زمانی برای اصلاح الگوی مصرف جامعه

هادی حق‌شناس

واقع آن است که دهک‌های کم‌درآمدی جامعه، معمولا در دورانی که فضای کلی اقتصاد و فضای کسب و کار تحت‌الشعاع تکانه‌های تورمی قرار دارد، بیشتر آسیب می‌بینند و فشار بیشتری را متحمل می‌شوند. اقتصاد ایران نیز در این ایام، هم به دلیل تحریم‌های اقتصادی و هم به دلیل اثرات کرونا، تحت فشار شدیدی قرار دارد. در شرایطی که بیشترین تاثیر این مشکلات اقتصادی و معیشتی بر روی سفره‌های طبقات محروم نمایان می‌شود، طبیعی است که دولت‌ها در اینگونه مواقع تصمیم به کمک بگیرند. این کمک‌ها در همه جای دنیا هم می‌تواند به صورت یارانه‌های نقدی باشد و هم یارانه‌های غیرنقدی؛ یارانه‌های نقدی معمولا در حوزه حمایت‌های کالایی و مالی متبلور می‌شود و اغلب صرف تامین تغذیه خانواده‌ها می‌شود؛ اما کمک‌های غیرنقدی می‌تواند در خصوص حمایت‌هایی باشد که در خصوص هزینه‌های پیرامونی خانواده‌ها لحاظ می‌شوند؛ مثلا مجانی اعلام کردن برق یا نمونه‌هایی از این دست که به نوعی هزینه‌های جانبی خانواده‌ها در حوزه مصرف انرژی را پوشش می‌دهد از جمله مواردی است که می‌توان آن را ذیل طرح‌های حمایتی دولت از دهک‌های کمتربرخوردار قرار داد.این ایده بنیادینی است که به‌نظرم دولت در فرآیند اجرایی طرح مجانی اعلام کردن برق برای بیش از 30میلیون ایرانی مدنظر قرار داده است. اما با عبور از این مقدمات پرسشی که ممکن است به ذهن خطور کند آن است که مکانیسیم اجرایی و بودجه‌ای این طرح بر چه مبنایی برنامه‌ریزی شده و آیا اساسا از منظر اقتصادی این رویکرد حمایتی، تصمیم درستی است یا خیر؟ اجرای این طرح 2ویژگی دارد؛ اولا یک اهرم موثر تشویقی برای کاهش مصرف انرژی در جامعه است. یعنی خانواده‌هایی که الگوی مصرف را رعایت می‌کنند با تشویق مواجه می‌شوند چرا که خود را با وضعیت استاندارد مصرف انرژی تطبیق داده‌اند. چگونه تشویق می‌شوند؟ می‌توانند از برق رایگان استفاده کنند. همانطور که مستحضرید، ایران یکی از کشورهایی است که در آن بیشترین هدررفت انرژی صورت می‌گیرد و رکوردهای عجیبی از سرانه مصرف انرژی در ایران به ثبت رسیده است. یک چنین طرح‌هایی می‌تواند سرعت تطابق جامعه با استانداردهای مصرف انرژی را تسریع بخشد و فرهنگ بهره‌وری را در فضای عمومی جامعه ترویج کند. با توجه به قیمت بالای اقلام انرژی در بازارهای صادراتی جهانی، کاهش سرانه مصرف انرژی در جامعه می‌تواند ارزش افزوده فراوانی را نیز نصیب اقتصاد ایران کند.از سوی دیگر دهک‌های کمتربرخوردار جامعه که این روزها با مشکلات برآمده از نوسانات اقتصادی، تحریم‌ها و کرونا روزگار دشوارتری را سپری می‌کنند از طریق این حمایت‌ها، بخش کوچکی از هزینه‌های مصرفی ماهانه خود را پوشش می‌دهند. من فکر می‌کنم که چنانچه سایر برنامه‌های حمایتی و یارانه‌ای هم بر اساس یک چنین رویکردهایی اجرایی می‌شد، بیشتر ما را به هدف اصلی مان که توانمندسازی دهک‌های پایینی جامعه است نزدیک‌تر می‌ساخت. چرا که موضوع کاملا مشخص و شفاف است و بر اساس سرانه خانواده‌های ساکن در مناطق مختلف و میزان مصرف کنتورشان حمایت انجام می‌گیرد، ضمن اینکه الگوی درستی هم برای مصرف انرژی ارایه شده است. بدون تردید مجلس هم از یک چنین رویکردهای حمایتی حمایت خواهد کرد. بسیاری از خانواده‌های محروم کشور این مطالبه را از نمایندگانشان دارند که برای بهبود وضعیت معیشتی آنها کاری بکنند، طبیعی است زمانی مجلس ببیند، دولت طرحی را در راستای حمایت از این اقشار در دستور کار قرار داده، از آن حمایت بکند. ضمن اینکه بدنه کارشناسان اقتصادی هم معمولا از یک چنین تصمیماتی که هم منطق اقتصادی در آنها لحاظ شده و هم در راستای حمایت از محروم‌ها تدارک دیده شده، حمایت خواهند کرد. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که تصمیم، تصمیم درستی است و مبتنی بر منطق اقتصادی در مسیر اجرایی شدن قرار گرفته است. باید امیدوار باشیم که اجرای موفقیت آمیز این طرح، فرآیند توزیع یارانه‌ها در کشور را به گونه‌ای ساماندهی و هدایت کند که در راستای توانمندسازی بیشتر طبقات محروم جامعه قرار بگیرد.