تعادل |
تجارت خارجی ایران در نیمه اول سال 45 میلیارد دلار اعلام شد. بنابر آمار منتشر شده از سوی گمرک، تا پایان شهریورماه ۲۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار کالا صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 61 درصدی را نشان می‌دهد. در مقابل واردکنندگان ایرانی در همین بازه زمانی، ۲۳ میلیارد و ۱۰0 میلیون دلار کالا وارد کرده کرده‌اند که از نظر ارزشی ۳۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. اما بنابراعلام رییس کل گمرک، کالاهایی که رشد صادرات را رقم زده‌اند، می‌توان به «گاز طبیعی مایع شده، متانول، پلی‌اتیلن، محصولات نیمه تمام آهنی، شمش آهن، پروپان، اوره، بنزین، میله‌های آهنی و کاتد» اشاره کرد. با وجود رشد صادرات اما تراز تجاری در نیمه اول سال منفی یک میلیارد و سیصد میلیون دلار دلار ثبت شده است. چراکه آهنگ رشد سریع ترخیص کالاهای وارداتی از گمرک در شهریورماه امسال، منجر به افزایش قابل توجه ترخیص کالاهای اساسی، ماشین‌آلات خط تولید و اقلام واسطه‌ای شده و تراز تجاری کشور را به نفع واردات تغییر داد. به‌طوری‌که در همین ماه، پنج میلیون و ۳۰۰ هزارتن کالاهای اساسی به ارزش 6 میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار ترخیص شده که رکورد تازه‌ای در ترخیص کالاهای وارداتی به شمار می‌رود. درگزارشی دیگر، اما روند تجارت ایران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس، نشان می‌دهد، بیشترین تجارت ایران در سال 99 با «امارات» انجام شده‌است. حال از آنجایی که این کشور به عنوان یکی از منابع ورود ارز به کشور محسوب می‌شود، در شرایط تحریمی، تنش‌های سیاسی میان تهران و ابوظبی می‌تواند بر نرخ ارز در داخل ایران اثرگذار باشد.
چه کالاهایی وکجار صادر شده؟
رییس کل گمرک ایران جزییات تجارت خارجی در شهریورماه را اعلام کرد و گفت که آهنگ رشد سریع ترخیص کالاهای وارداتی از گمرک در شهریور ماه امسال که منجر به افزایش قابل توجه ترخیص کالاهای اساسی، ماشین‌آلات خط تولید و اقلام واسطه‌ای شده، تراز تجاری کشور را به نفع واردات اقلام ضروری تغییر داد. مهدی میراشرفی با اشاره به رشد تجارت خارجی کشور در نیمه نخست سال جاری اظهار کرد: تجارت خارجی ایران در این مدت با حفظ روند رشد صادرات، به ۴۵ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۴۷ درصد رشد نشان می‌دهد. در این مدت ۷۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن کالا بین ایران و کشورهای مختلف جهان مبادله شد. طبق این گزارش، در نیمه اول سال جاری ۶۰ میلیون تن کالا به ارزش ۲۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار از سوی جمهوری اسلامی ایران به خارج از کشور صادر شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ وزن ۳۰ درصد و از نظر ارزش ۶۱ درصد افزایش داشت. مهم‌ترین کشورهای مقصد صادرات ایران به ترتیب چین با ۱۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تن کالا به ارزش شش میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، عراق با ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن به ارزش سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار، ترکیه با هفت میلیون و ۲۰۰ هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با پنج میلیون و ۸۰۰ هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و افغانستان با دو میلیون و ۵۰۰ هزار تن به ارزش یک میلیارد دلار بودند. «گاز طبیعی مایع شده، متانول، پلی‌اتیلن، محصولات نیمه تمام آهنی، شمش آهن، پروپان، اوره، بنزین، میله‌های آهنی و کاتد» از مهم‌ترین اقلام صادراتی کشور در مدت مذکور بوده است.
مبادی وارداتی وکالاهایی که وارد شده
گزارش رییس کل گمرک ایران درخصوص آمار کالاهای وارداتی در شش ماهه نخست امسال نیز نشان می‌دهد که در این مدت ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن به ارزش ۲۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از نقاط مختلف جهان وارد کشورمان شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۹، از حیث وزن ۱۵ درصد و از لحاظ ارزش ۳۷ درصد رشد داشته است. عمده‌ترین کشورهای طرف معامله واردات با ایران نیز امارات متحده عربی با پنج میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالا به ارزش هفت میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، چین با یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن به ارزش پنج میلیارد دلار، ترکیه با دو میلیون و ۱۰۰ هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار، سویس با یک میلیون تن به ارزش ۹۰۰ هزار دلار اعلام شده است. ۱۰ قلم اول کالاهای وارداتی در این مدت نیز را «تلفن همراه، ذرت، سویا، روغن دانه آفتابگردان، کنجاله سویا، گندم، جو، شکر، روغن پالم و روغن خام» تشکیل می‌دادند.
رکوردشکنی ترخیص کالا در شهریور
رییس کل گمرک با اشاره به تمهیدات فراهم شده از سوی این سازمان و سایر دستگاه‌های دخیل در امر تجارت نیز اعلام کرده که از مجموع ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن کالای وارداتی به کشور در شش ماهه نخست امسال، ۱۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تن آن مربوط به ۲۵ قلم کالای اساسی به ارزش 8 میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار بوده است که ۷۵ درصد کل کالاها را تشکیل می‌دهد، کالاهایی که ارز ترجیحی به آنها تعلق گرفته ۱۲.۴ میلیون تن به ارزش هفت میلیارد دلار بود که به لحاظ وزنی ۶۵ درصد کل کالاهای ترخیص شده را شامل می‌شود. به گفته وی، نکته قابل توجه آن است که با توجه به تدابیر اندیشیده شده، سرعت بالایی در ترخیص کالاهای ضروری، ماشین‌آلات و اقلام واسطه‌ای تولید در شهریور ماه سال جاری از سوی گمرک صورت گرفت، به نحوی که میانگین وزنی واردات که در پنج ماهه نخست امسال ماهانه دو میلیون و ۷۰۰ هزار تن بود در شهریور ماه تقریبا دو برابر شده و به پنج میلیون و ۳۰۰ هزار تن افزایش پیدا کرد و به لحاظ ارزش نیز میانگین کالاهای ترخیص شده که در پنج ماهه ابتدای سال جاری سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بود در شهریور ماه به شش میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار رسید که این در واقع یک رکورد تازه در ترخیص کالا از گمرک است و دلیل منفی شدن تراز تجاری در شهریور ماه نیز همین امر است. طبق این گزارش، مجموع ترانزیت کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران در نیمه نخست امسال را پنج میلیون و ۸۵۶ هزار تن اعلام کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸۸ درصد رشد نشان می‌دهد. به گفته میر اشرفی، بررسی آمار تجارت خارجی کشور در شش ماهه نخست سال جاری حاکی از تداوم رشد صادرات و همچنین مدیریت واردات کالا با محوریت تأمین کالاهای اساسی مورد نیاز جامعه و نهاده‌های تولید است.
تجارت با GCC و نقش شریک دوم تجاری ایران
در گزارش دیگری که از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران منتشر شده، روند تجارت ایران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته است. آمارها نشان می‌دهد که بیشترین تجارت ایران در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس با امارات بوده است. به صورت کلی امارات دومین شریک تجاری ایران در سال ۱۳۹۹ بود که در صادرات کالای ایرانی، بعد از چین و عراق سومین مقصد و در واردات کالا با فاصله کمی نسبت به چین، در رتبه دوم قرار گرفت. امارات همچنین به عنوان یکی از منابع ورود ارز به کشور محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد در شرایط تحریمی، تنش‌های سیاسی میان تهران و ابوظبی بر قیمت ارز در داخل ایران نیز اثرگذار است. آمارها همچنین حکایت از این دارد که در سال 99 صادرات ایران به امارات 4 میلیارد و661 هزار دلار، بحرین 8میلیون و 473 هزار دلار، قطر 167میلیون و283 هزار دلار، عمان 437 میلیون و950 هزار دلار، کویت 154 میلیون و892 هزار دلار عنوان شده است. در همین حال ایران هیچ گونه صادراتی به عربستان نداشته است. در مقابل آمارها نشان از این دارد که ایران از امارات 9میلیارد و 757میلیون دلار کالا در سال 99 وارد کرده است. همچنین از بحرین 946 هزار دلار، کویت 7 میلیون 376هزار دلار، عمان 433 میلیون و970 دلار و قطر 8 میلیون 119 هزار دلار کالا وارد کرده است. از سوی دیگر، آمارها حاکی از آن است یکسال پس از انعقاد توافقات ابراهیم در سال 2020، میزان تجارت اعلامی امارات و اسراییل از ۵۷۰ میلیون دلار فراتر رفته و پیشبینی‌ها برای سال ۲۰۲۱ یک میلیارد دلار است. همکاری در زمینه‌های حمل و نقل، کشاورزی، بهداشت و انرژی و همچنین تأسیس صندوق سه میلیارد دلاری برای حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و راه‌اندازی ۲۸ پرواز تجاری هفتگی از جمله توافقات امارات و اسراییل است.
نکته حائز اهمیت در این گزارش اینکه «امارات»، به نوعی بازار مستقیم صادرات محصولات ایران محسوب نمی‌شود و بخش عمده صادرات ایران به این کشور، صادرات مجدد است. به عبارت دیگر به دلیل امکانات انبارداری، بنادر، سفر و اقامت آسان و حضور دفاتر شرکت‌های بین‌المللی در امارات، بیشتر کالاهای ایرانی به این کشور صادر و از طریق بنادر به سایر کشورها صادرات مجدد می‌شود.
توجه به جایگاه عمان برای صادرات مجدد
با توجه به روابط سیاسی نه چندان همکاری آمیز با امارات، ایران در حوزه صادرات مجدد باید از ظرفیت سایر کشورها استفاده کند و به تنوع بخشی بنادر مبدأ برای صادرات مجدد بپردازد. از جمله کشورهایی که می‌تواند در این زمینه برای ایران حائز اهمیت باشد، «عمان» است که با ۱۶ کشور عربی - آفریقایی موافقتنامه تجارت آزاد دارد. عمان دارای پنج بندر است که در این میان، بندر سلطان قابوس برای دسترسی به بازارهای هند و شبه قاره و بندر صحار قابل استفاده برای بسته‌بندی وصادرات مجدد محصولات غذایی است. همچنین بندر صلاله با موقعیت جغرافیایی مناسب در مسیر کشتیرانی غرب به شرق و دسترسی به اقیانوس هند و بندر خساب به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز ازجمله ظرفیتهای کشور عمان برای توسعه روابط تجاری، واردات و صادرات مجدد محسوب می‌شوند. عمان در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای توسعه بنادر و مناطق آزاد تجاری داشته و همین باعث بهبود بهره وری و نیز رشد تبادل کالا از بنادر این کشور بوده است . بندر صحار به دلیل قرارگیری در غرب تنگه هرمز برخلاف بندر جبلعلی که در شرق تنگه هرمز قرار دارد، از موقعیت بهتری برای دسترسی به دریای عربی و خلیج عدن برخوردار است. ضمن اینکه بندر صحار در سال‌های اخیر، سریعترین رشد در میان مناطق آزاد تجاری جهان را تجربه کرده است.
استفاده از بنادر کشورهای همسایه و به صورت کلی تنوع بخشی در بهره بردن از بنادر گوناگون برای ایران که در شرایط تحریم قرار دارد، می‌تواند حائز اهمیت باشد. اینکه ایران بتواند به صورت همزمان با چند بندر مهم از کشورهای همسایه جنوبی همکاری داشته و ترانزیت کالا را از آنجا انجام دهد و در مقابل نیز بنادر ایران در جنوب کشور به مناطقی برای صادرات کالاهای کشورهای دیگر تبدیل شوند، به تثبیت موقعیت منطقه‌ای ایران می‌انجامد که طبیعتاً بر مساله تحریم نیز اثرگذار خواهد بود.
