روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در راستای اطلاع‌رسانی و ارتقای سطح آگاهی مردم دیار همیشه سبز مازندران نسبت به میزان سلامتی خود و حفظ این گوهر ارزشمند دست به امری مهم زده و با ترویج فرهنگ خود مراقبتی سعی بر بالا بردن سطح سلامت مردم مازندران دارد. بیماری لپتوسپیروز که در ایران به «تب شالیزار» معروف است، بیماری عفونی مشترک بین انسان و حیوانات است که در کشورما اولین مورد وقوع آن در سال ۱۳۳۵ در انسان در استان گیلان گزارش شد. امروزه لپتوسپیروز یکی از بیماری‌های مهم مشترک بین انسان و دام در جهان محسوب می‌شود و در تمام کره زمین جز قطب شمال و جنوب دیده شده است. با این‌همه بیماری بیشتر در مناطقی که دارای بارندگی بالا هستند و مناطق گرم و حاره‌ای و زمین‌های گلی و کنار دریاچه‌ها و ماندآب‌ها اتفاق می‌افتد.
تب شالیزار در مازندران
دکتر حسین رنجبران معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران و رییس مرکز بهداشت استان مازندران با اشاره به اینکه تب شالیزار بیشتر در مزارع برنج دیده می‌شود، گفت: از اردیبهشت تا زمان برداشت محصول این بیماری در استان مازندران شایع‌تر است. وی تصریح کرد: این میکروب در برکه‌ها، در مزارع برنج و جویبارها رها می‌شود اما شایع‌ترین نوع آن در مزارع برنج است. دکتر رنجبران با بیان اینکه در 90 درصد موارد نیز فرد بیمار بدون هیچ‌گونه عارضه‌ای بهبود پیدا می‌کند و 10درصد از این بیماران به نوع شدید تب شالیزار مبتلا می‌شوند، خاطرنشان کرد: این بیماری ابتدا در گیلان دیده شد و به تدریج به سمت استان مازندران و گلستان سرایت کرد که اولین مورد آن در سال 82 در مازندران گزارش شد . معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران افزود: با تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی قبل از فصل شالیکاری و ...برای بهورزان، پزشکان، پرستاران و بهیاران در حوزه‌های درمانی و بهداشتی برگزار می‌کند، آموزش‌های لازم پیشگیری از این بیماری به مردم و بیماران انتقال می‌یابد. دکتر رنجبران با اعلام اینکه انتقال بیماری تب‌شالیزار از انسان به انسان بسیار نادر است، گفت: برای کنترل این بیماری مردم باید نسبت به روش انتقال بیماری آگاه شوند. رییس مرکز بهداشت استان تصریح کرد: باتوجه به اینکه کشاورزان مازندرانی از فروردین تا مهر در شالیزارها حضور دارند لازم است به علائم بیماری توجه کرده و درصورت مشاهده هرگونه علائم به پزشک مراجعه کنند تا با مشکلی مواجه نشوند. وی با بیان اینکه میزان آلودگی بیماری تب شالیزار در مازندران بیشتر است، اضافه کرد: تب شالیزار بیماری مشترک بین انسان و حیوان است که علامت بالینی متفاوتی دارد.
راه‌های شیوع
دکتر احمد علیخانی متخصص بیماری‌های عفونی در رابطه با بیماری تب شالیزار با بیان اینکه این بیماری یک بیماری شغلی بوده وعمدتا در برنج‌کاران، کشاورزان، کارگران فاضلاب‌ها، ماهیگیران و معدن کاران دیده می‌شود. وی با اشاره به اینکه بیماری به فرم‌های مختلف ظاهر می‌شود، افزود: شروع بیماری با یک دوره تب‌دار حاد بوده که ممکن است بسیار شدید و گاهی مرگبار همراه با زردی و نارسایی کلیوی (بیماری ویل)، مننژیت، میوکاردیت، هموراژیک، پنومونی و کولاپس قلبی عروقی همراه باشد. دکتر علیخانی گفت: لپتوسپیروز به عنوان یکی از بیماری‌های مشترک در بیشتر مناطق ثبت و گزارش‌شده و انتشار بیماری بستگی به حضور حیوانات مخزن و کاربر و شرایط محیطی مناسب جهت رشد و بقای لپتوسپیرا دارد. راه تماس این بیماری به انسان از طریق ادار حیوانات و جوندگان ایجاد می‌شود و این آب که وارد شالیزار می‌شود و از آنجایی که کشاورزان و کارگران با پای برهنه وارد شالیزار می‌شوند و در معرض این آب آلوده قرار می‌گیرند. و این میکروب که نام آن اسپیروکت است از طریق پوست سالم وارد بدن کشاورزان و کارگران نمی‌شود بلکه بدلیل برهنه بودن دست و پا و آسیب دیدن این قسمت اعضای بدن در گل و لای این میکروب وارد بدن و جریان خون می‌شود و یک بیماری تب داری را ایجاد می‌کند.
شایع‌ترین علائم
وی تأکید کرد: شایع‌ترین علائم در این مرحله شامل سردرد، درد عضلانی، تب و لرز، تهوع و استفراغ و درد شکم که برای ۷-۴ روز ادامه می‌یابد و سایر تظاهرات شامل اسهال، درد مفاصل، گلودرد، درد استخوانی، تظاهرات چشمی (فتوفوبی، درد، کونژنکتیویت) و درگیری ریه (سرفه‌های خشک، خلط خونی و درد سینه و زردی) است. دکتر علیخانی ادامه داد: درتیپ یک بعد از حدود یک دوره نهفته به شکل سرماخوردگی - تب و بدن درد است که با خوردن داروهای سرماخوردگی بیمار بهبود می‌یابد اما در تیپ دو بیمار دچار تب و لرز، سردرد و علائم مننژه و سایر علائم اولیه می‌شود و تا یک ماه طول می‌کشدو با پدیدار شدن تنوع بیشتری در تظاهرات بالینی بروز می‌کند که شامل آنسفالیت، ضعف و سفتی عضلانی بوده، در این مرحله اختلالات بینایی، نوریت محیطی، فلج اعصاب مرکزی رادیکولیت، میلیت و سندرم گیلن باره که از علائم نادر است به وجود می‌آید.در این مواقع بیمار باید به بیمارستان مراجعه و در بخش بیماری‌های عفونی بستری شود تا مداوای کامل صورت بگیرد. وی عنوان کرد: این بیماری دوفاز پیدا می‌کند زمانیکه میکروب وارد خون می‌شود تمام می‌شود و فروکش می‌کند و دوباره وارد فاز ایمنی می‌شود پرده مغز و بعدها ممکن است چشم را گرفتار کند و عوارض اینچنینی بیمار را دوباره برمی‌گرداند به خصوص اینکه بیماری دچار عارضه پرده مغزی شود مثل این است که بیمار مننژیت کرده و التهاب پرده مغزی ایجاد می‌شود که بیمار با مراجعه به بیمارستان بهبود پیدا می‌کند. دکتر علیخانی با تأکید بر اینکه درجه کشندگی در مطالعاتی که مراقبت شدید اجراشده کمتر از یک درصد بوده است و این نسبت برای موارد متوسط افزایش می‌یابد، بیان کرد: پیش‌آگهی بیماری با ویرولانس ارگانیسم و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد و در اکثر موارد پیش‌آگهی مطلوب بوده است. وی بابیان اینکه میزان مرگ‌ومیر در افراد سالخورده و کسانی که زردی شدید و نارسایی کلیه پیدا می‌کنند زیاد است، خاطرنشان کرد: میزان مرگ‌ومیر جنین در زنان باردار مبتلابه بیماری بالا است. وی با اعلام اینکه مرگ‌ومیر برای موارد زردی در مطالعات مختلف بین ۴.۲ تا ۱۱.۳ درصد گزارش‌شده است، گفت: مرگ‌های بطور ثانویه در اثر نارسایی کلیه، گاستروآنتریت خونریزی ریوی و گوارشی و سندرم نارسایی تنفسی بالغین اتفاق می‌افتد و دیالیز میزان مرگ‌ومیر این بیماری را کاهش می‌دهد.
راه‌های پیشگیری
دکتر علیخانی با تاکید بر پیشگیری از ابتلا به بیماری، بیان کرد: محافظت کارگرانی که در مشاغل مخاطره‌آمیز هستند با استفاده از چکمه و دستکش، شناسایی آبها و خاک‌هایی که احتمالا آلوده هستند، آموزش مردم و به‌خصوص گروه‌های در معرض خطر بیشتر در خصوص روش‌های انتقال و اهمیت بیماری و اجتناب از شنا یا راه رفتن در آب‌هایی که احتمال آلودگی دارند و استفاده از وسایل حفاظتی صحیح هنگام کار در محیط‌های آلوده، کنترل جوندگان در محل سکونت به‌خصوص در مناطق روستایی از طرق مختلف، جداسازی حیوانات آلوده و اجتناب از آلودگی محل زندگی، مصون‌سازی حیوانات با استفاده از واکسن در دام‌ها که سبب کنترل بیماری و عدم ابتلا حیوانات می‌شود را ازجمله روش‌های پیشگیری دانست. گفتنی است در سال گذشته ۵۱ نفر مبتلا شدند، گفت: در مطالعات نشان داده‌شده که داکسی سیکلین ۲۰۰ میلی‌گرم یکبار در هفته و جهت گروه‌ها و مشاغل پرخطر می‌تواند از عفونت پیشگیری کند.
بیماری لپتوسپیروز در چه شرایط محیطی بیشتر دیده می‌شود؟
درجه حرارت محیط بین ۷ و ۳۶ درجه سانتیگراد، ph حدود ۸-۶ و زمین‌های گل آلود با زهکشی ناقص همچنین افزایش ناگهانی درجه حرارت محیط توأم با افزایش نزولات آسمانی و ایجاد سیلاب‌های فصلی شرایط مساعد برای وقوع بیماری هستند.
چه حیواناتی مخزن بیماری لپتوسپیروز هستند؟
مخزن بیماری هم حیوانات اهلی هستند و هم وحشی از جمله گاو، اسب، سگ، گربه، موش و سایر جوندگان و حیوانات وحشی مانند گوزن، روباه، راسو، سنجاب و حتی خزندگان و دوزیستان.
اقدامات پیشگیرانه سه موضوع باید هدف قرار گیرد:
منبع عفونت
روش انتقال بین منبع عفونت و انسان
عفونت یا بیماری در انسان
اقدامات کنترل منبع عفونت:
کاهش جمعیت حیواناتی که مخزن عفونت هستند مثل موش
جدا کردن مخزن عفونت از محل سکونت انسان‌ها به وسیله ایجاد موانع و حصار
ایمن‌سازی سگ‌ها و چهارپایان اهلی
دفع بهداشتی زباله و تمیز نگه داشتن محیط زیست
تشویق افراد برای بیرون نریختن مواد غذایی در اماکن عمومی و تفریحی که ممکن است موش‌ها حضور داشته باشند.
چگونگی قطع زنجیره انتقال بیماری
پوشاندن بدن با لباس‌های محافظت‌کننده (مانند چکمه و دستکش برای شالیکاران)
پوشاندن زخم‌ها با پانسمان‌های ضد آب
شستشو یا استحمام بعد از مواجهه با ادرار حیوانات، خاک‌های آلوده یا آبهای آلوده
گندزدایی سطوح آلوده در صورت امکان مخصوصا در قصابی هاو کشتارگاه‌ها و ...
اقدامات حفاظتی:
افزایش آگاهی جامعه به ویژه گروه‌های درمعرض خطر و کارکنان سیستم‌های بهداشتی درمانی و دامپزشکی
پروفیلاکسی با داروی داکسی سایکلین به ویژه برای گروه‌های در معرض خطر بعد از مواجهه
تشخیص و شناسایی بیماری با توجه به تعاریف اپیدمیولوژیکی موارد مشکوک به بیماری لپتوسپیروز
ثبت موارد مشکوک بیماری در دفتر ثبت نام بیماران
گزارش غیرفوری به مرکز بهداشت شهرستان
ارجاع موارد مشکوک با علایم شدید بیماری از قبیل علایم ایکتر، اختلال هوشیاری، علایم مننژه، خونریزی و اختلال ریتم قلبی و میوکاردیت به بیمارستان و احتمالا نمونه‌گیری از بیمار
درمان بیماران طبق پروتکل کشوری لپتوسپیروز
پیگیری و نظارت بر روند مصرف دارو توسط بیمار
نظارت بر آموزش به گروه‌های هدف از طریق پرسنل بهداشتی درمانی
ده نکته کلیدی آموزشی ویژه کشاورزان و دامداران
راه اصلی پیشگیری از ابتلا به این بیماری، آموزش همگانی به افراد به خصوص کشاورزان و دامداران توسط پزشکان و پرسنل فعال در واحد مبارزه با بیماری‌های سیستم بهداشتی است تا همگان خود را ملزم به رعایت نکات زیر برای پیشگیری از بیماری بدانند از جمله:
1- در صورت وجود هر گونه زخم یا خراش پوستی در اندام‌ها به هیچ‌وجه آن را در آبهای آلوده یا در زمین کشاورزی وارد نکنند.
2- استفاده از چکمه و دستکش هنگام ورود به شالیزار بسیار کمک‌کننده است. چه هنگام آماده‌سازی زمین کشاورزی چه هنگام نشاء کاری و چه هنگام وجین و برداشت محصول.
3- در محل‌های نگهداری دام (طویله یا کلوم) و چراگاه‌ها، با پای برهنه راه نروند و به علف‌های آنجا دست نزنند و در صورت لزوم حین کار، حتما از دستکش استفاده نمایند.
4- از راه رفتن با پای برهنه در آب رودخانه، چاله‌ها و گودال‌ها پرهیز نموده و از آشامیدن آب آلوده خودداری نمایند.
5- در صورت نیاز به شستشوی دست و پا در حین کشاورزی هرگز از آبهای اطراف مزرعه یا آب‌چاله‌ها استفاده نکنند زیرا ممکن است این آبها به ادرار دام یا جوندگان آلوده باشد.
6- در آب‌هایی که به سلامت آن اطمینان ندارند شنا نکنند.
7- با توجه به اینکه حیوانات ممکن است با وجود بیمار بودن و دفع عامل بیماری هیچ علامتی نداشته باشند، پس باید همه حیوانات را آلوده فرض کرد و محتاطانه عمل نمود. حتی دست زدن به طناب آلوده حیوان می‌تواند موجب انتقال این بیماری شود.
8- در صورت مشاهده علایم بیماری در حیوان، حتما به اداره دامپزشکی محل اطلاع‌رسانی کنند.
9- مواد غذایی بصورت صحیح و بهداشتی و دور از دسترس حیوانات نگهداری شوند.
10- کشاورزان و دامداران وجود هر نوع زخم یا خراش در دست و پا را جدی بگیرند و از فروبردن آنها در آبهای آلوده خودداری و از وارد شدن بدون محافظ به زمین‌های کشاورزی پرهیز کنند. در زمان دروی برنج نیز یادمان باشد معمولا دست و پای کشاورزان توسط ساقه‌های برنج زخمی می‌شوند، در این موقع دست و پای خود را نباید توسط آبهای اطراف مزرعه یا چاله‌های ایجاد شده شست و شو دهند زیرا این آبها ممکن است آلوده به ادرار جوندگان و حیوانات بوده و باعث ابتلا به این بیماری شود.
