افت وخیز صادرات به دو همسایه

عراق بخشی از پول کوواکس را پرداخت کرد

تعادل - تجارت |

ارزیابی آمارها نشان از افت و خیز صادرات ایران به دو کشور افغانستان و عراق دارد. درگیری‌های اخیر در افغانستان دامن تجار ایرانی را گرفته و روند تجارت با ایران را دچار اخلال کرده است. به گفته رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان، با ادامه این وضع ما نمی‌توانیم به 2 میلیارد و 700 میلیون دلاری که امسال برای صادرات به افغانستان پیش‌بینی کرده بودیم برسیم و حداکثر ممکن است به نصف این پیش‌بینی برسیم. بنابرآمار اعلامی، در دو هفته اخیر صادرات ما به افغانستان به 15 درصد میزان صادرات قبلی رسیده است. تقریبا از هر 100 کامیون که پیش از این روزانه به افغانستان می‌رفتند دو یا سه کامیون موفق می‌شوند به آنجا بروند. اماری که نشان از افت ۸۵درصدی صادرات به این کشور دارد. در همین حال، آمارها اما نشان از رشد تجارت با عراق دارد؛ بنابر آمارها در 4 ماهه ابتدای امسال 2 میلیارد و 800 میلیون دلار کالا به عراق صادر شده، که با توجه به اینکه سال گذشته متوسط صادرات ما ماهانه ۵۵۰ میلیون دلار بوده، میزان صادرات ما به عراق ۲۰ درصد افزایش داشته است. به گفته فعالان این بازار و متولیان سازمان توسعه تجارت، این میزان رشد صادراتی ناشی از الحاق میزان صادرات برق یا گاز سال گذشته به آمار امسال نیست. اما علل این افزایش صادرات را می‌توان عواملی مانند افزایش قیمت‌های جهانی، بازگشایی مرزهای کشورهای عربی بعد از کرونا، افزایش مصرف در عراق در آستانه محرم و اربعین و... عنوان کرد. در همین حال عضو هیات رییسه اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، پیرامون آخرین وضعیت پول‌های بلوکه شده ایران در عراق گفته است: عراق بخشی از پول کوواکس را پرداخت کرد، در واقع واکسنی که الان به کشور می‌آید هزینه آن از محل پول‌های ایران در عراق خریداری شد و در مقابل بخشی از آن نیز مواد غذایی وارد کشور می‌شود. 

     افت شدید صادرات با افغانستان

تحولات تجارت خارجی کشور در تیر 1400 نشان می‌دهد، ارزش صادرات کالایی غیرنفتی در تیر 1400 نسبت به ماه قبل کاهش 18.2 درصدی داشته است. یعنی معکوس شدن روند صادرات ماهانه در تیر ماه. در همین حال، ارزش واردات کالایی در تیر 1400 نسبت به ماه قبل، افزایش 16.2 درصدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر، مطابق آمارها، تحولات تجاری در چهار ماهه 1400 نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان از افزایش 38.3 درصدی صادرات به لحاظ وزنی و رشد 14.3 درصدی آن به لحاظ ارزشی دارد. همچنین افزایش 12.5 درصدی واردت به لحاظ وزنی و رشد 14.5 درصدی آن به لحاظ ارزشی در ۴ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل مشاهده می‌شود. تحلیل داده‌های آماری بیانگر این است که چین و عراق به عنوان مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در چهار ماهه 1400 بودند که به ترتیب صادرات 4.3 میلیارد دلاری و 2.8 میلیارد دلاری با این دو کشور رقم خورده است. همچنین امارات متحده عربی و چین به عنوان مهم‌ترین مبادی وارداتی ایران در چهار ماهه 1400؛ به ترتیب با واردات4.7 میلیارد دلاری و 3.1 میلیارد دلاری عنوان شده است. اما روند تجارت با دو کشور همسایه و مهم یعنی عراق و افغانستان، نشان از افت و خیز تجارت با این دو کشور دارد. 

به‌طوری که، رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان از افت شدید صادرات ایران به افغانستان می‌گوید. به نظر می‌رسد، یکی از دلایل این افت تجارت، جنگ داخلی در افغانستان باشد که دامان تجار ایرانی را هم گرفته و صادارت ایران به این کشور بیش از 85 درصد کاهش داشته است. با یورش طالبان و گسترش درگیری‌ها در افغانستان تعداد کامیون‌های حامل اقلام صادراتی ایران به این کشور از 100 کامیون در روز به دو یا سه کامیون در روز رسیده است. در همین رابطه، حسین سلیمی رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» با اشاره به جنگ داخلی در افغانستان می‌گوید: وقتی اغتشاش و درگیری یا جنگ در یک کشور برپا می‌شود اولین نقطه‌ای که آسیب خواهد دید تجارت آن کشور است. متاسفانه اوضاع آنقدر خراب است که فعلا نمی‌توان به راحتی پیش‌بینی کرد چه اتفاقاتی در انتظار ماست. هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارات وارد شده به تجار ایرانی نداریم. باید ببینیم این وضع چه مدت طول خواهد کشید. سلیمی در پاسخ به این سوال که اگر طالبان در نهایت کنترل را در دست بگیرد و آرامش برقرار شود، باز هم روابط اقتصادی ایران و افغانستان به همین شکل ادامه خواهد یافت یا خیر؟ تاکید می‌کند: در هر شرایطی نیازهای آن کشور منتفی نمی‌شود. هر گروهی در افغانستان قدرت را به دست بگیرد باز هم افغانستان نیاز به مواد غذایی و مصالح ساختمانی و .. خواهد داشت. بهترین گزینه آنها هم ایران است. چه مواد غذایی و چه اقلامی مثل فرش ایرانی و ... برای آنها هم مطلوب‌تر است و هم در دسترس‌تر. ولی این داد و ستدها در زمان آرامش برقرار خواهد بود. اینکه چه زمانی این ثبات بازگردد معلوم نیست. اما اینکه این آرامش توسط چه گروهی فراهم شود در برقراری روابط اقتصادی چندان تاثیر مهمی ندارد.

سلیمی درباره تغییر حجم صادرات ایران به افغانستان با بالا گرفتن جنگ در این کشور می‌گوید: اگر این وضع دو هفته اخیر، یک ماه دیگر ادامه پیدا کند ما امسال به 50 درصد صادرات حجم معمول پیش بینی شده خودمان به افغانستان هم نخواهیم رسید. او با تاکید بر اینکه درگیری‌ها در افغانستان شدید است و هیچ چشم‌اندازی برای ایجاد ثبات و آرامش به این زودی‌ها وجود ندارد ادامه می‌دهد: با ادامه این وضع ما نمی‌توانیم به 2 میلیارد و 700 میلیون دلاری که امسال برای صادرات به افغانستان پیش‌بینی کرده بودیم برسیم. حداکثر ممکن است به نصف این پیش‌بینی برسیم. او می‌گوید: در دو هفته اخیر صادرات ما به افغانستان به 15 درصد میزان صادرات قبلی رسیده است. تقریبا از هر 100 کامیون که پیش از این روزانه به افغانستان می‌رفتند دو یا سه کامیون موفق می‌شوند به آنجا بروند. به گفته او بیشتر این کاهش مربوط به کالاهای پرریسک یا کالاهایی مثل مصالح ساختمانی است که الان نیازی برای آنها وجود ندارد. اما از آنجا که مواد غذایی همیشه مورد نیاز است فعلا بیشترین حجم مواد صادراتی ما به افغانستان را تشکیل می‌دهد.

     چرایی افزایش صادرات به عراق 

از سوی دیگر، عضو هیات رییسه اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در مورد وضعیت تجاری ایران و عراق اظهار کرد: آمار صادرات غیرنفتی چهار ماهه حاکی از این است که به‌طور متوسط ماهانه ۷۰۰ میلیون دلار صادرات به عراق انجام شده که این رقم صادرات برق را شامل نمی‌شود. با توجه به اینکه سال گذشته متوسط صادرات ما ماهانه ۵۵۰ میلیون دلار بوده، میزان صادرات ما به عراق ۲۰ درصد افزایش داشته است. سید حمید حسینی افزود: خوشبختانه در ۴ ماهه امسال به اغلب مقاصد افزایش صادرات داشتیم و صادرات ما به ماهانه ۳.۵ میلیارد دلار رسیده که اگر این روند را ادامه دهیم، در ۱۲ ماه می‌تواند وضعیت صادرات سالانه ما را به ۴۲ یا ۴۳ میلیارد دلار رسانده و کاهش صادرات در سال گذشته را جبران کند. حسینی با اشاره به علل افزایش صادرات تصریح کرد: علت افزایش صادرات عواملی مانند افزایش قیمت‌های جهانی، بازگشایی مرزهای کشورهای عربی بعد از کرونا، افزایش مصرف در عراق در آستانه محرم و اربعین و... بوده است.

در همین حال، مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران عنوان کرده که در 4 ماهه ابتدای امسال در مجموع 10 میلیون و 900 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 800 میلیون دلار کالا به عراق صادر شده است. وی در پاسخ به این پرسش «فارس» که آیا بخشی از ارزش صادرات 4 ماهه امسال، حاصل الحاق میزان صادرات برق یا گاز سال گذشته به آمار امسال، است، گفته است: میانگین صادرات ایران به عراق ماهانه حدود 500 میلیون دلار است و از آنجا که در سه ماهه ابتدای امسال 2 میلیارد و 340 میلیون دلار و در چهار ماهه ابتدای امسال 2 میلیارد و 800 میلیون دلار صادرات داشته‌ایم نشان می‌دهد که در بازه زمانی یک ماهه حدود 500 میلیون دلار کالا به عراق صادر شده است بنابراین بعید می‌دانم که آمار صادرات گاز و برق به صادرات امسال ایران به عراق اضافه شده باشد. بنابه توضیحات وی، از آنجا که دسترسی به آمار صادرات کالاهایی را هم طی 4 ماهه گذشته نداریم با قاطعیت هم نمی‌توان گفت که آمار صادراتی بدون احتساب آمار صادرات برق یا گاز محاسبه شده باشد. وی با بیان اینکه در مجموع صادرات ایران به عراق در سال جاری از رشد خوبی نسبت به سال گذشته برخوردار بوده است، گفت: با توجه به رفع محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا و باز شدن مرزها تجارت ایران به عراق تقریبا به شرایط عادی خود برگشته است.

    آخرین وضعیت پول‌های بلوکه در عراق

او در پاسخ به سوالی پیرامون آخرین وضعیت پول‌های بلوکه شده ایران در عراق گفت: عراق بخشی از پول کوواکس را پرداخت کرد، در واقع واکسنی که الان به کشور می‌آید هزینه آن از محل پول‌های ایران در عراق خریداری شد و در مقابل بخشی از آن نیز مواد غذایی وارد کشور می‌شود. در کل اقدامات مثبتی انجام شده و به نظر می‌رسد روابط ما با عراق بهبود پیدا کند.

حسینی در مورد آخرین وضعیت راه زمینی ایران به سوریه از طریق عراق بیان کرد: راه رسمی ما به سوریه از طریق عراق باز نشده اما به‌طور غیررسمی از طریق اقلیم کردستان این کار انجام می‌شود. ۷ تا ۸ درصد از کالاهای صادراتی به عراق به سوریه می‌رود. البته سوریه چندان بازار صادراتی ما نیست یعنی ما نمی‌توانیم روی سوریه به عنوان یک بازار صادراتی مثل عراق حساب کنیم چرا که مزیت زیادی در این کشور نداریم. باز شدن راه زمینی عراق به کاهش هزینه‌های ما کمک می‌کند اما بازار سوریه برای ما نهایتا ۴ یا ۵ میلیارد دلاری است. باید تلاش کنیم صادرات حوزه‌های فنی و مهندسی، IT، مصالح ساختمانی و خدمات پزشکی را تقویت کنیم چراکه در این بخش‌ها شانس بیشتری نسبت به صادرات کالایی داریم. گرچه در مورد مصالح ساختمانی نیز سوریه بازار مناسبی برای ما نیست.

او همچنین با اشاره به قاچاق دارو به عراق خاطرنشان کرد: کالاهای یارانه‌ای که صادرات آنها ممنوع می‌شود معمولا به عراق و همچنین بقیه کشورهای همسایه راه پیدا می‌کند. باید این کالاهای یارانه‌ای را حذف یا به صورت کالابرگ توزیع کنیم. اختلاف قیمت به قدری زیاد است که انگیزه زیادی برای قاچاق کالا ایجاد می‌کند. ما ۴۰۰ تا ۵۰۰ روستای مرزی داریم که فاصله نزدیکی با عراق دارند، کنترلی هم بر این مناطق روستایی وجود ندارد. دام، مرغ، تخم مرغ و ... از این طریق از مرز خارج می‌شود. قاچاق دارو حتی از این موارد هم راحت‌تر است. قبلا توسط مسافران عراقی مقدار زیادی دارو از کشور خارج می‌شد اما الان که سفرها کمتر شده احتمالا حجم قاچاق دارو کاهش پیدا کرده است اما به‌طور کلی در مورد تجهیزات پزشکی ما با مشکل قاچاق مواجه هستیم.