گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |
نام تهران برای نخستین بار در یکی از نوشته‌های تئودوسیوس یونانی در حدود اواخر سده دوم پیش از میلاد به عنوان یکی از توابع ری ذکر شده‌است. با این حال، قدیمی‌ترین سند فارسی موجود درباره نام تهران نشان می‌دهد که این شهر قبل از سده سوم هجری قمری وجود داشته است، زیرا نویسنده‌ای به‌نام ابوسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به‌نام ابوعبدلله محمد ابن حامد تهرانی رازی نام می‌برد که اهل تهران ری بوده و در سال 261 هجری قمری برابر 874 میلادی در گذشته است. ابوالقاسم محمد ابن حوقل به سال 331 هجری قمری در توصیف شهر تهران نوشته است که تهران در شمال شهر ری واقع شده است و دارای باغ های فراوانی با میوه های متنوع است.
اما زمانی نام تهران بر سر زبان ها افتاد که آغا محمدخان قاجار بعد از رسیدن به پادشاهی، این شهر را به عنوان پایتخت ایران معرفی کرد و در دوره مظفرالدین شاه بعد از امضای فرمان مشروطه و تشکیل نخستین دوره مجلس شورای ملی، این مجلس انتخاب تهران به‌عنوان دارالخلافه سلطنت قاجار را به‌صورت رسمی تأیید کرد و نام تهران به‌صورت قانونی به‌عنوان پایتخت ثبت شد. گرچه در آن زمان بیش از 110 سال از آغاز حکومت قاجار می‌گذشت اما اوج تحول در توسعه شهر تهران در این دوره اتفاق افتاد. به همین دلیل 14 مهر به پیشنهاد شورای‌شهر تهران «روز تهران» نامگذاری شد. روزی که به گفته احمد مسجدجامعی، عضو شورای اسلامی شهر روز توجه به شهر تهران است.
تحول در تاریخچه تهران
تهران یکی از روستاهای ری بوده و پیشینه سکونت در ری به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. در دی ماه ۱۳۹۳ اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران متعلق به حدود ۷۰۰۰ سال پیش کشف گردید. اسکلت هفت هزارساله یک زن که در حفاری فاضلاب در محله مولوی تهران کشف و به وسیله رایانه تصویر سازی شد، گمانه زنی‌ها در مورد تاریخ تهران را دچار تحول کرد.
با وجود اینکه تهران شهری تاریخی است اما اکنون تعداد بسیار کمی از ساکنان این شهر از تاریخ آن اطلاع دارند.برخلاف دیگر شهرهای تاریخی کشور مانند شیراز، اصفهان و تبریز ،تهرانی ها اطلاعات زیادی درباره هویت تاریخی این شهر ندارند. البته شاید یک دلیل آن وجود تعداد زیاد مهاجران در سال های گذشته به این شهر باشد .تهران طی 20 سال اخیر رشد شتابزده و ناموزونی داشته و به کلانشهری تبدیل شده که هویت تاریخی آن لا به لای مسایل و معضلات بزرگی چون ترافیک و آلودگی هوا گم شده است.خانه های زیبا با حیاط های بزرگ و حوضی در وسط آن جای خود را به ساختمان های بدقواره و کوتاه و بلندی داده که بدون هیچ نظم و ترتیبی کنار هم قرار گرفته‌اند. بحران هویتی تهران حتی در ظاهر ساختمان ها و ترکیب خیابان و کوچه پس کوچه های شهر نیز نمود دارد. دیگر اثر چندانی از باغ هایی که روزگاری محل تفریح و استراحت تهرانی ها محسوب می شد، نیست و جای آن را برج های بلندی گرفته است که ساکنان آن همدیگر را نمی شناسند.
قهر باگذشته شهر
تهرانی ها آ‌ن‌قدر غرق در روزمره گی شده اندکه فراموش کرده اند این شهر مکان های تاریخی بسیاری دارد که یادگار اجداد و گذشتگانشان است. گویا تهرانی ها با گذشته شهرشان قهر کرده اند که سراغی از موزه ها و اماکن تاریخی این شهر نمی گیرند. حتی در روزهایی که بازدید از موزه ها رایگان است باز هم تعداد اندکی آن هم قشر خاص حاضر به بازدید از موزه های تهران می‌شوند.کاخ نیاوران، کاخ سعدآباد، موزه آبگینه، دروازه قزوین، باروتخانه تهران، باغ معیر، باغ و عمارت صبا، باغشاه (تهران)، باغ موزه قصر، خانه ظهیرالاسلام، سر در باغ ملی، میدان مشق، عمارت کلاه فرنگی عشرت‌آباد، مدرسه دارالفنون، کنیسه و کلیساهای لهستانی ها و … تنها بخشی از تاریخ تهران را بازگو می کنند .
به گفته احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران که می توان او را یک تهران شناس به شمار آورد، انتخاب ۱۴ مهر به عنوان «روز تهران» و ثبت آن در تقویم کشور آغازی است تا تاریخ شفاهی هویت ساز تهران ثبت و نگهداری شود و گامی مثبت و سازنده در این مسیر است تا مسئولان و دست اندرکاران در حفظ، احیا و نگهداشت بافت تاریخی و هویت ساز پایتخت ایران اسلامی اهتمام بورزند و در راستای تحقق آن برنامه‌های راهبردی، مدون و اجرایی ارائه کنند. همچنین در اجرای طرح تفصیلی تهران و ساخت و سازها به هویت شهر تهران و منظر شهری توجه داشته باشند تا شاهد بروز ساختمان های با معماری نامتعارف و ناموزون در محله های تهران به ویژه در مناطق تاریخی نباشیم.
مقوله های مغفول
پویا علاءالدینی، استاد یار دانشگاه تهران درگفت و گو با «تعادل» اظهار کرد که در روز تهران باید مباحث مختلفی از جمله کیفیت زندگی در شهر تهران، وضعیت کالبدی شهر، زیرساخت ها، امکانات و خدماتی که شهر ارایه می دهد و نیز مشارکت مردم در حوزه های مختلف، فقر، نابرابری و امنیت مورد بحث و بررسی قرار گیرد.البته ابنیه تاریخی هم جزو مباحث بسیار مهمی است که متاسفانه طی سال های گذشته مغفول مانده و نه تنها بناهای تاریخی شهر از بین رفته است بلکه شهری هم ساخته شده با ساختمان های زشت و بدقواره که پیاده رو ندارد و شهروندان در آن احساس ناراحتی می کنند.شهرداری به تازگی برنامه توسعه سوم شهر را ارایه کرده و باید اهداف آتی شهر به روشنی در آن دیده شده باشد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه چرا مشارکت شهروندان تهرانی در اداره شهرشان چندان زیاد نیست، گفت: دلیل این امر واقعی نبودن مشارکت است. وقتی شهر این قدر بزرگ می شود، طبیعتا نحوه مشارکت مردم هم نیاز به تغییر دارد. تهران اکنون بیش از 8 میلیون نفر جمعیت دارد و روابط ارگانیک که در روستاها بین مردم وجود داشت، دیگر وجود ندارد و مردم همدیگر را نمی شناسند. بنابراین مشارکت اجتماعی مردم نیاز به تسهیل گری از نوع مدرن دارد. این را هم باید در نظر داشت که در سیستم مدیریت قبلی به دلیل شفاف نبودن هزینه ها و فسادی که وجود داشت علاقه ای هم برای مشارکت اجتماعی در بین نبود و آگاهانه سیاست ها به سمتی رفت که حضور مردم کمرنگ شود.
وی ادامه داد: مدیریت فعلی اگر بنا دارد مشارکت واقعی شهروندان را افزایش دهد باید ساز و کارهای مدرنی را تدوین کند که این موضوع را تسهیل می‌کند. این کار اصلا ساده نیست و روند طولانی نیاز دارد تا مردم متوجه شوند مشارکت آنها چه تاثیری بر زندگی آنها می‌گذارد. اما اکنون مردم جایی برای مشارکت ندارند. واقعیت این است که شهروندان حتی با شورایاران محله‌های خود آشنایی ندارند زیرا اکثر آنها ناکارآمد هستند و مشکلاتی دارند. ممکن است مشکلی هم نداشته و آدم‌های خوبی باشند اما کاربلد نبوده و ابزارهای لازم را در اختیار ندارند.برطرف کردن این وضعیت نیاز به در نظر گرفتن تهمیدات گسترده‌ای دارد.
وی با اشاره به اینکه در دوره مدیریت جدید شهری کارهای خوبی صورت گرفته به بحث درآمدهای پایدار اشاره کرد و گفت: توسعه درآمدهای پایدار و کاهش تراکم فروشی اتفاق خوبی است که در این دوره رخ داده اما با سرعت پیش نمی رود. از سوی دیگر باید مردم را آگاه کرد که چه درخواست هایی می توانند و باید از مدیر شهر خود داشته باشند. مردم ما بیشتر به دنبال این هستند که پول کمتری بپردازند اما در یک فرایند و حلقه بازخورد مثبت مردم باید به حق و حقوق خود آگاه شوند. وقتی با این حقوق آشنا شدند آن وقت یاد می گیرند که در برابر شهرشان مسوولیت بپذیرند.
علاءالدینی ادامه داد: مدیریت شهر تهران نیز باید تلاش کند تا این مردم نسبت به حقوق خود آشنا شوند.اما ممکن است این تصور را داشته باشد که آگاه کردن مردم به ضرر شهرداری بوده و مردم را متوقع می کند .به همین دلیل اکنون مردم تصوری از یک شهر خوب ندارند و برای رسیدن به آن تلاشی نمی کنند. اکنون عدم شفافیت بسیار شدید درباره خواسته های مردم و نیز وظیفه مدیریت شهری وجود دارد و در این فضای مبهم اتفاق خوبی برای شهر نخواهد افتاد. البته به نظر می رسد شهردار کنونی فعالیت هایی را دراستای شفاف سازی شروع کرده که می تواند نقطه آغاز یک حرکت مثبت باشد.
تهران نماد ملی همه ایرانیان است
محمد علی افشانی، شهردار تهران نیز در پیامی چهاردهم مهرماه «روزتهران» را به شهروندان تهرانی و تمام ایرانیان تبریک گفت. به گزارش ایسنا، در این پیام آمده است: «تهران امروز نه تنها پایتخت اقتصادی و سیاسی ایران که مهم‌تر از آن، پایتخت فرهنگی و اجتماعی کشور است. همچنین تهران نماد تجدد ایران است به طوری که نخستین دانشگاه، پارلمان، احزاب سیاسی، نهادهای مدنی، ادارات نوین، صدا و سیما و ... در این شهر تکوین و تکامل یافتند. تهران را می‌توان نماد ملی همه مردم ایران دانست و همین امر باید فرصتی برای همگرایی بیشتر شهروندان تهرانی و به تبع آن همگرایی ملی ایرانیان باشد. از طرف دیگر پذیرش نظریه و مفهوم شهروند تبدیل شهرداری از یک نهاد خدماتی به یک نهاد اجتماعی را بیشتر کرده است. این موضوع باعث شده تا مفهوم شهروندی جایگاه متمایزی نسبت به گذشته پیدا کند. در این رویکرد، بسیاری از مفاهیم و مسائل مرتبط با شهروندی از جمله بهبود کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعامل شهرداری با شهروندان و شهروندان با شهرداری در شمار کارکردها و اهداف اساسی شهرداری به عنوان یک نهاد اجتماعی است. لذا ارتقاء سطح خدمات اجتماعی و فرهنگی به شهروندان، تقویت تعاملات اجتماعی و تحقق توسعه پایدار شهری با هدف تقویت مناسبات فیمابین شهرداری و مردم، رعایت حقوق شهروندان و ارتقاء کیفیت زندگی آن ها است. بنابراین مدیریت شهری تهران خود را موظف می داند فعالیت‌هایی که در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، معماری و شهرسازی و بازآفرینی شهری، زیست پذیری، عمران، ترافیک و حمل و نقل پایدار، خدمات شهری، هوشمندسازی، شفافیت، پاسخگویی و ... انجام می‌دهد به صورت پیدا و پنهان فرصتی برای رفع نیازهای شهروندان، جلب مشارکت آنان، کاهش سطح زیست دوگانه در شهر، ارتقاء کیفیت زندگی و رضایتمندی شهروندان باشد. امید است با مشارکت همه ذینفعان شهر خصوصا شهروندان شریف تهرانی، قوای سه گانه، نهادهای عمومی، سازمان های مردم نهاد، شورای اسلامی شهر و همکاران تلاشگر شهرداری بتوانیم به اهداف پیش بینی شده دست یابیم.»
