محمدعلی مختاری
پدیده بسیار مهمی در کشور در حال رخ دادن است؛ رشد روزافزون کدهای فعال بورسی. بر اساس آمار شرکت‌کنندگان عرضه اولیه، فعالین در بورس طی یک‌سال، 10 برابر شده است و به نظر می‌رسد این رشد سریع ادامه دارد. این پدیده از جنبه‌های بسیاری قابل بررسی است و دوستان پژوهشگری که به دنبال موضوع پایان‌نامه ارشد و دکترا هستند، می‌توانند در حوزه خرد، کلان پولی، رفتاری، حاکمیت شرکتی و اقتصاد سیاسی به این شوک بزرگ توجه کنند. در مورد این حوزه‌ها به خصوص حوزه خرد و رفتاری خانوار که بیشتر در حوزه تخصص و مورد توجه بنده هست، در زمان مناسب مطالبی را در کانال منتشر خواهم کرد. علی‌الحساب و کوتاه انتظار می‌رود این شوک موجب تغییرات جدی رفتار پس‌انداز و مصرف خانوارها شود و در مواردی آموزش دانش مالی ماندگار و بسیار مفیدی داشته باشد. اما این رشد پیامدهای منفی را نیز به همراه دارد یکی از این پیامدها افزایش بی‌رویه کانال‌های تحلیل و سیگنال‌فروشی است که اگر اطلاع‌رسانی دقیق در موردشان نباشد، می‌توانند مانند موسسات کنکور در دهه هفتاد و هشتاد، موجب اتلاف منابع و سردرگمی بسیاری از خانوارهای بدون آگاهی شوند. در این پست چند باور رایج را که موجب زایش قارچ گونه کانال‌های تحلیل شده، از منظر علم اقتصاد مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.
اول؛ سیگنال وی‌آی‌پی تقریبا امکان وقوع ندارد: یکی از شاخه‌های اقتصاد خرد مدرن نظریه‌بازی‌هاست. به زبان ساده در این نظریه بهینه‌سازی رفتار آحاد اقتصادی، تابعی از رفتار دیگر بازیگران است نه صرفا یک مساله مستقل فردی. این نظریه می‌تواند توضیح دهد که چرا هرگز تعادلی به نام فروش سیگنال ارزشمند نمی‌تواند شکل بگیرد. به زبان ساده‌تر هنگامی که نفع شخصی عدم همکاری در یک بازی حتی اندکی بیشتر باشد، بازیگران به سمت خروج از تعادل همکاری می‌روند. برای اطلاع بیشتر می‌توانید «بازی معمای زندانی» را در گوگل جست‌وجو کنید. بگذارید با مثالی ملموس‌تر توضیح دهم: فرض کنید شخصی یک سیگنال بسیار ارزشمند خرید یک سهم را دارد.
چنانچه آن را حتی به یک نفر بفروشد، شخص‌گیرنده سیگنال می‌تواند ساعت 8 و 30 دقیقه فردا با میلیاردها تومان در صف خرید آن سهم قرار بگیرد. در این حالت خود فروشنده سیگنال از کسب سود از این خبر بازمی‌ماند و میلیاردها ضرر به خاطر فروش سیگنال یه قیمتی پایین کرده است. بنابر این تعادلی که کسی سیگنال ارزشمند را درکانال‌های وی‌ای‌پی و غیره بفروشد، بسیار نا محتمل است. آنچه احتمالا به فروش می‌رسد اطلاعات سوخت شده است.
دوم؛ تحلیل تکنیکال روش علمی نیست: علم و دانش اقتصاد چارچوب دقیق و مشخصی دارد. نظریه عمومی در علم مالی و اقتصاد نظریه بازارهای کاراست و غیر قابل پیش بینی بودن آن. بنابر این چنانچه اطلاعات ارزشمندی از تاریخچه دارایی بتواند راهگشا باشد، خود را در قیمت‌های دارایی منعکس کرده است پس اساسا قیمت‌ها پیش‌بینی‌ناپذیرند و فقط به اخبار و اطلاعات جدیدو پیش‌بینی نشده واکنش می‌دهند.
حال بیاییم و فرض کارایی بازارها را هم حتی کنار بگذاریم و شهودی به قضیه نگاه کنیم: آنچه بدیهی است اینکه قیمت یک دارایی به عنوان یک سری زمانی، به متغیرهای متعددی از جمله نقدینگی، شرایط بازارهای موازی، نرخ تورم و ارز، اخبار پیرامون شرکت‌ها، سود انتظاری، گزارشات، محیط اقتصاد کلان، سیاست‌های دولت و غیره وابسته است. بنابر این فقط نگاه کردن به قیمت‌های گذشته نمی‌تواند چیزی را تعیین کند. بدیهی است نه! ؟ پس چرا اینقدر متداول شده است؟ چون سنتی برجای مانده از قرن هفدهم است و سنتها معمولا طرفداران خود را دارند. مانند طب سنتی که هنوز هم طرفداران خود را دارد. مدل‌های بسیار پیشرفته‌تر از تکنیکال مانند VAR یا ARDL تمامی متغیرهای موثر را هم به همراه وقفه‌هایشان به مدل‌های تکنیکال کلاسیک اضافه کرده‌اند ولی باز هم قدرت پیش‌بینی بازار را ندارند چرا که اگر داشتند امروزه با کامپیوترهای پیشرفته و متدهای ماشین لرنینگ می‌شد به سرعت مولتی‌میلیاردر شد و در لیست مولتی‌میلیاردرهای دنیا باید چنین افرادی در صدر قرار می‌گرفتند. جان کلام اینکه کسی نمی‌تواند بازار را شکست دهد.
سوم؛ پس‌انداز ثروت‌زا است اما ثروتمند شدن کسی از بازار مالی، دلیل بر دانش بالای او نیست: شب گذشته یکی از اقوام با بنده تماس گرفت و از خوشحالی در پوست نمی‌گنجید. گویا 20 سال پیش مقداری سهام از محل کار به عنوان پاداش دریافت کرده بود ولی در این بیست سال توجهی به آن نداشته است. چندی پیش یه یاد آن می‌افتد و پس از پرس‌وجو متوجه می‌شود این سهام ارزش چند صد میلیونی دارد. نه کانال وی‌ای‌پی می‌دانست و نه تحلیل تکنیکال.
حال چه باید کنیم؟
1- اگر کد بورسی ندارید به سرعت برای دریافت آن اقدام کنید. دارایی‌های ارزشمند از سهم‌های بنیادی را شناسایی کرده و با توجه به سطح ریسک‌پذیری خود سبدی برای پس‌انداز تشکیل دهید. مثلا رمز ارزها بسیار پر سود ولی ریسکی هستند. در حال حاضر کمترین ریسک مربوط به عرضه‌های اولیه در بورس ایران است.
2- سعی کنید هر ماه اندکی پس‌انداز کرده و بر سبد خود بیفزایید به علاوه با اطلاعات به‌روز شده سبد را اصلاح کنید. اگر دانش لازم را ندارید از کارگزاری‌ها و شرکت‌های سبدگردان کمک بگیرید.
3- اخبار و اطلاعات را دنبال کنید در ایران بازارهای تحولات زیاد و سریعی دارند با اطلاعات به‌روز شده سبد خود را اصلاح کنید.
کلام آخر: همان‌گونه که دهه 70 و 80 که شاهد رشد قارچ‌گونه موسسات کنکور بودیم، احتمالا شاهد رشد قارچ گونه کانال VIP و تکنیکال و.... خواهیم بود ولی شما مخاطب بزرگوار آگاه، به‌هوش و به‌روز باشید.
