میثم لاجوردی
کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل ریلی
یکی از دلایلی که کارشناسان درباره علت افزایش حجم سفرهای هوایی و زمینی خارجی مطرح می‌کنند، نبود زیرساخت‌های لازم در حوزه حمل و نقل است و حمل و نقل ریلی هم از این قاعده مستثنی نیست. البته براساس آماری که از سوی راه آهن منتشر شده، تعداد سفرهای ریلی در نوروز سال جاری افزایش یافته است اما با این وجود، عدم اتصال ریلی مراکز استان‌ها به یکدیگر، طولانی بودن سفرهای ریلی با توجه به سرعت پایین قطارها و همچنین نبود خط ریلی در بسیاری از محورهای پرتقاضا، موجب شده که مسافران چندان از مسافرت‌های ریلی استقبال نکنند.
البته ناگفته نماند که درحوزه حمل و نقل ریلی، حمل بار نسبت به حمل مسافر در اولویت قرار دارد و این موضوع در محورهایی مانند تهران- بندرعباس کاملا مشهود است، اما در برخی محورها مانند مسیر ریلی تهران-مشهد، محورهای ریلی غرب کشور، مسیر ریلی تهران-اصفهان بالعکس است و این مسیرها از جمله مسیرهای پرتقاضای ریلی هستند.
حال سوال این است که برای توسعه مسیرهای پرتقاضای ریلی چه باید کرد؟ پیشنهاد می‌شود که دراین مسیرها سراغ قطارهای سریع‌السیر برویم که متاسفانه با توجه به زیرساخت‌های موجود درحوزه ریلی، اجرای این هدف در کوتاه‌مدت امکان پذیر نیست زیرا زیرساخت‌های کنونی حمل و نقل ریلی برای حمل بار مناسب است. به عنوان نمونه در کشورهای توسعه یافته، سرعت متوسط سیرقطارها دیگر120 کیلومتر برساعت، 160 کیلومتر برساعت و 180 کیلومتر بر ساعت نیست و سرعت متوسط حرکت این قطارها بالاست.
در واقع لازمه توسعه حمل و نقل ریلی و به تبع آن افزایش استقبال مسافران از این شق حمل و نقلی، حرکت به سمت بهبود زیرساخت است البته توسعه درگام نخست باید در محورهایی که از نظر ترافیکی سنگین هستند، انجام شود. محورهای سنگین داخل کشور تهران-مشهد و تهران-اصفهان هستند و در محورهای خارج از کشور، مسیر عراق است.
با توجه به اینکه حجم سفرها به عراق در سال 95، 4 میلیون و 500 هزار نفربوده و این رقم، قابل توجه است و همچنین براساس آمار منتشرشده از سوی پایانه‌های مرزی، حدود 8 میلیون و 500 هزار نفر از مرزهای عراق عبورو مرور داشته‌اند و می‌توان بخشی از این سهم را به حمل و نقل ریلی سوق داد. یکی دیگر از مقاصد پرتقاضای ریلی در خارج از کشور، مرز رازی است که مسافران برای سفر به ترکیه از آن عبور می‌کنند و به علت بحث‌های رخ داده درسال‌های اخیر، چندان از ظرفیت آن استفاده نشده است.
در این میان مزیت حمل و نقل ریلی این است که در جابه‌جایی مسافرو کالا، ظرفیت انبوه دارد یعنی یک رام قطار می‌تواند حجم قابل ملاحظه‌یی از افراد و کالاها را جابه‌جا کند و برهمین اساس بهبود زیرساخت‌های ریلی برای افزایش حجم جابه‌جایی مسافر کاملا توجیه دارد.
در این میان برای جذب مسافر و همچنین توریست در حوزه ریلی باید توسعه در زیرساخت‌های ریلی در اولویت قرارگیرد و نخستین گام تسهیل در دسترسی به مرزها با اولویت مسیرهای پرتقاضاست، به عنوان نمونه محور شلمچه- بصره که 32 کیلومتر بیشترمسافت ندارد و درسال 95 از مرز شلمچه و چزابه که با ساخت محور شلمچه- بصره قابل پوشش است 3 میلیون 300 هزار تردد ثبت شد که با ایجاد زیرساخت‌های ریلی، بخشی از این مسافران به استفاده از بخش ریلی سوق داده می‌شوند. در واقع با توجه به اینکه 30 درصد حمل و نقل از محورهای جنوبی انجام می‌شود با احداث محور شلمچه –بصره می‌توان بخشی از این جابه‌جایی‌ها جذب محورهای ریلی شود.
همچنین 70 درصد ترددها از محورهای غربی‌تر بوده که با احداث راه آهن کرمانشاه-خسروی بخش قابل توجهی از این مسافران می‌توانند از پتانسیل بخش ریلی بهره ببرند. گفتنی است احداث راه آهن کرمانشاه-خسروی (معروف به راه آهن غرب) از سال 80 آغاز شده و هم‌اکنون بعد از گذشت 17 سال، همچنان ناتمام است. قطعه ابتدایی این مسیر از اراک تا ملایر است که این قطعه در سال 90 افتتاح شد و از سال 90 تا 97، قطعه دوم یعنی ملایر تا کرمانشاه احداث شد و در اسفندماه سال گذشته قطعه دوم این مسیر ریلی افتتاح شد که مسافت قطعه اول و دوم 267 کیلومتر است. اما قطعه سوم (کرمانشاه تا خسروی) 263 کیلومتراست که باید در اولویت توسعه زیرساخت شبکه حمل و نقل ریلی قرارگیرد زیرا این محور با تقاضای بالای مسافری و باری مواجه است و نزدیکترین مسیر برای دسترسی به عراق از مسیر خسروی است.
علاوه بر توسعه شبکه ریلی، محورهای ریلی برای جذب مسافر باید به سمت کاهش زمان سیرقطارها حرکت کنند که این هدف با فراهم کردن زیرساخت قطارهای پرسرعت انجام می‌شود.
