گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
فرونشست‌ها و فروریزش‌ها دیگر بحث جدیدی نیست و در کنار معضلات دیگر مانند آلودگی هوا و ترافیک مردم کم کم به این مسائل هم عادت کرده‌اند. معضلی که به گفته علی بیت‌اللهی، رییس مرکز تحقیقات زلزله‌شناسی وزارت راه و شهرسازی حتی از زلزله نیز خطرناک‌تر است. او اخیرا گزارشی از وضعیت فرونشست‌ها در کشور تهیه کرده و درباره خطر فرونشست زمین هشدار داده است.
بیت‌اللهی در گفت‌وگو با «تعادل» درباره نشست دشت ورامین و جنوب تهران گفت: شرایط فرونشست در دشت ورامین اسفناک است و دلیل آن هم به افت و کاهش آب برمی‌گردد. وقتی آب را از زمین می‌کشیم مانند میوه‌یی که آبش را بگیرند، زمین مچاله می‌شود و پایین می‌رود. از سوی دیگر میوه‌ها و محصولاتی که نیاز به آب فراوان دارند در این منطقه کاشت می‌شود مانند هندوانه و جالب است بدانید در بسیاری از کشورهای اروپایی که آب فراوان دارند، کاشت این محصولات ممنوع است.
به گفته وی، فرونشست یک حادثه به مراتب بدتر از زلزله است زیرا باعث از بین رفتن دشت‌ها، خشکسالی و نابودی کشاورزی می‌شود و بر اثرجاری شدن روان آب‌ها در سطح زمین شاهد وقوع سیل نیز خواهیم بود. زمینی که فشرده می‌شود تخلخل‌اش را از دست داده و دیگر آب باران به داخل زمین نفوذ نمی‌کند و با کوچک‌ترین باران آب در سطح شهر جاری می‌شود. سیل، خاک مغذی را می‌شوید و با خود می‌برد اما همان‌طور که گفتم این پدیده ارتباط چندانی با فعال کردن گسل‌های تهران ندارد.
استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین
وی در پاسخ به اینکه با توجه به عبور قطار تهران- مشهد از دشت ورامین آیا تاکنون برای رفع خطر این خط ریلی اقدامی صورت گرفته است یا خیر تصریح کرد: راهکار کلی حل مشکل فرو نشست‌ها این است که وزارت جهاد کشاورزی برای سیستم‌های نوین آبیاری اقدام جدی انجام دهد. دلیل ندارد که در دشت ورامین برای آبیاری از روش غرقابی استفاده کنیم. در این روش آب را در مزرعه رها می‌کنند تا به همه جای آن برسد که این امر باعث از دست رفتن مقادیر زیادی آب می‌شود. بنابراین وزارت جهاد کشاورزی باید از شیوهای نوین آبیاری در دشت‌های کشور استفاده کند به خصوص دشت‌هایی که میزان فرو نشست در آنها بالاست.
وی ادامه داد: در کرمان نیز فرو نشست‌ها به مشکلی مهم تبدیل شده‌اند و نه تنها در حاشیه شهر بلکه در خود شهر هم ترک‌های فرونشست دیده می‌شود. در دشت مهیار اصفهان نیز این معضل وجود دارد. در حوالی جاده‌ها، لوله‌های گاز و فرودگاه‌ها، فرونشست‌ها نگران‌کننده است.
نقش وزارت نیرو در فرو نشست ها
بیت‌اللهی ادامه داد: وزارت نیرو هم باید در واگذاری پروانه چاه وکنترل چاه‌های غیرمجاز هوشیارانه‌تر عمل کند. گاهی اوقات این وزارتخانه به دلیل اینکه نمی‌خواهد باعث نارضایتی مردم شود، پروانه‌های واگذاری را صادر کرده و این مماشات باعث شده که امروز به اندازه چاه‌های مجاز، چاه غیرمجاز در کشور داریم. چطور ممکن است در یک دوره 2ساله در همین جنوب تهران 3هزار پروانه چاه داده شود. یا این دوستان متوجه نیستند چه می‌کنند یا دارند خلاف می‌کنند. بنابراین باید دو وزارتخانه کشاورزی و وزارت نیرو و نیز محیط زیست وظایف خود را به خوبی انجام دهند.
وی افزود: همچنین برای حل معضل ایجاد شده یکسری تمهیدات مهندسی می‌توان انجام داد. برای مثال با یکسری اقدام‌ها می‌توان مانع شکسته شدن لوله‌های نفت که بر اثر فرو نشست خم شده‌اند، شد. همچنین برای ریل قطار یکسری اقدام‌های مهندسی صورت گرفت تا منطقه ایمن شود اما نمی‌توانیم جلوی فرو نشست زمین را بگیریم و رفته رفته آثار آن نیز بیشتر خواهد شد. راه علاج این واقعه در مدیریت صحیح آب است. اینکه چه میزان آب مصرف کرده و چه محصولاتی پرورش دهیم با برنامه‌ریزی قابل حل است.
ایران، رکورد‌دار فرو نشست در دنیا
بیت‌اللهی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به فروریزش زمین گفت: فرونشست‌ها و فروریزش دو مبحث جداگانه است. فرونشست، پایین رفتن تدریجی سطح زمین است. در بعضی مناطق جنوب غرب تهران میزان فرو نشست‌ها بالاترین عدد را در کل دنیا دارد. برای مثال دشت ورامین در سال 95، 35سانتی‌متر در سال فرونشست داشته یعنی به ازای هر روز یک میلی متر فرو نشست دارد، اما شهروندان این پایین رفتن را حس نمی‌کنند.
فرونشست در تخت جمشید و شاه عبدالعظیم
به گفته بیت‌اللهی در تخت جمشید و اماکن باستانی نیز شاهد فرونشست‌ها هستیم و در شاه عبدالعظیم مناره این مکان مذهبی در حال کج شدن است. وی در پاسخ به اینکه آیا فرودگاه امام خمینی(ره) نیز دچار نشست شده است یا خیر عنوان کرد: این فرودگاه سالانه 4 تا 6 سانت نشست دارد و فعلا در شرایط بحرانی قرار ندارد، اما در فرودگاه‌های اصفهان و کرمان میزان فرو نشست‌ها بسیار بالاست. در فرودگاه مهرآباد نیز فرو نشست داریم که باید به سنسورها و دستگاه‌هایی مجهز شوند تا میزان فرونشست‌ها مشخص شود زیرا فرودگاه از مکان‌های بسیار مهم و حیاتی کشور محسوب می‌شوند و امنیت آنها در اولویت است.
وی در ادامه با اشاره به قضیه فرو ریزش‌ها گفت: فرو ریزش بر اثر ایجاد حفره در زیر‌زمین ایجاد می‌شود. در شهر تهران رشته‌های قنات‌های وسیعی داریم. بیش از 550 کیلومتر طول رشته قنات‌های اصلی و حدود 600کیلومتر طول رشته قنات‌های فرعی است. این قنات‌ها آب را از دامنه کوه‌های شمالی تهران به سمت جنوب هدایت و باغات جنوب تهران و شهرری را آبیاری می‌کرده‌اند. اکنون تمام این باغات و مزارع تبدیل به ساختمان شده و این قنات‌ها از حیز انتفاع افتاده و رها شده‌اند. در ساختمان‌سازی جلوی این قنات‌ها گرفته می‌شود در نتیجه آب پشته کرده و راه خودش را باز می‌کند و مسیر جدیدی را پیدا می‌کند و کم کم تبدیل به حفره می‌شود. وی با ذکر مثالی گفت: در تجریش هنگام گود‌برداری ساختمانی راه یکی از این قنات‌ها قطع شده و حفره‌یی به اندازه 5 اینچ ایجاد کرده بود، اما فشار آبی که پرتاب می‌کرد حدود 2متر بود. می‌خواهم بگویم آب زیر زمین شتاب زیادی دارد به گونه‌یی که خاک را می‌کند و باعث ایجاد حفره در زیر زمین می‌شود. در نتیجه ارتعاش ماشین‌ها در روی زمین، خاک ریزش می‌کند و ناگهان فرو می‌ریزد. نمونه‌های زیادی در شهر تهران داریم مانند فروریزش شهران که در جریان آن راننده بیل مکانیکی کشته شد. او ادامه داد: آتشی که از شکستن لوله گاز شعله ور شده بود به 50 متر می‌رسید اما خوش شانسی ما این بود که ماه رمضان بود و ترافیک زیادی در این مکان وجود نداشت. خیابان پیامبر، میدان قیام و چهار راه مولوی نیز نمونه‌های دیگر فروریزش زمین در تهران بودند. در فروریزش شهران و مولوی نقش حفاری مترو محرز بود. بیمارستان زنان و زایمان اکبرآبادی در خیابان مولوی آن قدر ترک خوردگی‌های عجیب و غریبی دارد که بخشی از آن تخلیه شد. در مجموع دولت باید برای پایش فرونشست کشور و مطالعات جدی‌تر آن حتما ردیف بودجه‌یی را اختصاص دهد. سازمان برنامه و بودجه ظاهرا در این خصوص مشکلی را هنوز احساس نمی‌کند.
