این روزها با افزایش گرد و غبار بارها واژه‌های بیابان‌زایی و بیابان‌زدایی را شنیده یا خوانده‌ایم. به گفته یک دانشیار اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی بیابان‌ها یکی از اکوسیستم‌های با ارزش کره زمین هستند و به کار بردن این واژه تنها زمانی درست است که یک اکوسیستم غنی و پرتنوع را تخریب و شرایط بیابانی را حاکم کرده باشیم و بخواهیم آن شرایط را از بین ببریم، در غیر این صورت، بیابان‌ها زیستگاهی با قدمتی چندین میلیون سال با گونه‌های گیاهی متنوع و ارزشمند هستند.احمدرضا محرابیان درباره ارزش بالای بیابان‌ها اظهارکرد: بیابان‌ها یکی از اکوسیستم‌های با ارزش کره زمین هستند که متاسفانه خیلی نسبت به آنها کم توجهی می‌شود و اخیرا از واژه بیابان‌زدایی برای بیابان‌ها به کار برده می‌شود که این واژه اشتباه است. در واقع به کار بردن این واژه تنها زمانی درست است که یک اکوسیستم غنی و پرتنوع را تخریب و شرایط بیابانی را حاکم کرده باشیم و بخواهیم آن شرایط را از بین ببریم در غیر این صورت بیابان‌ها یکی از زیستگاه‌هایی هستند که میلیون‌ها سال قدمت دارند و موجب تعادل کره زمین می‌شوند. به گفته او گیاهان بیابانی از منظر بوم‌شناسی و به علت زیست در یک شرایط پرتنش و داشتن سازوکارهای ویژه یکی از جذاب‌ترین و شگفت‌انگیزترین گونه‌های عالم حیات هستند.
ریشه‌های عمیق گیاهان بیابانی
او افزود: میزان بارندگی در بیابان کم، تفاوت دمای شب و روز بسیار زیاد و مدت زمان خشکی در بیابان بسیار زیاد و این یک تنش بسیار بزرگ است که گونه‌های گیاهی و جانوری در این شرایط زندگی می‌کنند. گونه‌های بیابانی برای سازگاری با این تنش‌ها و شرایط اقلیمی خاص، راهبردهای مختلفی دارند. محرابیان ادامه داد: گونه‌های گیاهی بیابانی ریشه‌های بسیار عمیقی دارند که در دل خاک فرو می‌روند و می‌تواند آب و رطوبت را جذب کنند. در بسیاری از مواقع حتی این گیاهان ریشه افقی دارند که در راستای سطح زمین گسترش می‌یابند و می‌توانند رطوبت سطحی که به عنوان شبنم صبحگاهی یا رطوبت سطح زمین است را جذب کنند. او افزود: یکی دیگر از استراتژی‌های گیاهان بیابانی برای سازگاری با شرایط سخت بیابان‌ها، لایه‌های واکس مانندی است که در تمام نقاط در سطح ساقه‌هایشان دارند که از تخریب سریع جلوگیری می‌کند همچنین بسیاری از گیاهان بیابانی کرک‌های بسیار متراکمی دارند که این کرک‌ها اجازه تبخیر زیاد را به آنها نمی‌دهند یا روزنه‌های روی برگ‌ها به حالت فرورفته است و گیاهان را در برابر خشکی مقاوم می‌کند.
جذب دی‌اکسید کربن در شب
این دانشیار اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی درباره ویژگی‌های گیاهان بیابانی ادامه داد: برخی از گیاهان بیابانی به جای داشتن روزنه تبدیل دی‌اکسید کربن به اکسیژن طی روز، در شب می‌توانند دی‌اکسید کربن را جذب و اکسیژن را آزاد کنند و میزان تبخیر را به حداقل برسانند. او افزود: گیاهان بیابانی در سلول‌های خود واکنش‌های بزرگی دارند تا بتوانند آب را در خود ذخیره کنند و زمانی که در شرایط خشکی شدید قرار می‌گیرند، از آن آب بهره ببرند. برخی از این گیاهان بیابانی به گیاهان یک‌ساله معروف هستند و زمانی که همچون اواخر زمستان رطوبت افزایش می‌یابد، به دلیل اینکه بذر آنها در خاک موجود است، جوانه می‌زنند و با گرم شدن هوا و حکومت خشکی بر بیابان، چرخه رویش و زایش را به اتمام می‌رسانند و به مرحله تولید بذر می‌رسند. این بذرها داخل خاک فرو می‌روند و در خاک ذخیره می‌شوند که این یک نوع سازگاری دربرابر خشکی است. محرابیان ادامه داد: گونه‌های درختی و درختچه‌ای نوع دیگری از گونه‌های بیابانی هستند که به انواع درختچه‌های شورپسند و غیرشورپسند تقسیم می‌شوند و تعداد آنها در کشور ما رو به کاهش است. وی به انواع گونه‌های بیابانی اشاره کرد و گفت: در مناطق بیابانی گونه‌هایی همچون تاغ و گز را داریم و از گونه‌های شورپسند نیز گونه‌هایی همچون سالسولا، قلیا و شورقلیاها در اقلیم بیابانی وجود دارند.
انقراض درختچه‌های مسواک
این دانشیار اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی درباره کاربردهای بهداشتی درختچه‌های بیابانی گفت: در استان سیستان، درختچه‌هایی به نام درختچه مسواک وجود دارد که در گذشته به دلیل داشتن ترکیبات ضد باکتری از چوب آنها به عنوان خلال دندان و مسواک استفاده می‌شد اما حالا رو به انقراض است. از انواع گونه‌های دیگر رو به انقراض خرزهره‌هایی است که در تهران کشت می‌شوند و منشأ آنها جنوب کشور است و جزو گیاهان خشکی‌پسند هستند. به هر حال تنوع گیاهان بیابانی در ایران بسیار زیاد است
کشت گیاهان بیابانی در زیست بوم شهری
اما متاسفانه مطالعه جامعی درباره آنها انجام نشده است، به همین دلیل نیز اطلاعات خوبی درباره آنها نداریم و قبل از اینکه شناخته شوند، منقرض می‌شوند. محرابیان افزود: در شرایط امروزی که کره زمین در حال خشک شدن و در کشورمان اقلیمی خشک حکمفرما است، این گیاهان بیابانی ارزش خیلی بالایی دارند. او تصریح کرد: بسیاری از گیاهان بیابانی را می‌توان در زیست‌بوم‌های شهری کشت کرد. می‌توانیم گیاهان بیابانی را بیاوریم و طبق فرایند اهلی‌سازی، آنها را با زیست‌بوم مصنوعی سازگار و در مقیاس بزرگی کشت کنیم. گیاهان می‌توانند با کم‌ترین آب، بیشترین بازده اکولوژیک و اکوسیستمی را داشته باشند. در بسیاری از نقاط دنیا نیز گیاهان خشکی‌پسند در بافت شهری کشت می‌شوند.
