هرچند به مطالعات و تحقیقات در زمینه گردشگری و مسافرت و شیوه و قوانین مربوط به آن در ایران باستان و حتی در ایران پس از اسلام کمتر پرداخته شده است اما در ایرانِ قبل از اسلام و حتی قبل از ورود آریایی‌ها، حقوق و امتیازات ویژه‌ای برای مسافران و جهانگردان در نظر گرفته می‌شد. در حکومت‌های مختلف نیز حدود و میزان آن یکسان و مشابه نبوده و با توجه به انگیزه و هدف مسافر یا جهانگرد تعیین و اجرا می‌شده است. آثار مکتوب بر جای مانده، حاکی از سفر یونانیان و رومیان به ایران در دوران قبل از اسلام می‌باشد. آثار تاریخی نیز حکایت از گسترش شهرها، راه‌ها و اقامتگاه‌ها در همین دوران دارد. ایران از قرن هفدهم میلادی در دوران حکومت صفویان به عنوان یک کشور مورد توجه جهانگردان قرار گرفت و اروپاییان را به سوی خود کشاند. اگر صدها مسافری که قبل از قرن هفدهم به ایران سفر کرده‌اند را کنار بگذاریم می‌توان قرن هفدهم میلادی به ویژه زمان سلطنت شاه عباس اول (مقارن با قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری) را نقطه آغازی برای جلب‌توجه گردشگران خارجی به ایران دانست. با وجود رشد فزاینده مسافران ایران باز هم گردشگری به شکل تشکیلاتی منظم با قوانین و مقررات ویژه و درآمدزایی مورد توجه قرار نگرفت. صنعت گردشگری در ایران از نیم قرن پیش با هدف شناساندن مفاخر ایران و تمدن کهن این سرزمین به صورت رسمی شکل گرفت و از سال 1314 ادارهای در وزارت کشور به نام اداره امور گردشگری کار خود را با چاپ نشریات و کتابچه‌های راهنمای گردشگری ایران آغاز کرد. بعد از شهریور ماه سال 1320، شورای عالی گردشگری روی کار آمد که زیرنظر وزارت کشور فعالیت می‌کرد. در نهایت در سال 1342 هیات وزیران تأسیس سازمان جذب سیاحان را در دستور کار قرار داد. با آغاز کار این سازمان تحولاتی در گردشگری ایران حاصل شد. سازمان جذب سیاحان در سال 1353 به عنوان زیر مجموعه تشکیلات وزارت اطلاعات درآمد و با عنوان وزارت اطلاعات و گردشگری، مسوول تنظیم امور ایرانگردی و گردشگری شد. در این زمان ادارهای با عنوان ایرانگردی و گردشگری به وسیله چهار شرکت سهامی با نظارت وزارت اطلاعات و گردشگری ایجاد شد و زیرنظر آنها فعالیت می‌کرد. پس از انقلاب اسلامی در سال 1358 به منظور جلوگیری از تداخل وظایف و هماهنگ کردن فعالیت‌ها و سایر مسائل مربوط به گردشگری، این چهار شرکت در یکدیگر ادغام شد و سازمان مرکز ایرانگردی و گردشگری با بافت و خط‌مشی‌های جدید و اهدافی کاملا متمایز از گذشته شروع به فعالیت کرد. این سازمان اداره و بهره‌برداری از واحدهای اقامتی به شکل مهمان‌خانه، مهمان‌سرا، اردوگاه، کلبه و هر نوع محل مناسب دیگری را برای ترویج گردشگری برعهده گرفت. درحال حاضر وزارت صنایع دستی و گردشگری در ایران تشکیل شده که همه وظایف مربوط به این حوزه را در وزارتخانه سامان می‌دهد.
