قاچاق کالا یکی از مهم‌ترین معضلات اقتصاد است که آثار منفی بسیاری دارد. در دولت یازدهم میزان قاچاق در سال 1395 نسبت به سال 1392 حدود 50 درصد کاهش داشت و از 25 میلیارد دلار در سال 1392 به حدود 13میلیارد دلار در سال 1395 کاهش پیدا کرد. به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، قاچاق کالا از جمله آسیب‌های بخش بازرگانی داخلی و خارجی کشور است که عوارض نامساعدی در حوزه کسب و کار، تولید، اشتغال داخل و تجارت قانونی بر جای می‌گذارد. مقابله با این پدیده شوم و سخت‌جان در اقتصاد ایران، همواره یکی از موضوع‌های مورد تاکید مسوولان است.
مقابله با پدیده قاچاق در ابلاغیه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مدنظر قرار گرفته است. در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بر توجه به ظرفیت‌ها و تولید ملی تاکید شده است چرا که واردات غیررسمی کالا سبب بی‌رونقی تولید داخل می‌شود.
دلایل کاهش تخمین حجم قاچاق را می‌توان در مواردی از جمله اقدامات انجام شده در راستای مبارزه با قاچاق توسط قوای سه‌گانه و ستاد مبارزه با قاچاق، کاهش قیمت سوخت در سطح بین‌المللی و کاهش تقاضای واردات جست‌وجو کرد.
قاچاق در روندی کاهشی
بر اساس تخمین‌های ارائه شده از سوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، آمار برآورد قاچاق کالا در سال 1392 حدود 25میلیارد دلار بود که در سال 1393 به حدود 19.8میلیارد دلار و در سال 1394 به 15.5میلیارد دلار کاهش یافته است. روند کاهش حجم قاچاق در سال 95 نیز ادامه یافت و کشفیات قاچاق در این سال با رشدی حدود 200درصد نسبت به سال 94 همراه بود. «قاسم خورشیدی» سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز دوهفته پیش گفت: تا پیش از سال 92 با ۲۵میلیارد دلار حجم قاچاق سالانه در کشور مواجه بودیم که با مجموعه اقدامات انجام شده و برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای کاهش ۷۵درصدی قاچاق در سال ۱۳۹۵ به کاهش ۵۰ درصدی رسیدیم.
همچنین حجم کشفیات قاچاق از ۹۰۰میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ به عددی بالغ بر ۱۴هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در سال گذشته رسیده است.
کاهش واردات میوه خارجی
با افزایش ورود میوه‌های داخلی به بازار، فروش نمونه‌های وارداتی آنها که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند به‌شدت کاهش یافته است.
چندی پیش «حسین مهاجران» رییس اتحادیه فروشندگان میوه و تره‌بار در خصوص قیمت میوه تابستانی در بازار اظهار کرده بود: از آنجایی که تقریبا همه جاهای کشور محصولاتشان به بازار رسیده، قیمت‌ها متعادل شده و دو نوع میوه‌یی که قیمت بالاتری دارد به دلیل هزینه برداشت این محصولات است. رییس اتحادیه فروشندگان میوه و تره‌بار در خصوص میوه‌های قاچاق در بازار تصریح کرده بود: چهار نوع میوه وارداتی قاچاق در کشور وجود دارد که با شروع فصل تابستان و تولید مکفی داخلی مردم کمتر سراغ آنها می‌روند. انگور شیلی که کیلویی 35هزار تومان بود در حال حاضر با 15هزار تومان هم دیگر خریده نمی‌شود و دلیل آن توزیع انگور یاقوتی به بازار است که محصول داخلی فروش انگور وارداتی را به صفر رساند.
کاهش قاچاق سوخت
بر اساس آمار میزان قاچاق بنزین در حال حاضر صفر است. طبق آمار مربوط به فرآورده‌های مکشوفه تحویلی به انبارهای شرکت ملی پخش قاچاق سوخت از سال 1392 تاکنون کاهش پیدا کرده است. در سال 1392 حدود 45میلیون لیتر نفت‌گاز مکشوفه از دستگاه‌های کاشف تحویل شرکت پخش شده است که این میزان در سال 1393 به 39 میلیون لیتر در سال 1394 به 22میلیون لیتر و در سال 1395 به 13میلیون لیتر رسیده است. به عبارت دیگر از سال 1392 تا سال 1393 به میزان 12 درصد از سال 1393 تا 1394، 42درصد و از سال 94 تا 95، 43درصد کاهش داشته است.
از مدرن‌سازی گمرک تا رشد کشفیات قاچاق
یکی از مسائل رونق صنعت و تجارت، شفاف‌سازی، ساده‌سازی و کارآمدی است. این مساله را می‌توان در مدرن‌سازی گمرک کشور و تسهیل تجارت و صنعت مشاهده کرد. یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای گمرک در دولت یازدهم، راه‌اندازی گمرک الکترونیک در ایران بود، به نحوی که دولت با استفاده از دانش‌پژوهان داخلی موفق شد با راه‌اندازی و اجرای سامانه جامع گمرکی ۳۴عملیات گمرکی را الکترونیکی کند.
بر این اساس راه‌اندازی بزرگ‌ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور، پنجره واحد تجاری مجازی، کیف پول الکترونیکی، پروانه الکترونیکی، سامانه آنلاین ارزش، دوراظهاری واردات، دوراظهاری صادرات، دوراظهاری ترانزیت، طرح کارشناسی مجازی، مانیفست الکترونیکی، صندوق الکترونیکی، کنترل الکترونیک بدهی‌ها، سامانه جامع بازبینی، توزین هوشمند، بایگانی دیجیتال، اعمال بخشنامه‌ها به صورت الکترونیکی، سامانه ثبت و دریافت شماره سریال گوشی‌های تلفن همراه و سامانه هوشمند بیمه از جمله مهم‌ترین دستاوردهای گمرک الکترونیک در دولت یازدهم بود. از این رو در این زمینه می‌توان به رشد چشمگیر کشفیات قاچاق کالا نسبت به گذشته اشاره کرد. گمرک ایران از سوی اداره روابط منطقه‌یی سازمان جهانی گمرک (رایلو) به عنوان سومین کشور مبارزه با قاچاق، توفیق بزرگی است که نویدبخش دستیابی به یک گمرک کارآمد است.
کشفیات قاچاق در سال 95 با رشدی حدود 200 درصد نسبت به سال 94 همراه بود. ارزش مالی کشفیات در سال مورد اشاره از 5 هزار میلیارد تومان به 14هزار و600 میلیارد تومان رسیده است.
