مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان در جنوب شرق استان آذربایجان غربی، 45 کیلومتری شهرستان تکاب، یکی از محوطه‌های تاریخی مهم ایران محسوب می‌گردد؛ در این منطقه نشانه‌ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م تا قرن 11 هجری قمری ملاحظه می‌شود. اوج شکوه و آبادانی تخت‌سلیمان مربوط به دوره ساسانی است که ساختمان آتشکده آذرگشنسب به روی منطقه‌ای مساحت 12 هکتار، درکنار دریاچه‌ای اسرار آمیز و منحصر به فرد احداث شده و به عنوان مهم‌ترین معبد مورد احترام ایرانیان زرتشتی در زمان ساسانیان، نقش تعیین کننده‌ای در حیات سیاسی ـ اجتماعی حکومت مذکور ایفا می‌کرده و آتش جاویدان آن به مدت هفت قرن نماد اقتدار ایین زرتشت و حکومت ساسانی محسوب می‌شده است. آذرگشنسب در زبان کردی به معنای آتش اسب نر است. بر پایه افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این‌طور نامیده شده است که کیخسرو هنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گُشسب یا گُشنسب) نامیده شد. این محل هم‌اکنون تخت سلیمان نام دارد.
آتشکده آذرگشنسب و تاسیسات وابسته به آن وسیع ترین تأسیسات مذهبی و اجتماعی دوره ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است. بقایای آثار معماری این مجموعه متعلق به یکی از بزرگ‌ترین نمادهای مذهبی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی اواخر دوره ساسانی در قرن 6 میلادی به شمار می‌آید و همان نقشی که تخت جمشید در حکومت هخامنشی داشته، تخت‌سلیمان نیز برای ساسانیان از هر جهت به مثابه تخت‌جمشید محسوب می‌شده است.
این مجموعه عظیم که در جنگهای ایران و روم در زمان خسروپرویز در سال 624 میلادی به‌شدت آسیب دیده و دیگر رمق تجدیدحیات نیافت. بعد از زوال حکومت ساسانی و پذیرش دین مبین اسلام توسط ایرانیان تا قرن 4 ه .ق تعداد اندکی از معتقدان آیین باستانی ایران در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچک‌تری مورد استفاده بوده است تا اینکه در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید از این مکان مدتی به عنوان پایتخت ییلاقی و کاخ و تفرجگاه تابستانی استفاده می‌شود. پس ازایلخانان نیز محل مذکور توسط عامه مردم به صورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوع تا قرن 11 هجری قمری ادامه حیات می‌دهد. از آن پس محل متروک و بنا به اعتقادات مردم بومی منطقه به حضرت سلیمان نبی نسبت داده می‌شود. این مجموعه در سال 1382 به عنوان چهارمین نگین میراث فرهنگی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. میراث جهانی تخت سلیمان در نزدیکی شهر تکاب در برگیرنده نشانه‌ها و بقایای استقرار انسان از هزاره اول قبل از میلاد تا قرن 11 هجری بوده و بازدید از آن پنج دوره تاریخ تمدن بشر را به علاقه‌مندان معرفی می‌کند. تخت سلیمان یا شهر گنجک در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره سرسبز در بلندی سه هزار متری، سرشار از جاذبه‌های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده، این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن، زادگاه زرتشت بوده و امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می‌نامند.
جاذبه‌های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند، در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش‌فشان به وجود آمده، اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است. در فاصله ۲۰ کیلومتری تخت سلیمان نیز یک دریاچه سحرآمیز دیگر قرار گرفته که یک جزیره روی آن شناور است، قطر دریاچه ۸۰ متر و قطر جزیره شناور روی آن ۶۰ متر است که وزش باد، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابه‌جا می‌کند. نام این جزیره شناور «چملی» است.
