عادتِ آتش‌زدنِ محوطه‌های تاریخی برای حذف علف‌های هرز از یک سو، دوده‌هایی که برای همیشه به یادگار بر تن سازه‌های تاریخی می‌نشینند و هنوز راهکاری کارشناسانه برای حذف آنها از تن تاریخ نداریم، از سوی دیگر و در نگاه سوم اشتباه در قدمت‌سنجی که محوطه‌های تاریخی قرار گرفته در مسیر آتش را همیشه با خود همراه می‌کند، آتشِ جهنمی را به یاد می‌آورد که تاریخ را در خود می‌سوزاند ... آتش گرفتن علف‌های هرز در محوطه‌های باستانی و تاریخی هر چند در حال تبدیل شدن به اتفاقی طبیعی و عادی در محوطه‌های تاریخی و باستانی است، اما اگر این اتفاق را از دید باستان شناسان و متخصصان زمین‌شناسی که در طول سال با رخدادهای اینچنینی و آسیب‌های بعد از آن مواجه می‌شوند، نگاه کنیم، می‌توانیم به تاثیری که این اتفاقِ طبیعی و عادی البته از دیدِ مسوولانِ میراث‌فرهنگی روی محوطه‌های تاریخی دارند، نگاهی کارشناسانه داشته باشیم. کورش محمدخانی، دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی از فرانسه و مدرس دانشگاه شهید بهشتی، و تیمش تنها باستان‌شناسی است که در مجموعه باستان‌شناسی فعالیت ژئوفیزیک انجام می‌دهد، او که تاکنون تجربه انجام مطالعات ژئوفیزیک در محوطه‌های تاریخی ۲۹ استان کشور را دارد، یک بار با این اتفاق در کرمانشاه مواجه شده است. او نخست از این تجربه‌اش به ایسنا می‌گوید: حدود ۱۵ روز قبل درخواست انجام مطالعات ژئوفیزیک در بیستون و روی تپه‌ای احتمالاً اسلامی مطرح شد که کشاورزان قرار است در اطرافِ تپه‌ای تاریخی کار کنند، بنابراین باید عرصه و حریم تپه مشخص شود، در تصویر اولیه‌ای که دیدم علف و خار و خاشاک زیادی روی تپه بود، درخواست کردم به کشاورزان بگویند علف‌ها را وجین کنند تا در زمان پیمایش با مشکلی مواجه نشویم، وقتی به محوطه رفتم، دیدم کل محوطه را آتش زده‌اند. وی با بیان اینکه در صبح روزی که قرار بود کار خود را آغاز کند، هنوز دود از آن محوطه به هوا می‌رفت، ادامه می‌دهد: معمولاً وقتی یک محوطه تاریخی آتش می‌گیرد، قدری مغناطیس زمین بالا می‌رود، فکر کردم این اتفاق می‌تواند روی نقشه‌های مغناطیسی تاثیرگذار باشد، با توجه به دانسته‌هایم از گذشته، این بحث برای خودم چالش شده بود که این آتش‌سوزی روی محوطه و بررسی‌هایم تأثیر می‌گذارد یا خیر؟ محمدخانی علت آتش زدن تپه توسط کشاورزان به گفته خودشان را این طور توضیح می‌دهد: «عشایر روی تپه تاریخی مستقر شده بودند، هر چه از آنها درخواست کرده‌ایم از تپه دور شوند تا علف‌ها را وجین کنیم، این کار را انجام نداده‌اند، سرانجام مجبور به آتش زدن تپه شدیم تا عشایر از روی تپه جابه‌جا شوند.» او با اشاره به اینکه کشاورزان فکر می‌کردند کار خوبی انجام داده‌اند و حتی با افتخار از آن حرف می‌زدند، می‌افزاید: وقتی به آنها توضیح دادم، با ناراحتی گفتند نمی‌دانستند ممکن است حتی آسیبی به محوطه وارد کند وگرنه هرگز این کار را انجام نمی‌دادند، با دو کارگر به راحتی این کار را انجام می‌دادند. این باستان‌شناس اما تاکید می‌کند: بعد از انجام عملیات ژئوفیزیک و بررسی نقشه‌ها، متوجه شده که آن آتش‌سوزی تأثیری روی محوطه نداشته است. وی با بیان اینکه درصورتی آتش روی محوطه تاریخی تأثیر می‌گذارد که دمای آتش از ۴۰۰ درجه بالاتر برود و ادامه می‌دهد: در حالت معمولی اگر فقط خار و خاشاک آتش بگیرد، دمای آتش حدود
۷۰ درجه است، اما در صورتی که جنگل‌ها آتش بگیرند و بسوزند آن دما می‌تواند به ۱۲۰۰ درجه هم برسد. این مدرس دانشگاه شهید بهشتی، با تاکید بر اینکه در درجه حرارت کم، آتش‌سوزی در محوطه‌های تاریخی مانند هگمتانه یا تخت جمشید و نیز دود حاصل از آتش، روی محوطه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، بیان می‌کند: هر چند ممکن است این تأثیر روی آثار سنگی دیرتر اتفاق بیفتد، اما تأثیری که روی آثار خشتی دارد، به واسطه کربنی که روی آن می‌نشیند می‌تواند در قدمت‌سنجی محوطه اثرگذار باشد. او این نوع از کربن را هر چند کربن ۱۴ نمی‌داند، اما می‌افزاید: اگر زمانی بخواهیم آزمایش کربن ۱۴ روی این سازه‌ها انجام دهیم، هر چند آن کربن ۱۴ نیست، اما تأثیر منفی خود را می‌گذارد و از سوی دیگر احتمال تغییر در قدمت آثار نیز وجود دارد. او از سوی دیگر بروز این اتفاق در محوطه‌های تاریخی را علاوه بر اینکه از دیدگاه منظری در گردشگری تأثیرگذار می‌داند، تأثیرگذاری تدریجی دوده‌ها و کربن آن روی محوطه‌های تاریخی خطرناک می‌داند و می‌گوید: قطعاً و به مرور زمان، این تأثیرگذاری در محوطه‌های خشتی انجام می‌شود، اما هیچ کس فکر نمی‌کند که چطور می‌توان دوده‌ها و کربن نشسته روی خشت را پاک کرد، کاری که اصولاً روی سازه‌های معاصر با فشار آب زیاد انجام می‌شود. محمدخانی با اشاره به تأثیری که اثرات ناشی از جنگ جهانی دوم و بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی روی آثار تاریخی داشته‌اند، ادامه می‌دهد: کربن ۱۴ بعد از وقوع این اتفاقات بعضاً باعث تغییر در قدمت‌سنجی‌ها شده است و باعث بروز اشتباه در برخی از تاریخ‌ها شده است. کربن ۱۴ هر اثر تاریخی که بخواهیم اندازه بگیریم تا ۱۹۴۵ میلادی قابل تایید دقیق است، وگرنه بعد از آن احتمال زیادی برای اشتباه وجود دارد، چون این فاجعه روی کل دنیا تأثیر منفی خود را گذاشته است.
