همایون دارابی
سال گذشته هنگامی که دستورالعمل بازارگردانی ابلاغ شد، بازار سرمایه شرایط مطلوبی نداشت و همچنین چندان با این مفهوم آشنا نبود و بازارگردان‌ها با شرایط نامناسب معاملاتی وارد بازار شدند، اما در حال حاضر باگذشت حدود یک سال از شروع عملیات گسترده بازارگردانی می‌توان گفت بازار کاملاً با مساله بازارگردانی آشنا شده و سهم بازارگردان‌ها از معاملات در حال افزایش است. این خبر خوبی است که نشان می‌دهد شرایط بهتری نسبت به گذشته در مقوله بازارگردانی وجود دارد. همچنین باید در نظر بگیریم که وقتی بازارگردانی در بازار شناخته‌شده و جا بیفتد، بورس کمتر دچار تلاطم و هیجان می‌شود و همچنین صف خریدوفروش به‌ندرت تشکیل می‌شود. بازارگردان‌ها با خریدوفروش سهام بازار را نقدشونده نگه می‌دارند و همچنین از تبعات نامناسب عدم تقارن معاملاتی برای بازار جلوگیری می‌کنند. در حال حاضر ابهاماتی در قوانین و مقررات وجود دارد و مقوله بازارگردانی نیازمند وضع قوانین و مقررات است. امسال نیز در برخی مجامع شاهد بودیم که حسابرس‌ها، سهام موجود در صندوق‌های بازارگردانی را سهام خزانه توصیف کردند و باید این ابهامات در قوانین و مقررات رفع شود.
یکی دیگر از مشکلات بازارگردان‌ها این است که به لحاظ نقدینگی قوی نیستند و جا دارد به صندوق‌ها کمک شود.
در حال حاضر چون تعداد بازارگردان‌ها سال گذشته اندک بود، در تعداد نمادهای بازارگردانی بین صندوق‌های بازارگردانی تقارن وجود ندارد و باید توزیع متناسب با موجودی یا کفایت سرمایه صندوق‌ها صورت بگیرد و به این سمت حرکت کرد که صندوق‌ها منابع بیشتری داشته باشند و از آنها به‌صورت موثرتر در بازار استفاده کنند. لازم است تمامی راه‌هایی که به تقویت نقدینگی بازارگردان‌ها کمک می‌کند، هموار شود. در حال حاضر عمده منابع صندوق‌های بازارگردانی از طریق ناشران تأمین می‌شود اما ضرورت دارد از طرق مختلفی مانند تسهیلات، اعتبارات، آورده نقدی حتی به‌نوعی فروش اوراق، صندوق‌های بازارگردان اجازه داشته باشند تأمین منابع انجام دهند. مساله دیگر که برای صندوق‌های بازارگردان بسیار مهم است، این است که صندوق‌های بازارگردان باوجوداینکه ذیل کارگزار معامله‌گر قرار می‌گیرند، متأسفانه تا به امروز در قانون بازار سرمایه دسترسی مستقیم به سیستم معاملات نداشتند و این مشکل عمده‌ای را برای آنها ایجاد می‌کند و باید صندوق‌های بازارگردانی دسترسی مستقیم و آزادانه به هسته معاملات داشته باشند تا بتوانند هرلحظه نسبت به خریدوفروش سهام اقدام کنند و تصمیمات آنها محرمانه باقی بماند. متأسفانه یک آفت سیستم بازارگردانی، بحث افشای اطلاعات معاملاتی بازارگردان است که می‌تواند به سیستم آسیب وارد کند.
دیگر مشکل این است که عملیات بازارگردانی به‌نوعی در صندوق‌های بازارگردانی منحصر به نمادهایی است که طرف قرارداد بازارگردانی باشند. این مساله باعث محدودیت در عملکرد صندوق‌ها می‌شود و می‌توان این محدودیت نمادها را برداشت تا تمامی این صندوق‌ها بتوانند در هر نمادی که خود منابع آن را تأمین می‌کنند با شرایط کارمزد پایین ورود کنند و بازارگردانی را انجام دهند. به‌عبارت‌دیگر ما نیازمند این هستیم که بازارگردان‌ها اختیارات بیشتری داشته باشند و با نقدینگی که دارند بتوانند وارد بازارگردانی نمادهای مختلف شوند. اگر این محدودیت‌ها رفع شود حرکت بازار می‌تواند ساده بشود هرچند که بحث دامنه نوسان و حجم‌مبنا نیز دارای اهمیت است و گشایش در این دو محدودیت معاملاتی نیز می‌تواند بازارگردانی را ساده‌تر کند.
همچنین موضوع عرضه‌های اولیه بسیار مهم است. در عرضه‌های اولیه سایر بازارهای جهان نیز متعهد پذیره‌نویسی و خریدار عمده که سهام را به سبدها و صندوق‌ها تخصیص می‌دهند در عرضه‌های اولیه نقش اصلی را ایفا می‌کنند و این عرضه‌ها به‌طور مستقیم توسط بازار خریداری نمی‌شود. در جریان این روند، تعداد شرکت‌های کوچک و استارتاپی که در صف ورود به بازار سرمایه قرار می‌گیرند نیز زیاد می‌شود که ممکن است ریسک بالایی داشته باشند، درنتیجه با تخصیص سهام به صندوق‌ها و به‌طور غیرمستقیم ریسک این عرضه‌ها برای سرمایه‌گذاران مدیریت خواهد شد زیرا قریب به‌اتفاق سرمایه‌گذارانی که در عرضه‌های اولیه شرکت می‌کنند هیچ مطالعه و بررسی نداشته و اطمینان دارند قطع به‌یقین عرضه‌های اولیه سودآور است؛ اما مدیران صندوق‌ها همیشه با شناخت و تحلیل اقدام به خرید سهام حتی عرضه اولیه می‌کنند؛ همچنین باعث تسریع در فرآیند پذیرش و عرضه سهام نیز خواهد شد. با این روش مردم برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و حضور در صندوق‌های سرمایه‌گذاری تشویق می‌شوند، با توجه به اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگی در بازار فعال هستند این روند می‌تواند نفع عرضه‌های اولیه را به تعداد بسیار بیشتری از سرمایه‌گذاران برساند، همچنین شرکت‌های سبدگردان و تأمین سرمایه‌ها تشویق می‌شوند برای تخصیص بیشتر سهام عرضه اولیه، اقدام به بزرگ کردن صندوق‌های خود کنند تا سهم بیشتر و به‌تبع آن بازدهی بیشتری داشته باشند.
