بیش از یک‌سال از خروج یک‌طرفه امریکا از معاهده برجام می‌گذرد. جمهوری اسلامی ایران پس از خروج یک‌طرفه دولت ایالات متحده از این معاهده، فرصتی طولانی به اروپا داد تا اقدامی در جهت انجام تعهداتشان نسبت به برجام انجام دهد. اکنون در پایان مهلت شصت روزه جمهوری اسلامی به اروپا برای جبران تعهدات برجامی امریکا، پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفت‌وگویی با دکتر علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب اسلامی در امور بین‌المللی، به بررسی اقدامات متقابل جمهوری اسلامی در قبال نقض برجام پرداخته است. ولایتی در پاسخ به این سوال که جمهوری اسلامی ایران پس از خروج امریکا از برجام فرصتی طولانی به اروپا داد که رییس‌جمهوری از آن به صبر استراتژیک تعبیر کرده است؛ برای اینکه ببینیم اروپا چقدر به تعهداتش نسبت به برجام و منافع اقتصادی جمهوری اسلامی پایبندی نشان می‌دهد. آنچه شایسته و بایسته و مطابق تعهدات بود، تا این‌جا اتفاق نیفتاده. تحلیل شما در مورد تعهدات برجامی اروپا نسبت به اینستکس چیست و این چه نسبتی دارد با آنچه واقعا اروپایی‌ها به آن متعهدند و باید انجام بدهند؟گفت: آنچه تاکنون انجام شده، جمع‌بندی‌اش این می‌شود که جمهوری اسلامی ایران به کلیه تعهداتش طبق برجام عمل کرده ولی طرف مقابل اقدامی نکرده و حتی درست در جهت مخالف آن گام برداشته که قبل از برجام چنین اقداماتی سابقه نداشت و گویی فرصتی پیدا کرده باشند که از برجام سوءاستفاده کنند و موارد اضافه‌ای را هم بر آن افزوده‌اند. مثلا اینکه اول امریکا و بعد اروپایی‌ها مدعی‌اند - و البته اروپایی‌ها کمتر از امریکایی‌ها- که روی این خواسته غیرقانونی و غیرمشروع تکیه کرده‌اند که ما برای دفاع از خودمان منتظر باشیم که اروپایی‌ها چه نسخه‌ای صادر می‌کنند تا ما سیستم دفاعی خودمان را مطابق همان پیش ببریم یا مثلا برای حضور ما در منطقه و همکاری با کشورهای همسایه و منطقه برای ما تکلیف تعیین کنند. آنها معتقدند و در این زمینه تبلیغات بسیاری می‌کنند که ایران نباید در منطقه حضور جدی داشته باشد. این‌ها خواسته‌هایی کاملا غیرقانونی، نامشروع و غیر قابل قبول است. بنابر این اگر ما بخواهیم جمع‌بندی کنیم، از رابطه ما و مجموعه ۱+۵ البته اگر روسیه و چین را مستثنی کنیم، بقیه نه‌تنها به تعهد خودشان عمل نکرده‌اند، بلکه مقدار زیادی هم توقعاتشان را بالا برده‌اند. گویی به زعم آنها این گام اول بوده که ایران برداشته و حالا باید گام‌های دیگر را هم بردارد! کاملا یک حالت زورگویانه. وی با اشاره به این نکته که برجام یک تعهد موافقت‌شده بین جمهوری اسلامی ایران از یک طرف و پنج کشور عضو دایم شورای امنیت و آلمان از طرف دیگر بود تا ما کار هسته‌ای را به صورت محدود و برای یک مدت مشخصی دنبال کنیم و سقف دستاوردهامان را از حدی که قبلا بوده، کاهش بدهیم به حدی که با آنها توافق کرده‌ایم. یعنی میزان ذخیره اورانیوم غنی‌شده ما از ۳۰۰ کیلو بیشتر نشود و میزان پروتونیوم آب سنگین اراک هم مثل گذشته‌اش بیش از اندازه مورد توافق نباشد و آن هم البته برای مدت محدود، گفت: پس تعهد طرف ایرانی محدود کردن موقت فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای است برای یک مدت مشخص و طرف مقابل در ازای این متعهد شده که تسهیلات لازم برای مبادلات تجاری و پولی ما را به صورت طبیعی فراهم نماید و محدودیت‌های قبلی را بردارد، چون طبیعتا هر کشور مستقلی در دنیا حق دارد که با دیگر کشورها تجارت کند و بفروشد و بخرد و مبادله پولی هم کند. این‌ها اما به صورت نامشروع به لحاظ قوانین بین‌المللی و با تحریک و پیشتازی امریکا محدودیت‌هایی را برای ما قائل شدند. مع ذلک قول دادند و مکتوب تعهد کردند که موانع مبادلات تجاری و فعالیت‌های اقتصادی و پولی ما را بردارند که نکردند و بلکه سخت‌تر از قبل هم شد. بنابراین ما از آنها کاملاً طلب‌کار هستیم بابت اقداماتی که باید می‌کردند و نکردند، بلکه یک نقاط منفی دیگری را هم بر آن افزودند و کار را به جای غیر قابل قبولی رسانند.
ولایتی در پاسخ به این سوال که حالا در این فضایی که شاهد نقض تعهدات از طرف اروپایی هستیم و امریکایی که اساساً خارج شده از برجام، به نظر شما اقدامات بایسته جمهوری اسلامی پس از انقضای مهلت اروپایی‌ها چه می‌تواند باشد، پاسخ داد: به همین ترتیبی که مورد اجماع جمهوری اسلامی ایران است و همه جناح‌های داخلی ما به آن پایبندند، چه مجلس و چه دولت، چه آنهایی که مستقیم و غیر مستقیم دخیل هستند، هرکسی که مسوولیتی دارد در جمهوری اسلامی به نوعی و با این کار ارتباط پیدا می‌کند، همه با هم اتفاق نظر دارند در مورد آنچه انجام شده و آقای دکتر روحانی هم روز چهارشنبه به‌صراحت بیان کردند. این نتیجه اجماع تمام اعضا و ارکان حکومت است و بدون تردید آنچه گفته شده، عمل خواهد شد. یعنی گام اول در مورد میزان اورانیوم غنی‌شده برداشته شده و از ۳۰۰کیلوگرم جلوتر رفته است. گام دوم نیز از شانزدهم تیرماه ۱۳۹۸ آغاز می‌شود و میزان غنی‌سازی اورانیوم از حد 67/3 (سه- ممیز- شصت‌وهفت صدم) درصد جلوتر خواهد رفت و تا هر جایی که مورد نیاز فعالیت‌های صلح‌آمیز ما باشد، خواهد رسید. مثلا برای اینکه ما بتوانیم از اورانیوم در رآکتور بوشهر استفاده کنیم، باید غلظتش حدود ۵ درصد باشد و این کاملا یک هدف صلح‌آمیز است که ما از رآکتور ساخته‌شده مشترک ایران و روسیه برق استحصال کنیم. همچنین برای دیگر نیازمندی‌های عادی، صنعتی و انرژی کشور که کاملا برای ما حیاتی است. لذا این کار را ان‌شاءالله خواهیم کرد تا آن حدی که مصلحت بدانیم و برای کارهای صلح‌آمیز نیاز داشته باشیم. از مشاور رهبر انقلاب در امور بین‌الملل سوال شد که فعلا اقدامات متقابل جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب معاهده برجام است. آیا در میان‌مدت استراتژی خروج از برجام هم ممکن است مورد بررسی قرار بگیرد، که او پاسخ داد: قطعا ما هیچ کاری را ابتدا نخواهیم کرد، مگر اینکه طرف مقابل این کار را بکند. تاکنون طرف مقابل ما قدم به قدم و امریکایی‌ها مستقیما و اروپایی‌ها غیر مستقیم برجام را نقض کرده‌اند، لذا به نسبتی که آنها در جهت نقض برجام پیش بروند، ما هم در همان جهت واکنش نشان خواهیم داد؛ یعنی اگر آنها از تعهدات خودشان کم کنند، ما هم کم می‌کنیم. درست در جهت عکس. اما اگر آنها برگشتند به انجام تعهداتی که قبول کرده بودند، ما هم برمی‌گردیم. در غیر این صورت کارها ادامه پیدا می‌کند و یک مجموعه فعل و انفعالاتی با سیر معقول و تدریجی صورت خواهد گرفت. او در پاسخ به سوال نقش مواضع چین و روسیه در معاهده برجام، گفت: قطعا مواضع روسیه و چین با چهار کشور دیگر عضو برجام متفاوت است، یعنی آنها ما را تحریم نکرده‌اند و هر نوع همکاری مورد توافق دو طرف را انجام داده‌اند. چین به خرید نفت از ما ادامه داده و خواهد داد که البته میزان آن به توافق بین مقامات چینی و وزارت نفت بستگی دارد، ولی تا کنون رفتارشان دوستانه بوده است. حتی گام اول که برداشته شد توسط جمهوری اسلامی ایران در بالا بردن سقف تولید اورانیوم غنی‌شده، مسوولان روسیه علناً و به اشکال مختلف از این اقدام جمهوری اسلامی ایران حمایت کردند و مقصر را امریکا و نیز غربی‌ها دانستند که موجب عدم انجام این تفاهم‌نامه شده‌اند و در عمل آن را خدشه‌دار کرده‌اند و گامی برای انجام تعهداتشان برنداشته‌اند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران نیز حق دارد چنین اقدامی را انجام دهد. لذا موضع‌گیری چین و روسیه صرف نظر از بعضی مسائل مقطعی، جمع‌بندی‌اش این است که با ما روابط دوستانه و رو به افزایش دارند؛ هم به لحاظ دوجانبه و هم منطقه‌ای و بین‌المللی. ولایتی درباره تاب‌آوری جمهوری اسلامی در مورد تحریم‌ها گفت: در این باره باید این بحث را مطرح کنیم که هیچ تحریمی در دنیا علیه کشوری صورت نگرفته که بتواند کاملاً و مطابق آنچه طراحی کرده‌اند، عملیاتی شود. حالا چه یک کشوری حقش باشد به لحاظ بین‌المللی که تحریم شود یا ناحق تحریمش کنند. به هرحال کشورها می‌توانند راه‌های متعددی را بیابند. ما هم در این مورد تجربه طولانی چهل ساله داریم. یک زمانی در دوران طولانی جنگ تحمیلی عراق به ایران، ما باید دفاع می‌کردیم و در مقابل گلوله باید گلوله می‌داشتیم و تفنگ و تانک، لیکن کشورهای مختلف شرقی و غربی به عراق کمک و حمایت می‌کردند...
تا اندازه‌ای که هواپیماهای پیشرفته سوخو۲۴ و میگ ۲۹ و میراژ ۲۰۰۰ به صدام دادند و تانک تی ۷۲ و تی ۸۴ و نیز سلاح‌های شیمیایی آلمانی و هلندی و توپ‌های دورزن انگلیسی و فرانسوی که با پول عرب‌های منطقه مانندسعودی، کویت و دیگران برای عراق خریداری می‌شد. همه نوع عراق را تجهیز کردند؛ حتی به لحاظ آن دسته از تجهیزات جنگی که کاربردش ممنوع و خلاف مقررات بین‌المللی است. مثلا بر اساس قرارداد سال ۱۹۲۵ ژنو، بعد از جنگ جهانی اول کاربرد سلاح شیمیایی ممنوع شده و جنایت جنگی به حساب می‌آید، اما همین‌هایی که واضع این قراردادها بودند و امضا کردند، خودشان آن را نقض کردند و به عراق سلاح شیمیایی دادند و عده زیادی از هموطنان ما و حتی مردم بی‌گناه خود عراق قربانی این سلاح‌های شیمیایی ممنوعه شدند. از آن طرف ما اگر پول هم می‌دادیم، سلاح به ایران نمی‌دادند. لذا از آن زمان یاد گرفتیم که چگونه می‌شود تحریم‌ها را بی اثر کرد. بعد هم توانستیم بخش عمده‌ای را هم با خودکفایی و خوداتکایی به جایی برسانیم که امروز میزان پیشرفت ما در حوزه دفاعی زبانزد خاص و عام است. آخرین نمونه‌اش هم برخورد با همین هواپیمای فوق پیشرفته امریکایی‌ها بود که ساقط شد. بنابراین ما امکان مقابله با این اقدامات و توطئه‌ها را خواهیم داشت.در موارد اقتصادی هم امریکایی‌ها همواره دشمنی و توطئه کردند، پول ما را حبس و توقیف کردند و بعضی از متعلقات، دارایی‌ها و املاک ایران در دنیا و به‌خصوص در امریکا را ناحق به تصرف درآوردند و ما را از آنها محروم کردند. البته فشار آمد، ولی ضمن اینکه یک کار منفی است، اما به لطف و عنایت الهی این مقاومت ادامه پیدا کرد و ما توانستیم در زمینه غذایی، تکنولوژی، تسلیحاتی و ...خودکفایی پیدا کنیم. به‌طور نمونه برای اولین بار و در سال‌های اخیر در گندم خودکفا می‌شویم و این نکته مهمی است، حال آنکه قبلا و در زمان رژیم گذشته ۵ تا ۶ میلیون تن گندم و دیگر مواد غذایی وارد می‌شد، اما امروز بخشی از گندم را صادر می‌کنیم و باید تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد.
