روزگاری دعوا بر سر تکه خاک‌هایش بود و امروز بر سر نامش! و شاید تنها موج‌های خستگی‌ناپذیر، لاک‌پشت‌های چندصد ساله، خاک خونین‌رنگ هرمز و دیوارهای خاموش قلعه پرتغالی‌ها رمز و رازها و دردهای خلیج‌فارس را به یاد بیاورند. جزیره هرمز از قدیمی‌ترین جزایر فعال ایران، خاورمیانه و شمال آفریقاست که روزگاری با موقعیت ویژه و استراتژیکش مدخل تجاری ایران بود. تاریخ هرمز برخلاف وضعیت فعلی‌اش، بسیار پرفرازونشیب بوده است؛ برای مثال این قلعه ۵۰۰ ساله در زمان اشغال جزیره هرمز به دست پرتغالی‌ها و به دستور شخص آلبو کرک ساخته شده است، بعدها که شاه‌عباس صفوی پای پرتغالی‌ها را از خلیج‌فارس کوتاه کرد، قلعه هرمز اولین جایی بود که به دست سرداران ایرانی به فرماندهی امامقلی خان باز پس گرفته شد. قلعه پرتغالی‌های هرمز یکی از چندین قلعه‌ای است که به همین نام در جنوب ایران توسط پرتغالی‌ها ساخته شده است؛ پرتغالی‌ها در زمان اشغال این ساختمان‌ها را برای اسکان نظامیان و اغلب در فاصله‌ای کوتاه از بندرگاه‌های اصلی می‌ساختند، این قلعه نیز در فاصله‌ای کمتر از یک کیلومتر از اسکله اصلی جزیره ساخته شده و به‌نوعی تنها بنای تاریخی جزیره به شمار می‌آید. بعد از طاقی ورودی قلعه در حیاطی نیم‌دایره دو توپ بزرگ و زنگ‌زده قرار دارد، این دو توپ تنها یادگاران نظامی از دوره حضور پرتغالی‌ها در ایران و یکی از نقاط موردعلاقه عکاسی برای گردشگران هستند. درست در مرکز بنا یک کلیسای زیرزمینی اسرارآمیز و دیدنی وجود دارد، سقف مرجانی و ستون‌های رنگی‌اش که با الهام از نخل‌های جنوب ایران ساخته شده، تلفیقی زیبا و درعین‌حال غریب از هنر معماری پرتغالی و ایرانی را ایجاد کرده است؛ با اولین‌بارندگی پس از اتمام کار بنا، آب از سقف چکه کرد و تمام سالن را گرفت و به همین دلیل آن را به آب‌انبار تغییر کاربری دادند و مراسم مناجات را به دالان‌ها منتقل کردند. آب‌انباری بزرگ‌تر برای تأمین آب قلعه، اتاق‌های اسکان، سیاه‌چال و انبار نیز در این قلعه وجود دارد، با وجود بی‌دقتی در نگهداری از بنا، همه این بخش‌ها دیدنی هستند. اما بهترین محل برای لذت بردن پشت‌بام قلعه است؛ جایی که بلندترین صدا، صدای موج و باد است و تا آنجا که چشم کار می‌کند نیلی مواج خلیج‌فارس است. یک راهنمای گردشگری در هرمز، در توضیح تاریخچه قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز به ایسنا گفت: ساخت قلعه پرتغالی‌ها مربوط به سال هزار و 512 میلادی است، و در سال هزار و 622 در زمان شاه‌عباس صفوی پرتغالی‌ها توسط سردار شجاع امام قلی خان از این جزیره بیرون رانده شدند. عبدالرسول سلمانی اظهار کرد: پرتغالی‌ها و استعمارگری آنها و غارت کشتی‌های ایرانی در تنگه هرمز 115 سال طول کشیده است، قلعه پرتغالی‌ها طی 35 سال ساخته شده و جنس آن از سنگ و ساروج است. او افزود: کلیسایی با نقش و نماهای بسیار زیبایی نیز در این قلعه وجود دارد که افراد ساکن در قلعه از این مکان به عنوان محل عبادت خود استفاده می‌کردند. سلمانی گفت: نوع سنگ‌هایی که در ساخت قلعه پرتغالی‌ها استفاده شده سنگ‌های اسفنجی است که هم مرغوبیت بسیار بالا و هم استحکامی دارد که می‌تواند در نگه‌داشتن سد هم از آن استفاده شود چراکه سبک‌وزن و محکم است و وزن زیادی را به سد وارد نمی‌کند؛ از سنگ‌های اسفنجی هم در ساختمان‌سازی و هم در آب‌انبارها و برکه‌های آبی که در قلعه وجود دارد در طبقه بالا و پایین استفاده شده است.
