تعادل | ارغوان قاسمی‌مهر |
چرا فعالان اقتصادی از عدم همکاری سفارتخانه‌های ایران در خارج از مرزها گلایه‌مندند؟ آیا سفرای اقتصادی ایران حاضر در بازارهای هدف کم‌کار هستند؟ «تعادل» برای دستیابی به پاسخی منطقی، این موضوع را هم از دریچه دید فعالان اقتصادی و هم متولیان امر واکاوی کرده است. فعالان اقتصادی بر این باورند در شرایطی که کشور در شرایط تحریمی به سر می‌برد، باید بر روی صادرات تمرکز بیشتری کرد، این در شرایطی است که کمترین همکاری از سوی سفرای ایرانی حاضر در بازارهای هدف برای معرفی پتانسیل و ظرفیت‌های داخلی صورت می‌گیرد. به گفته آنها، عواقب این عدم همکاری را می‌توان «از دست دادن بازارهای هدف صادراتی، هدررفت سرمایه بازرگانان و مشکلات عدیده برای تجار در بازارهای جهانی و...» عنوان کرد. اما در ضلع دیگر این ماجرا، دولتمردان قرار دارند، که به گفته خودشان در تلاش برای پیوند و تعامل بیشتر این بازرگانان و سفرا در مسیرهای تجاری هستند. به‌طوری که در تازه‌ترین اقدام یک تفاهم‌نامه همکاری میان حوزه امور بازرگانی وزارت صمت با معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه منعقد شده، که در راس این ماموریت‌ها توسعه صادرات غیرنفتی با همکاری‌های دوطرفه وجود دارد. از سوی دیگر، رییس کل سازمان توسعه تجارت نیز، از ایجاد دفاتر جدید تجاری در خارج کشور با همکاری وزارت امور خارجه و اتاق‌های بازرگانی و همچنین رایزن بازرگانی به برخی کشورها از جمله «هند و روسیه» خبر می‌دهد.
گلایه فعالان اقتصادی
از عدم همکاری سفارتخانه‌ها
رفع مشکلات صادرات از اولویت‌های امروز کشور است، این در حالی است که این مسیر همچنان با موانعی از جمله عدم همکاری سفرای ایران در سایر کشورها، با تجار روبرو است. از همین رو، «تعادل» به سراغ چند تن از فعالان اقتصادی رفته تا نظرات آنها در این زمینه جویا شود .
سید مرتضی هاشمی یکی از همین فعالان اقتصادی است که از عدم همکاری سفارتخانه‌ها با بازرگانان و صادرکنندگان گلایه می‌کند و به «تعادل» می‌گوید: همکاری ضعیف سفارتخانه‌های ایران در سایر کشورها با بازرگانان ایرانی قابل پذیرش نیست. او در این باره اظهار می‌کند که ما امروزه حتی در بحث برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی که با هدف نمایش توان تولید داخل ایران و فراهم‌سازی بستر توسعه روابط شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های خارجی صورت می‌گیرد، شاهد کم کاری سفارتخانه‌ها هستیم، به نحوی که برای بعضی از این نمایشگاه‌های بین‌المللی که در ایران برگزار می‌شود، کوچک‌ترین تبلیغ و اطلاع‌رسانی از سوی سفارتخانه‌ها صورت نمی‌گیرد. و در عمل جای شرکت‌های خارجی در این نمایشگاه‌ها خالی می‌ماند. او همچنین ابراز ناخرسندی کرد که وزارت امور خارجه در جهت تسهیل حضور شرکت‌کنندگان خارجی درنمایشگاه‌های ایرانی، هیچ‌گونه تسهیلاتی را در زمینه پرواز، ویزا و... در دستور کار قرار نمی‌دهد. در حالی که در سایر کشورها وضعیت متفاوتی حاکم است.
هاشمی در مقایسه عملکرد سفارتخانه‌های ایران با دیگر کشورها چنین اظهار کرد که در سایر کشورها وضعیت به گونه‌ای است که وقتی یک تاجر برای سرمایه‌گذاری به کشور دیگری می‌رود، سفارتخانه کشور متبوع وی، نهایت همکاری را با سرمایه‌گذار و تاجر دارد؛ به‌طوری‌که ما شاهد نمونه عملی همکاری سفارتخانه ترکیه با شرکت‌های ترکیه‌ای در عراق هستیم، اما تاجران ایرانی از همکاری‌هایی از این جنس محروم هستند.
او افزود: این روند به گونه‌ای است که حتی صادرکنندگان و بازرگانان ایرانی، در جریان سرمایه‌گذاری در دیگر کشورها ضررهای جانی، مالی، حیثیتی و... زیادی را متحمل می‌شوند. به عنوان نمونه در کشور ترکمنستان تعداد زیادی بازرگانان ایرانی وجود دارند که به دلایل مختلف زندانی شده‌اند و تاکنون در وضعیت نامعلومی به سر می‌برند. درحالی که همکاری سفارتخانه ایران با این بازرگانان می‌توانست تا حدود زیادی از چنین پیشامدی جلوگیری کند.
او، همچنین عملکرد تعدادی دیگر از سفرای ایران را مورد انتقاد قرار داده و می‌گوید: در همین میان همچنین شاهد کم کاری سفارتخانه ایران در رومانی با فعالان اقتصادی هستیم. هاشمی در توصیف همکاری سفارتخانه ایران با بازرگانان ایرانی در «هند» نیز گفت: پیدا کردن رایزن بازرگانی و سفیر ایران در هند از ملاقات با ریاست‌جمهوری هم سخت‌تر است.
از سوی دیگر، محمد امیرزاده عضو هیات نمایندگان اتاق تهران هم در این باره به «تعادل» می‌گوید: معاونت اقتصادی سفارتخانه‌ها براساس دستورات مدون ابلاغی به آنها، می‌تواند نقش مهمی هم در زمینه کسب فرصت‌های اقتصادی برای شرکت‌های ایرانی و هم در باب اخذ خدمات از آن کشورها برای بازرگانان داشته باشند؛ مشروط به اینکه سفرا در این زمینه نقش فعال و موثری ایفا کنند.
امیرزاده معتقد است که سفرا و رایزنان بازرگانی باید همانند سایر همتایان خارجی خود برای شرکت‌های دولت متبوع به چانه‌زنی بپردازند. اما در عمل آنچه مشهود است اینکه سفرای ایران تا حدودی فاقد روحیه همکاری در این زمینه هستند.
او در ادامه در یک دسته‌بندی سفرا را از حیث کیفیت خدمت رسانی تفکیک می‌کند و می‌گوید: عده‌ای از سفرا به تابعیت از قانون، حضور فعال و موثری در همکاری با بازرگانان و شرکت‌های ایرانی دارند وهمکاری عده‌ای نیز مشروط به اخذ دستورالعمل، عقیم می‌ماند. امیرزاده توصیه می‌کند که دولت در این باره می‌تواند با سیاست‌گذاری مناسب، بهبودی در روند همکاری سفرا با بازرگانان رقم بزند. او در پاسخ به این پرسش که چه انتظاراتی از سفرا می‌توان داشت، اظهار می‌کند که در بعضی از کشورها متاثر از فضای تحریم، کارفرمایان همکاری لازم را با بازرگانان ندارند، بنابراین نیاز است که در این شرایط سفارتخانه‌ها وارد عمل شده و با ترتیب دادن ملاقات و انجام مباحثاتی، مسیر را راهگشایی کند. امیرزاده همچنین در ادامه با ابراز نگرانی، فرجام عدم همکاری سفرا را برای فعالان اقتصادی ناگوار عنوان می‌کند.
امیرزاده همچنین کوتاهی فعالان اقتصادی در اطلاع‌رسانی عملکرد ضعیف سفرا به مسوولان را نیز مورد نقد قرار می‌دهد و می‌گوید: سکوت بازرگانان به این عملکرد ضعیف نیز دامن می‌زند؛ به گونه‌ای که اگر فعالان اقتصادی و بازرگانان در برابر عملکرد آنها واکنش نشان می‌دادند و مسائل را به سازمان‌های مسوول و متولیان امر اطلاع می‌دادند، شاید تغییری در این باره صورت می‌گرفت. او همچنین با بیان اینکه چالش‌های صادراتی در ارتباط با سفارتخانه‌ها نباید صرفا در جمع فعالان اقتصادی و محافل آنها مطرح شود، تاکید می‌کند: ضروری است این مسائل از طریق مکاتبه با اتاق بازرگانی، وزارت امور خارجه و اتاق‌های مشترک ایران و دیگر کشورها مورد پیگیری قرار گیرد.
سفرا ملزم به گزارش عملکرد شوند
محمدرضا انصاری نایب‌رییس اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با می‌گوید: سطح همکاری سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف، تا حدودی متفاوت است و این مساله از تمایزهای شخصیتی سفرا متاثر است. به گونه‌ای که تعدادی از سفرا در بعضی از کشورها همکاری‌های خوبی با فعالان اقتصادی دارند. در حالی که در معدودی از کشورها نیز بیگانگی کامل سفیر با امور بازرگانان مشهود است.
انصاری در عین حال بر دو نکته تاکید می‌کند و می‌گوید: در وهله نخست وزارت امور خارجه خواهان فعالیت و همکاری حداکثری سفرا در زمینه مراودات اقتصادی و همکاری با فعالان اقتصادی و بازرگانان است که این نقطه قوت ماجراست. اما در سوی دیگر این ماجرا، سفرا در یک احتیاط نابجا، خود را ملزم می‌کنند که از هیچ شرکت بخصوصی حمایت نکنند تا تبلیغی برای یک شرکت خاص صورت نگیرد. به عبارتی دیگر، سفرا نگران هستند که با حمایت از بازرگانان به‌طور ناخواسته برای یک شرکت خاص تبلیغ کرده باشند.
نایب‌رییس اتاق ایران البته می‌گوید: این احتیاط در نوع همکاری سفرا با فعالان اقتصادی در حالی است که در قانون و دستورالعمل‌های سفارتخانه بر حمایت از بازرگانان تاکید شده است. انصاری برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌کند که وزارت امور خارجه امکانی فراهم کند تا سفرا در راستای حمایت کامل از فعالان اقتصادی، ملزم به ارایه گزارش عملکرد باشند و به این ترتیب در این زمینه پاسخگو باشند.
انصاری در پاسخ به این پرسش که سفارتخانه‌ها چگونه می‌توانند در راستای تسهیل و بهبود روند صادارت عملکرد مثبتی داشته باشند می‌گوید: سفارتخانه‌های ایران در سایر کشورها و در رأس آن سفرا می‌توانند همکاری ویژه‌ای در شناسایی بازارهای صادراتی و پتانسیل‌های صادراتی با صادرکنندگان داشته باشند. همچنین پس از شناسایی پتانسیل بازار کشورهای محل ماموریت خود، ترتیبی بدهند تا صادرکنندگان ایرانی در بازارهای این کشور حضور یابند.
او همچنین به چالش ضمانتنامه‌ها برای صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی گریزی زدو گفت: وزارت امورخارجه و سفارتخانه‌ها می‌توانند در جهت رفع مشکل ضمانتنامه‌ها نقش پررنگ و موثری ایفا کنند، که در صورت رفع این چالش می‌توان 6 تا 7 میلیارد دلار ارزآوری داشت؛ چرا که صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی عملکرد موفقی در بازار کشورهای مقصد صادراتی دارند.
رویکردهای جدید دولتمردان
این گلایه‌ها در حالی مطرح می‌شود که در آن‌سوی ماجرا، متولیان دولتی نیز از عملی شدن سیاست‌هایی به منظور دستگیری از فعالان اقتصادی خبر می‌دهند. در همین رابطه چندی پیش، حسین مدرس خیابانی قائم مقام وزیر صمت، از انعقاد تفاهم‌نامه همکاری میان حوزه امور بازرگانی وزارت صمت با معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه خبر داد. براساس اظهارات او، در راس ماموریت‌های این تفاهم‌نامه در حوزه فعالیت سفارتخانه‌ها، توسعه صادرات غیرنفتی در کشورهای دنیا قرار دارد. به علاوه تلاش شده تا در قالب یک نامه 20بندی مواردی که وزارت امور خارجه در آن زمینه قادر به ارایه خدمات به صادرکنندگان است را به سمع و نظر وزیر امور خارجه برسانیم. قائم‌مقام وزیر صمت در امور بازرگانی بر این باور است که با توجه به وضعیت فعلی کشور، عمده مساعدتی که سفارتخانه‌ها می‌توانند با شرایط بهتری انجام دهند، در زمینه اقتصادی خواهد بود.
اما به منظور کنکاش بیشتر برای بررسی عملکرد سفارتخانه‌ها به سراغ رییس کل سازمان توسعه تجارت رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم. حمید زادبوم رییس سازمان توسعه تجارت، در گفت‌وگو با «تعادل» از برنامه‌ریزی برای حضور پررنگ فعالان اقتصادی در بازارهای هدف خبر می‌دهد و اظهار می‌کند: با وزارت امور خارجه، اتاق بازرگانی ایران، اتاق تعاون و شرکت‌های بزرگ وابسته به وزارت صمت در حال برنامه‌ریزی طرحی برای حضور قوی‌تر از سابق در بازارهای هدف هستیم که البته اجرایی کردن آن نیازمند برنامه‌ریزی است. به همین منظور جلساتی برگزار و پیشرفت‌هایی حاصل شده که امیدواریم بتوانیم در اسفند جزییات بیشتری از این برنامه را منعکس کنیم. براساس اظهارات رییس کل سازمان توسعه تجارت، در حال حاضر امکانی در همه سفارتخانه‌های ما فراهم شد تا در جایی که صادرکنندگان و وارد‌کنندگان ایرانی با مشکلاتی مواجه می‌شوند، به آنها رسیدگی شود. او در ادامه تاکید کرد که فعالان اقتصادی می‌توانند در صورت نیاز برای طرح و رفع مشکلات خود به‌طور مستقیم به معاونت دیپلماسی وزارت امور خارجه مراجعه کنند. زادبوم همچنین از وضعیت فعلی همکاری سفارتخانه‌ها با بازرگانان اعلام رضایت کرده و در این باره نیز عنوان کرد: در حال حاضر سفرا و کارشناسان وزارت امور خارجه در خارج از کشور همکاری‌های خوبی را با ما دارند. زادبوم در بخش دیگری از سخنان خود، از افزایش تعداد رایزنان بازرگانی خبرداد و گفت: پیش از این یک رایزن به بصره اعزام شد و هم‌اکنون نیز 6 رایزن بازرگانی ایران در 5 کشور همسایه از قبیل «عمان، ترکیه، ارمنستان، پاکستان و عراق» فعالیت می‌کنند، که در آینده‌ای نزدیک به «روسیه و هند» نیز رایزن اعزام خواهیم کرد. او همچنین از ایجاد دفاتر جدید تجاری در خارج کشور با همکاری وزارت امور خارجه و اتاق‌های بازرگانی خبر داد وگفت: با این روش اگر امکان اعزام رایزن بازرگانی به کشوری میسر نبود، دفتر تجاری مستقر در آن کشور بتواند با همکاری اتاق بازرگانی، خدمات و همکاری‌های لازم را به بازرگانان و فعالان اقتصادی ارایه کند.
با این تفاسیر، از یکسو شاهد گلایه فعالان اقتصادی از کم‌کاری سفرا برای همکاری بیشتر با آنها هستیم و در مقابل متولیان امر بر روند همکاری سفارتخانه با سازمان‌های دخیل در امر تجارت و بازرگانان تاکید دارند. در همین حال وعده‌هایی نیز در راستای رفع موانع و تنگناهای موجود، از سوی برخی مسوولان مطرح می‌شود که هنوز تا اجرای کامل آنها فاصله زیادی است، اما در صورت محقق شدن، قطعا می‌تواند گره‌گشای برخی از مشکلات بازرگانان باشد. به هر حال باید دید که تا چه میزان وعده‌های یادشده رنگ اجرایی خواهند گرفت.
