مسائلی که سفر ظریف به عراق را تحت الشعاع قرار می‌دهد

علی موسوی خلخالی|

تحلیلگر خاورمیانه|

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان قرار است هفته آینده در راس هیاتی اقتصادی به عراق سفر کند. سفر او از آن جنبه اهمیت دارد که ایران با خروج یکجانبه دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده امریکا از توافق هسته‌ای در معرض تحریم‌های همه‌جانبه این کشور قرار گرفته است.  سفر ظریف به بغداد در حالی انجام می‌شود که منابع خبری گزارش می‌دهند رایزنی‌های عراقی‌ها در واشنگتن برای معاف کردن عراق از تحریم‌های ایران تاکنون راه به جایی نبرده و طرف امریکایی با قاطعیت گفته است که طرف عراقی باید به تحریم‌های این کشور علیه ایران تمکین کند. منابع خبری عراقی می‌گویند که آخرین مذاکراتشان با امریکایی‌ها که هفته گذشته در واشنگتن انجام شد به شکست انجامیده است.  بنابراین می‌توان گفت که سفر ظریف بر خلاف سفرهای گذشته که بیشتر بوی نزدیکی روابط و نشان‌دهنده عمق روابط دو کشور ایران و عراق بود، این‌بار سخت‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود. ایران روی عراق به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری‌اش حساب ویژه‌ای باز کرده و امیدوار است بتواند به کمک امکانات و نفوذ اقتصادی که در این کشور دارد دریچه تنفسی برای خود در برابر تحریم‌های امریکا به وجود آورد.  واقعیت این است که مقامات عراقی اعم از برهم صالح، رییس‌جمهوری، عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر و محمد الحلبوسی، رییس مجلس و دیگر رهبران سیاسی عراقی بر بی‌اعتنایی به تحریم‌های امریکا علیه ایران تاکید کرده‌اند و به طرف‌های ایرانی اطمینان داده‌اند تا جای ممکن با تحریم‌های امریکا علیه ایران همراهی نکنند. محمد علی حکیم، وزیر امور خارجه عراق هفته گذشته در کنفرانس مطبوعاتی خود به خبرنگاران گفت که عراق لزومی نمی‌بیند به تحریم‌های امریکا علیه ایران پایبند باشد چرا که این تحریم‌ها مورد تایید سازمان ملل نیستند و صرفا تحریم‌های یکجانبه از سوی ایالات متحده است.  با وجود این و با توجه به نفوذ و فشار امریکایی‌ها به طرف عراقی، کار ظریف در بغداد چندان آسان نیست. این صحیح است که طرف عراقی به گاز و برق ایران وابسته است و در فصل تابستان چاره‌ای ندارد جز اینکه برق مورد نیاز خود را از طرف ایرانی تامین کند اما امریکایی‌ها اعلام کرده‌اند با سرمایه‌گذاری‌های خود در عراق در دو بخش نفت و گاز که در حدود 12 میلیارد دلار و در بخش برق در حدود 25 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، عراق نباید حداکثر تا دو سال آینده به واردات برق و گاز از ایران نیازی داشته باشد و متناسب با پروژه‌هایی که در پی این سرمایه‌گذاری‌ها، راه‌اندازی می‌شود باید از میزان واردات انرژی خود از ایران بکاهد.  از سوی دیگر مساله مراودات مالی و بانکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که نه تنها در عراق بلکه در تعاملات ایران با تمامی کشورهای جهان، بعد از خروج یکجانبه امریکا از برجام، ایران با آن مواجه شده است. طرف امریکایی هر گونه تعامل دلاری با ایران را منع کرده و کشورها مجبورند از ارزهای جایگزین از جمله یورو و واحد پول ملیشان استفاده کنند. با توجه به وضعیتی که اروپا در قبال ایران در پیش گرفته و هنوز نتوانسته است سازوکار مالی خود موسوم به SPV را راه‌اندازی کند، استفاده از یورو در تعاملات مالی مشکل بزرگی است. همچنین اروپایی‌ها هنوز آمادگی کافی برای تامین میزان یوروی مورد نیاز کشورهایی که می‌خواهند یورو را جایگزین دلار کنند، ندارند. استفاده از ارز ملی عراق برای ایران سود چندانی ندارد، چرا که دینار عراقی بر خلاف روپیه هند و روبل روسیه و لیر ترکیه و یوآن چین، فایده چندانی برای ایران ندارد. در تبادلات تجاری ایران و عراق، ایران بیشتر صادرکننده است و کالای اندکی را از طرف عراق وارد می‌کند بنابراین پول ملی عراق فایده چندانی برای طرف ایرانی ندارد. در حال حاضر یکی از مشکلاتی که برای تجار ایرانی در عراق وجود دارد، بازگرداندن ارز حاصل از صادرات از این کشور به ایران است. بعد از پیوستن عراق به معاهده FATF و تعویق ایران در پیوستن به این معاهده تعاملات بانکی طرف‌های عراقی با طرف‌های ایرانی سخت شده است. به این مشکل این را هم بیفزاییم که بانک‌های عراقی از تعامل با بانک‌های ایرانی با دلار تحت فشارهای شدید امریکا منع شده‌اند.  اینها مسائلی است که سفر محمد جواد ظریف و هیات همراهش به عراق را تحت الشعاع قرار می‌دهند. به این مسائل بیفزاییم افزایش 40 درصدی تعرفه سیمان ایران در عراق که باعث کاهش شدید واردات این محصول از ایران به عراق شده و راه را برای واردات از کشورهای رقیب از جمله ترکیه و عربستان هموار کرده است، همچنین کاهش قابل ملاحظه ویزای کار برای شهروندان ایرانی در کردستان عراق که به گفته بهمن مرادنیا، استاندار کردستان، میزان حضور شهروندان ایرانی شاغل در این منطقه از عراق را از 20 هزار نفر به 5 هزار نفر کاهش داده است.  

طرف عراقی قول داده است تا آنجا که امکان دارد موانع همکاری میان دو کشور را لغو کند و دستورالعمل‌هایی را هم برای این موضوع تعریف کرده است، اما واقعیت این است که این تنها ایران نیست که در عراق دنبال منافع خود می‌گردد، کشورهای رقیب مانند ترکیه و عربستان سعودی نیز به دنبال منافع خود در عراق هستند و تمام تلاش خود را می‌کنند تا از سهم رقبا کم کنند و به سهم خود بیفزایند، این مساله سبب می‌شود تا دولت عراق با چالش‌های جدی در تعاملاتش با ایران مواجه شود.