند. علاوه بر جنوب غرب تهران، دشت رفسنجان، استان‌های خراسان رضوی، یزد و اصفهان نیز دچار فرونشست در ابعاد بزرگ هستند، اما فعلا بر اساس مطالعات جامعی که در قالب اطلس‌های فرونشست انجام داده‌ایم، بیشترین نرخ فرونشست در کشور مربوط به جنوب غرب تهران است. هفته گذشته نیز علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی از افزایش فرونشست ها در بخش مسکن مهر حبیب آباد اصفهان خبر داده و گفته بود: در شمال شرقی اصفهان و در فاصله تقریبی ۲۲ کیلومتری از مرکز شهر و در امتداد بلوار زینبیه که به اراضی اطراف مسکن مهر طلای حبیب‌آباد اصفهان (پس از گذر از علی‌آباد ملاعلی) منتهی می‌شود، آثار فرونشست در بخشی از دشت پهناور برخوار که روزگاری با آبخوان‌های غنی خود شناخته می‌شد، با بروز شکاف‌های ناشی از فرسایش تونلی خود را نمایان ساخته است. مکانیسم ایجاد شکاف‌های این منطقه از دشت برخوار با مکانیسم پیدایش شکاف‌های حاشیه دشتی دشت مهیار متفاوت است. به گفته بیت‌اللهی در شمال و شمال‌شرق اصفهان و همچنین در اراضی اطراف فرودگاه مهم و بین‌المللی شهر گردشگری با جاذبه‌های متنوع توریستی اصفهان، رسوبات سطحی و نیز نهشته‌های سطوح فوقانی تراز آب زیرزمینی که اکنون به مراتب افت پیدا کرده، ریزدانه با پتانسیل بالای فرونشست است.
