تعادل| آن‌گونه که فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی اعلام کرده، طی 10 سال گذشته، 5 بار تورم مصرف‌کننده روستایی از تورم مصرف‌کننده شهری پیشی گرفته است؛ مساله‌ای که برخلاف انتظار منجربه دغدغه مسوولان نشده است. در همین حال، وضعیت روستاها به گونه‌ای است در دوران معاصر که کل روستا تخلیه و خالی از سکنه می‌شود حال آنکه در زمان اجرای انقلاب سفید و اصلاحات ارضی، صرفا نیروی فعال روستا با هدف یافتن کار به شهر کوچ می‌کرد. در چنین شرایطی است که جمعیت حاشیه‌نشین در اطراف شهرها به یک چهارم جمعیت کل کشور افزایش یافته است. مومنی همچنین اعلام کرد که طی سال‌های 96 تا 99 جمعیت زیر خط فقر کشور دو برابر شده است.
آشوبناکی غیرمتعارف در فهم واقعیت ها
این استاد دانشگاه در نشستی مشترک با مدیران موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی با بیان اینکه تمام مطالعات آینده‌شناختی که در زمینه توسعه انجام شده بر روی مسائل اجتماعی تمرکز و تاکید دارد، گفت: امیدوارم به گوش مسوولان برسد. متاسفانه ما شاهد آشفتگی‌ها و بی‌هنجاری‌هایی هستیم. یک زمانی در مقام تحلیل روی عواملی دست می‌گذاریم و چشم‌انداز مثبت و منفی داریم اما آن چیزی که نگران‌کننده می‌شود آشوبناکی غیرمتعارفی است که اکنون در زمینه فهم واقعیت‌های موجود وجود دارد.
رییس موسسه دین و اقتصاد تصریح کرد: اکنون هم از قبیل این آشفتگی‌ها کم نیست، فرض کنید در حیطه اجتماعی در ماه‌های اخیر یک فردی با ژست بسیار افراطی آمده که ریشه نئولیبرالیسم را خشک کند در مسند کار قرار گرفته است آن وقت در حیاتی‌ترین و اجتماعی‌ترین معاونت زیرمجموعه خود، فردی را می‌گمارد که به افراطی‌ترین وفادار به آموزه نئولیبرالیسم دستگاه قبلی که شاغل بود مشهور است.
وی افزود: بنابراین ترسیم کردن یک تحلیل بامبنا در این شرایط بسیار سخت است. زمانی که ابزارها و جهت‌گیری‌های سیاسی را رهگیری می‌کنیم، می‌بینیم نقطه مقابل آن چیزی که مطرح می‌شود عمل می‌کنند؛ اگر می‌دانند و عمل می‌کنند یک حکم غم‌انگیز جاری می‌شود و اگر ندانسته عمل می‌کنند وضعیت بسیار بغرنج خواهد بود.
این کارشناس و صاحب‌نظر اقتصاد توسعه تصریح کرد: بنابراین صرف‌نظر از جایگاه سازمانی، همه ما در این زمینه مسوولیت داریم و مسوولیت ملی ما به اندازه فهمی است که از اوضاع داریم که ما را مسوول می‌کند و امیدوارم همه، مسوولیت خود را به خوبی انجام دهیم و گوش‌ها و چشم‌هایی که باید ببینند و بشنوند، حداقل صلاحیت‌ها را بتوانند نشان دهند.
مساله فقر امنیتی شده است
مومنی با اشاره به نتایج برخی مطالعات انجام شده در زمینه فقر که از سوی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی انجام شده، گفت: در درجه اول اکنون بی‌سابقه‌ترین سطوح فقر اندیشه‌ای را درباره فقر شاهد هستیم؛ متاسفانه مساله فقر امنیتی شده و گفت‌وگو در فضای امنیتی امکان‌پذیر نیست.
وی با اشاره به نتایج به دست آمده از گزارش فقر در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در خصوص وضعیت نامطلوب فقر در روستاها و توجه به این نکته که جمعیت زیر خط فقر در روستاها بیش از جمعیت زیر خط فقر شهری است، گفت: گفته می‌شود هر سیاست فقرزایی که در دستور کار قرار می‌گیرد با اینکه ممکن است ابتدا به ساکن و در ظاهر بر جامعه روستایی بی‌تاثیر باشد اما نتایج آن نشان می‌دهد که آسیب‌پذیری جامعه روستایی از این سیاست‌ها بیشتر است.
زیان روستاییان از تورم بنزین بیشتر است
وی گفت: در 50 سال اخیر یک مطالعه نداریم که غیر از این را گفته باشد. در سال ۱۳۸۳ بانک جهانی در مورد شوک قیمت بنزین مطالعه‌ای را انجام داد و کتابی با عنوان «اقتصاد ایران از نگاه بانک جهانی» نیز منتشر کرده در این کتاب، آنها اظهار شگفتی می‌کنند چرا که تصور اولیه‌شان این بوده که تورم‌زایی قیمت بنزین روی خانوارهای روستایی کمترین تاثیر را می‌تواند داشته باشد اما پس از انجام محاسبات به این نتیجه رسیده‌اند که زیان رفاهی خانوارهای روستایی از این بابت دو برابر خانواده‌های شهری است. البته این مساله جدیدی نیست و تمام مطالعات قبلی هم بر این موضوع تاکید دارند اما موضوعات تکان‌دهنده در حال رخ دادن است که نظام پایش ما دچار فلج مغزی شده و شاید بدیهی‌ترین چیزها را نمی‌بیند.
نگرانی از سبقت تورم روستایی از تورم شهری
مومنی ادامه داد: در ۱۰ سال گذشته بیش از ۵ بار شاهد سبقت شاخص قیمت مصرف‌کننده (cpi) روستایی نسبت به شاخص قیمت مصرف‌کننده (تورم خانوار) شهری بوده‌ایم که در هر کجای دنیا این مساله اگر رخ می‌داد آنها دچار نگرانی می‌شدند چراکه این شاخص بر پنج مورد دلالت دارد که اساس امنیت ملی را متزلزل می‌کند و توسعه را ناممکن می‌سازد.
وی با بیان اینکه باب اندیشه ورزی مساله محور و با کیفیت تا حد زیادی مسدود شده، اظهار کرد: کشور در ده زمینه آسیب‌پذیر شده که یکی از آنها، حاشیه‌نشینی است. در حال حاضر میزان جمعیت حاشیه‌نشین از ۲۵ درصد کل جمعیت کشور در حال عبور است، این مساله، نشان‌دهنده آن است که به اعتبار اینکه بر روی ارتقای بنیه تولید فناورانه در بخش کشاورزی کار بایسته‌ای انجام نشده است و بخش اصلی اهتمام به خدمات عمرانی و زیرساختی فیزیکی اختصاص یافت، زمانی که اولین شوک از طریق سیاست‌گذاری‌های غلط وارد شد، به هیچ‌وجه آن خدمات در آن ابعاد بزرگی که ارایه شده بود، نگهدارنده جمعیت روستایی نبود و اکنون تعداد روستاهای خالی از سکنه ابعاد نگران‌کننده‌ای پیدا کرده است.
وی اظهار کرد: در موج اصلاحات ارضی می‌بینیم که فقط جمعیت نیروی فعال مهاجرت می‌کرده و پیوند و همدلی آنها با روستا از بین نمی‌رفته است، اما اکنون با پدیده تخلیه روستاها به‌طور کامل مواجه هستیم و به نظر می‌رسد بهتر است در سال تدوین برنامه هفتم توسعه اهتمام ویژه در بحث حمایت اجتماعی به ویژه در مناطق روستایی داشته باشیم و به این نکات کلیدی توجه کنیم.
دو برابر شدن جمعیت زیر خط فقر در سه سال
مومنی گفت: نتایج پژوهش‌ها به ویژه مطالعه موسسه عالی پژوهش نشان می‌دهد که در دوره سه ساله ۹۶ تا 99، جمعیت زیر خط فقر بیش از دو برابر شده و این نیازمند گفت‌وگوهای جدی است و باید بررسی شود که چه عواملی موجبات ایجاد این شوک را فراهم کرده است!؟ استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه اکنون نیازمند گفت‌وگوهای ملی هستیم، ادامه داد: متاسفانه در برخی سطوح حتی نگاه به مسائل اجتماعی و اقتصادی نگاهی امنیتی پیدا کرده و این موجب می‌شود واکنش‌ها خاموش بمانند و زمانی که اوضاع شکننده شد دیگر آن موقع، اعتراضات و واکنش‌ها قابل پیش‌بینی و قابل جمع کردن نخواهد بود. وی اظهار کرد: این نحوه جهش جمعیت به زیر خط فقر در تاریخ بیش از صدساله کشور بی‌سابقه بوده و این امر نیازمند آن است که از ده‌ها زاویه به آن نگاه شود، سطح آگاهی عمومی و نظام آموزشی و تربیتی کشور باید به موضوعاتِ کم اهمیت، پشت کند و در مقابل به مسائل مبتلابه و حیاتی در جامعه بنگرد.
رفاه از تحولات فناورانه مستقل نیست
مومنی با اشاره به نزدیک شدن به فصل بودجه‌نویسی در کشور گفت: رفاه را نمی‌توان مستقل از تحولات فناورانه دید چراکه جزو حیاتی‌ترین مسائل این است که آثار بنیه تولید ملی در مسائل سطح کلان دیده شود در حالی که اکنون به کلی نادیده گرفته می‌شود از طرفی فهم نظری از مسائل بسیار تعیین‌کننده است و در هدف‌گذاری برنامه‌های توسعه باید به آن توجه کرد.
رییس موسسه مطالعات دین و اقتصاد گفت: تمام اهداف توسعه از سال ۱۳۲۷ تا برنامه ششم توسعه و اکنون در برنامه هفتم توسعه نیز تکرار می‌شود و این به معنی آن است که به فهم نظری دیررسیده‌ایم و حتی یکی از اهداف کلیدی برنامه توسعه تاکنون محقق نشده است.
وی با تقدیر از تلاش‌های انجام شده در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی اظهار کرد: امیدوارم همه ما در شرایط کنونی و حساس کشور، نگاهی غیرسیاست‌زده و ملی به مسائل داشته باشیم.
