با شروع فصل گرم سال با صعود هوا و تراکم و نهایتا به اشباع رسیدن رطوبت موجب بارندگی‌های رگباری باران می‌شود و این اتفاق به مدت چندین روز ادامه دارد. در الگوهای بارش تابستانه، یک زبانه کم فشار موسمی رطوبت را از اقیانوس هند و خلیج بنگال به جنوب شرق کشور حمل می‌کند و با تقویت این رطوبت توسط دریای عمان و خلیج فارس در اثر گرمایش زمینی، کم فشار حرارتی تشکیل شده و از سویی دیگر با تضعیف و عقب‌نشینی پرفشار جنب حاره‌ای در محل باعث صعود رطوبت ناگهانی در ساعات بعد از ظهر برای بخش‌های جنوب شرقی و غربی کشور می‌شود . کلمه موسم دارای ریشه عربی است و به معنی فصل می‌باشد. به بادهایی که در فصول متضاد سال با جهات مخالف می‌وزند موسمی‌ها گفته می‌شود. باران‌های موسمی باران‌های سختی هستند که در فصل بارندگی در هند و دیگر کشور‌های گرم می‌بارند.با شروع تابستان دراین منطقه توفان آغاز می‌شود و بارندگی را نیز همراه می‌آورد. بارندگی تا پاییز ادامه پیدا کند و پس از آن هوا خشک می‌شود، این خشکی تا آغاز باران‌های موسمی بعدی ادامه پیدا می‌کند. علت وجود این نوع آب و هوا وزش بادهایی است که باد موسمی گویند. در حال حاضر استان‌ها و شهرهایی همانند تهران، خوزستان، البرز، فارس، کرمان، هرمزگان، مرکزی، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و یزد درگیر سیل هستند و از سوی دیگر استان‌هایی که همانند اصفهان، لرستان، ایلام و آذربایجان شرقی هشدار زرد بارندگی گرفته‌اند. یعنی ممکن است باران‌های سیل‌آسا به این شهرها برسد و مردم گرفتار شوند. تا لحظه تنظیم این گزارش 20 استان کشور شامل 111 شهرستان و 310 روستای درگیر سیلاب هستند و براساس اعلام‌ها 59 نفر نیز جان باختند.
سیل چه زمانی شروع شد؟
دقیقا روز 31 تیر ماه امسال بود که منقطه استهبان درگیر سیل شد. در این فصل گرما و در منقطه خشکی همانند استهبان سیلاب غیرقابل تصوربود، یعنی به مردم هشدار داده شد اما مسافران و اهالی منطقه باور نمی‌کردند که در این فصل و در کنار رودخانه رودبال سیلاب ایجاد شود. علی‌رغم هشدارها بسیاری از مسافران و مردم عادی منطقه در کنار رودخانه باقی ماندند و 22 نفر جان باختند که فوتی‌ها شامل 11 خانم، 7 کودک و 4 مرد بودند که خوشبختانه اجساد این افراد پیدا شد.
دومین سیل کجا بود؟
دومین سیل در امامزاده داوود رخ داد. پنجشنبه شب هفته گذشته یعنی ششم مرداد ماه، حادثه بسیار تلخی در این امامزاده رخ داد. رانش زمین در پی بارندگی در منطقه امامزاده داوود تهران در ساعت‌های اولیه، هفت مصدوم بر جای گذاشت. روز شنبه هشتم مرداد یعنی شنبه، معاون هماهنگی و امور مناطق شهرداری تهران از حضور بیش از ۵۰۰ نیروی خدمات شهری و امدادرسان در منطقه سیل زده امامزاده داوود خبر داد و گفت: نیروهای مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران از لحظات اولیه وقوع حادثه در محل حضور داشتند و حضور آنها تا بازگشت به شرایط عادی ادامه دارد. براساس آمارهای موجود، تاکنون جسد ۲۲ نفر کشف شده و عملیات جست‌وجو با همکاری عوامل هلال احمر در قسمت بالا و پایین امامزاده داوود در حال انجام است.
فیروزکوه درگیر سیلاب شد
سومین سیلاب در منطقه فیروزکوه رخ داد، چهارشنبه شب بارندگی سیل‌آسا در اطراف تهران موجبات سیل فیروزکوه را فراهم ساخت. سیلاب سنگین در روستای مزداران فیروزکوه رخ داد و به گفته استاندار تهران تا روز شنبه 11 فوتی در سیلاب ثبت شد البته همچنان چهار مفقودی نیز وجود دارد. برخی از افراد فوت شده بومی و برخی دیگر نیز مسافر هستند.
چهارمحال و بختیاری نیز سیلابی شد
براساس آخرین آمار و اطلاعات موجود در استان چهارمحال و بختیاری، بیشترین خسارت به روستای بارده شهرستان بن بوده است. در این سیلاب، وسایل زندگی ۲۵۰ خانوار روستایی به‌طور کامل نابود شده است و سیلاب بخش‌های دیگر آسیبی به زیرساخت‌ها وارد نکرده است.
سیلاب در کرمان و افزایش مفقودی‌ها
سیلاب در کرمان خسارت جدی وارد کرد و از مجموع ۲۰ مفقودی در سیل‌های اخیر تاکنون هشت نفر از مفقودی‌ها در این منطقه توسط نیروهای هلال احمر پیدا شده‌اند.
تخریب خانه‌های تاریخی یزد به واسطه سیلاب
در سیلاب یزد 6 نفر جان خود را از دست دادند و شهرستان مروست یزد و بخشی از روستای چنارناز هم با توجه به بارش‌های مجدد از سکنه خالی شدند و جاده خرانق به هامانه در شهرستان اردکان به علت شکسته شدن پل ارتباطی این مسیر، همچنان مسدود است. خانه رزاقیان تفت یزد نیز در گل و لای محو شد. پس از بارش‌های سیل‌آسای اخیر «خانه رزاقیان» یکی از آثار تاریخی تفت که به تازگی مرمت شده بود، فرو ریخت، این بنا در سال ۱۳۵۰ ساخته شده و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که در مقطعی از آن به عنوان موزه مردم‌شناسی شهرستان تفت نام برده شده بود.
سیلاب‌های اخیر چند نفر را به کام مرگ کشاند؟
براساس اعلام سازمان مدیریت بحران از ابتدا تا نهم مرداد، ۶۹ هموطن در جریان سیلاب‌های اخیر در استان‌های تهران، سیستان و بلوچستان، لرستان مازندران، مرکزی، کرمان و یزد جان خود را از دست دادند و شمار مفقودین این حوادث ۴۵ نفر است که در استان‌های مازندران، لرستان، کرمان و تهران همچنان مفقود هستند. اکنون مناطق درگیر سیلاب اخیر ۶۰ شهر، ۱۴۰ شهرستان، ۵۱۶ روستا و ۸۵ محور است که تاکنون یک هزار و ۳۳۲ نفر به اماکن امن منتقل و ۵ هزار و ۲۱۵ نفر اسکان اضطراری شدند در این مدت ۹۴۴ منزل از سیل تخلیه شد و ۳۴۲ خودرو نیز رهاسازی شد و به ۲۷ هزار و ۳۵ نفر امدادرسانی شده است. معاون فنی و هماهنگی بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور نهم مرداد از مرگ ۶۹ نفر در سیل‌های اخیر خبر داد و گفت که ۴۵ نفر نیز همچنان مفقود هستند. نژاد جهانی به وجود ۶ تبعه عراقی در میان ۶۹ جانباخته سیل‌های اخیر اشاره کرد و اظهارداشت: از میان ۴۵ مفقودی نیز ۳ نفر عراقی هستند؛ همچنین در سیلاب‌های اخیر ۳۹ نفر مصدوم شدند که ۳ نفر از این تعداد نیز تبعه کشور عراق هستند.
سرنوشت سیلاب‌ها چه می‌شود؟
محسن موسوی خوانساری، کارشناس آب در گفت وگو با ایسنا با توجه به سطح سیلاب‌های چند روز اخیر در کشور به مقدار بارش باران اشاره کرد و گفت: براساس سطح سیلاب‌ها در چند روز اخیر احتمال دارد که میزان بارش‌ها بیش از دو میلیارد مترمکعب آب باشد و تخمین زده می‌شود به‌طور تقریبی حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب از این‌بارش‌ها قدرت رواناب داشته‌اند؛ به عبارتی ۲۰۰ میلیون مترمکعب یعنی در حدود نیمی از این ۵۰۰ میلیون مترمکعب داخل سدها ذخیره شده است چراکه بسیاری از این رودخانه‌ها به سدها منتهی می‌شوند. وی با توجه به مصارف متعدد آب این سیلاب‌ها افزود: تنها در سد زاینده‌رود ۵۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است. حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب نیز به تالاب‌هایی مانند بختگان، جازموریان، پشک و حوضچه استان قم وارد شده است. موسوی تاکید کرد: این ارقام بسیار اعداد کوچکی هستند و نباید باعث گمراهی شوند چراکه به عنوان نمونه تنها مصرف آب کشاورزی در کل کشور ۷۰ تا ۷۵ میلیارد مترمکعب است. این رژیم‌های بارشی اقیانوسی گذرا هستند و حتی ۲۰ سال یک‌بار هم رخ نمی‌دهند و نباید به آنها تکیه کرد. وی با توجه به مساله تغییر اقلیم گفت: تغییراقلیم و گرمایش هوا در خاورمیانه باعث افزایش پدیده مانسون یعنی رژیم‌های اقیانوسی شده است. در نتیجه باید انتظار افزایش چنین پدیده‌ای در سال‌های اخیر را داشته باشیم. براساس تصویب کنفرانس تغییر اقلیم جهانی، کشورها باید خود را متناسب با تغییرات اقلیمی در زمینه طراحی و احداث سازه‌های آبی، پل‌ها، سدها، جاده‌ها و ساختمان‌ها به روز کنند. موسوی خوانساری به وقوع هر از چند گاهی سیلاب‌ها اشاره کرد و گفت: در کل جهان تنها مقداری از این سیلاب قابل کنترل است و مقدار باقی‌مانده قابلیت کنترل ندارد. نکته مهم آزاد گذاشتن مسیر سیلاب‌هاست. وی با توجه به سیلاب اخیر امامزاده داوود اظهارکرد: در حیاط محوطه امامزاده داوود روی یکی از آبراهه‌ها سقفی احداث شده بود و به وسیله چوب و دیگر وسایل آبراهه مسدود شده و آب وارد امامزاده شد. اقداماتی که در شهرها انجام می‌دهیم، بسیار آسیب‌زا است. به عنوان نمونه بالای رودخانه قم‌رود در مجاورت حرم حضرت معصومه (ع) جاده و پارکینگ احداث کردند و تغییر کاربری صورت گرفت. این کارشناس حوزه آب به اخطار مکرر وزارت نیرو نسبت به تغییر کاربری در مسیر رودخانه قم اشاره کرد و توضیح داد: به گفته وزارت نیرو با احداث پارکینگ در این مسیر هنگام وقوع سیلاب راه فراری برای خودروها و مردم در پارکینگ وجود ندارد و تلفات زیادی خواهیم داد. پیشنهاد موسوی خوانساری در این زمینه آزادسازی آبراهه‌ها توسط شهرداری‌ها است. وزارت نیرو نیز باید حریم، بستر رود و قانون توزیع عادلانه آب را رعایت کند. هرگونه تجاوز به حریم و بستر رودخانه خسارت جانی و مالی برای مردم دارد. وی با اشاره به وقوع پدیده مانسون در سواحل جنوبی کشور از جمله منطقه بلوچستان و منطقه مکران اظهارکرد: منطقه مکران که از نظر دولت منطقه‌ای اقتصادی است و قصد برنامه‌ریزی برای توسعه آن را دارند. در این مناطق می‌توان سیلاب‌های ناشی از مانسون را حفظ و در منطقه بلوچستان نسبت به ایجاد سازه‌های تامین آب و اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری اقدام کرد البته این معنای لزوم ذخیره‌سازی آب‌های ناشی از این پدیده در همه نقاط کشور نیست. وی در پاسخ به این پرسش که ایران چه مقدار در چند سال اخیر در استفاده بهینه از آب سیلاب‌ها موفق بوده است، افزود: در بعضی مناطق مانند منطقه بلوچستان و فلات مرکزی ایران در حد افراط و در بعضی مناطق مانند حوضه آبریز کارون در حد خوب و مناسبی کار کرده‌ایم. در کارون نیز از انرژی برق آبی تعداد سدهای موجود به نحو احسن استفاده شده است. در حوضه آبریز کرخه نیز زیاده روی و در بالادست حوضه سازه‌های تامین آب را احداث کرده‌ایم. این کارشناس حوزه آب ضمن ارایه پیشنهاداتی درباره استفاده بهینه از سیلاب‌ها در کشور گفت: مسیر سیلاب‌ها باز باشد، به حریم و بستر رودخانه‌ها تجاور نکنیم و اجازه دهیم سیلاب به پایین‌دست رود چراکه در پایین‌دست به اندازه کافی مصارف تعریف شده‌ای وجود دارد. هرگونه مانع در کنار سیلاب خسارت‌های بسیاری را متوجه شهروندان و شهرها می‌کند.
