عباس ریاضت
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری
همانطور که می‌دانیم بسیاری از شهر‌ها و روستاهای ما روی کمربند زلزله قرار دارد و این یک خطر طبیعی برای بحث ایمنی شهر‌ها و ساختمان‌ها محسوب می‌شود. هرگاه سخن از ایمنی ساختمان می‌شود اکثر مردم، مسوولان و متخصصان روی سازه ساختمان تمرکز می‌کنند در صورتی که مباحث مهم دیگری هم هستند که کمتر به آنها توجه شده است. مباحثی همچون نقشه ساختمان، نوع کاربری، تراکم ساختمان و تراکم بافت محله، عرض کوچه، تخلیه اضطراری، تاسیسات و تجهیزات شهری مناسب و منعطف، رعایت سرانه کاربری‌های محله و...
بسیاری از این موارد ذکر شده به صورت کامل در طرح تفصیلی هر شهر توسط مهندسان شهرساز مشخص می‌شود ولی هنگام اجرا به مشکل برمی‌خورد. در اینجا لازم است بازرسان متخصص شهرساز از سازمان نظام مهندسی و ساختمان کشور بر رعایت اینگونه موارد نظارت داشته باشند تا بتوانیم شاهد ساختمان‌های ایمن باشیم. نبود بازرسی دوره‌یی حتی پس از پایان کار ساختمان و قوانین ناقص باعث می‌شود که مالکان پس از مدتی اقدام به انجام تغییرات اختصاصی خود در ساختمان کنند و توجهی به ایمنی نداشته باشند. برای مثال هم‌اکنون در بین طبقات ساختمان به جای در‌های شیشه‌یی پرخطر از در‌های چوبی بدون رنگ استفاده می‌کنند و سازمان آتش‌نشانی نیز از ساختمان بازدید و تایید می‌کند ولی پس از مدتی این در‌ها توسط مالکین رنگ یا به کلی حذف می‌شود. همچنین ساختمان‌های با نمای شیشه باعث می‌شود هنگام زلزله بر تعداد مصدومان افزوده شود و هنگام آتش‌سوزی شیشه‌ها فرو بریزد و ساختمان مانند یک دودکش عمل کند و مانند پلاسکو فرو بریزد. نصب کولر‌های گازی روی نماهای بیرونی ساختمان باعث می‌شود در مواقع بحرانی روی سر مردم فرو بریزد. همچنین باید عرض خیابان و کوچه نسبت به ارتفاع ساختمان‌ها بررسی شود و کاربری آن طبق نقاط دسترسی و شعاع عملکرد مشخص شود.
ایمنی نباید فقط در داخل ساختمان‌ها موردتوجه باشد، بلکه هنگام بحران باید به تخلیه اضطراری ساختمان و محله نیز توجه داشته باشیم و سناریوهای مختلف را بررسی و پیاده‌سازی کنیم و آموزش‌های لازم را به مردم محله و مالکان ساختمان‌ها ارائه کنیم و در سطح هر محله مانور مخصوص به خودش را برگزار کنیم تا مردم و مالکان مجتمع‌های تجاری بدانند در مواقع بحرانی چه کاری باید انجام بدهند تا صدمات ناشی از حادثه را به حداقل ممکن برسانند.
اقدامات شهرداری در بحث ایمن کردن ساختمان‌ها در این سال‌ها نسبتا قابل قبول بوده است ولی متاسفانه در خصوص موارد ذکر شده، کار کارشناسی صورت نگرفته است، زیرا این موارد در حیطه تخصص مهندس شهرساز است و شهرداری هم‌اکنون در چارت سازمانی خود از متخصصان شهرساز بی‌بهره است.
همچنین شهرداری‌ها باید هر چه سریع‌تر به سمت هوشمند‌سازی شهر حرکت کنند و نخستین گام‌ها باید با ورود و گسترش و استفاده کاربردی از نرم‌افزار‌های تخصصی شهرسازی نظیر cityengine و Gis در شهرداری‌ها باشد. بدین شکل مدیران شهری و بازرسان می‌توانند شهر را در حالت سه‌بعدی رصد کنند و گزارش‌های مختلفی از وضعیت کاربری و قدمت بنا و کیفیت و طبقات آنها بگیرند هر زمان ساختمانی از معیار‌های استاندارد خارج شود، توسط اینگونه نرم‌افزارها به راحتی شناسایی می‌شوند و جهت استاندارد‌سازی آن اقدام می‌شود. این پروژه در کشور‌های پیشرفته پیاده‌سازی شده است ولی متاسفانه در ایران فقط به صورت کلیشه‌یی با آن کار می‌کنند و حتی بسیاری از متخصصان و مدیران شهری حتی نام
CityEngine را هم نشنیده‌اند.
گرچه انجمن شهرسازی ایران در تلاش است مدیران و متخصصان را با این تکنولوژی آشنا کند ولی این کار نیاز به اطلاع‌رسانی و آموزش وسیع دارد. زیرا اگر همه کار‌ها را به نیروی انسانی وابسته کنیم و از نرم‌افزار‌های جدید در بدنه مدیریت شهری استفاده نکنیم، ممکن است زیاد دچار اشتباه شویم و یکی از این اشتباهات منجر به حادثه‌یی دیگر مانند پلاسکو خواهد شد. هوشمند‌سازی سیستم مدیریت شهری می‌تواند با کمک استارت‌آپ‌های کشور شروع شود و با اختصاص بودجه و حمایت از آنها می‌تواند به‌عنوان یک محصول به سایر کشور‌های منطقه صادر کرد.
اکنون زمین و خانه و املاک در ایران به عنوان کالای سرمایه‌یی مطرح است و با اینکه این موضوع برای اقتصاد کشور یک نقطه ضعف محسوب می‌شود ولی می‌توان از آن به عنوان یک فرصت نیز استفاده کرد بدین شکل که ایده‌های هوشمند‌سازی ساختمان و به‌دنبال آن هوشمند‌سازی شهر را اجرا کرد و مالکان و سازندگان با اضافه کردن این مورد به املاک خود بتوانند با ارزش افزوده بیشتری املاک خود را به فروش برسانند و بدین‌ترتیب هوشمند‌سازی و کنترل ایمنی ساختمان توسط خود مالکان و بدون اجبار انجام می‌شود.
به نظر بنده گره مشکلات ایمنی ساختمان‌ها و شهر‌های ما فقط با همکاری سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری و به دست مهندسان شهرسازی باز می‌شود. شهرسازان باید ناظر بر رعایت قوانین شهری باشند و با شناسایی مشکلات وضع موجود، پیشنهاد‌های خود را برای آینده شهر و ساختمان‌ها ارائه کنند سپس مهندسان معمار طرح زیبایی شناختی و انسان‌مداری ساختمان را پیشنهاد دهند و مهندسان عمران طرح سازه ساختمان‌ها را ارائه کنند. درنهایت با همکاری مهندسان شهرساز و معمار و عمران می‌توان اطمینان حاصل کرد که ساختمان طبق طرح تفصیلی و طبق نظر معمار خوش‌ذوق و طبق تایید مهندس عمران دارای سازه‌یی قدرتمند ساخته می‌شود و ادامه این روند منجر به ایجاد شهر‌هایی با قانون و انسان‌محور و مقاوم و ایمن است.
