گروه جهان|
سال 1398 در شرایطی به پایان می‌رسد که جامعه جهانی به‌شدت تحت تاثیر تحولات مربوط به همه‌گیری ویروس کرونا (کووید19) است. اخبار مربوط به کرونا تقریبا همه‌چیز را تحت تاثیر قرار داده است. این روزها سخنی از جنگ تجاری یا کمشکش‌های منطقه‌ای شنیده نمی‌شود، هرچه هست آمار مربوط به افراد مبتلا، قربانیان یا تبعات اقتصادی این فاجعه بر بخش‌های مختلف است. با این حال در روزهای پایانی سال تصمیم گرفته‌ایم تا نگاهی داشته باشیم به برخی از مهم‌ترین تحولات یک سال گذشته در اقصی نقاط جهان.
اروپا:
برگزیت را می‌توان مهم‌ترین تحول سال گذشته در اروپا برشمرد. پس از ماه‌ها کشمکش دولت بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا، به وعده خود عمل کرد و این کشور را پس از 47 سال عضویت در اتحادیه اروپا از این اتحادیه خارج کرد. لندن ۳۱ ژانویه به‌طور رسمی اتحادیه اروپا را ترک کرد. اما طبق توافق برگزیت، بریتانیا تا پایان۲۰۲۰ همچنان تابع مقررات تجاری اروپاست. بریتانیا تا آن زمان همچنان بخشی از بازار مشترک اتحادیه اروپا محسوب شده و تجارت آزاد کالا، خدمات و انتقال آزاد نیروی کار و سرمایه میان این کشور و اتحادیه اروپا برقرار خواهد بود.
سال گذشته برای صدراعظم آلمان نیز سال مهمی بود. آنگلا مرکل دسامبر اعلام کرد از ریاست حزب دموکرات مسیحی کناره‌گیری می‌کند و پس از پایان دوران صدارتش نیز قصد ندارد تا بار دیگر برای این پست کاندید شود. با کناره‌گیری مرکل از ریاست حزب حاکم، دموکرات مسیحی اکنون با بحران رهبری روبرو است؛ به‌ویژه اینکه آنگرت کرامپ کارن باوئر گزینه مرکل برای ریاست رهبر حزب اعلام کرد که قصد ندارد در رقابت‌های صدراعظمی در آینده شرکت کند.
جنبش جلیقه‌زردها و مخالفت‌های گسترده با طرح اصلاحات نظام بازشستگی فرانسه هم مهم‌ترین چالش امانوئل ماکرون در سال گذشته بود. بر اساس قانون پیشنهادی دولت، اصلاحات بنیادینی در نظام بازنشستگی کشور -که بعد از جنگ جهانی دوم پایه‌گذاری شده- صورت خواهد گرفت. طرحی که با ادغام ۴۲ آیین‌نامه متفاوت در حال اجرا در بخش دولتی و خصوصی کشور، یک نظام بازنشستگی یکپارچه مبتنی بر امتیاز برقرار خواهد کرد. بر اساس این طرح حق بازنشستگی زودهنگام که برخی از کارگران از آن برخوردار هستند، لغو خواهد شد. ماکرون در ابتدا در طرح خود نوع دیگری از اصلاحات را پیشنهاد داده بود. اما با بالا گرفتن نارضایتی و اعتراضات مردم سعی کرد آن را تغییر دهد.
ایتالیا نیز سال گذشته به‌دنبال بالا گرفتن اختلافات میان احزاب متحد با بحران سیاسی روبرو شد. دولت جوزپه کونته نخست‌وزیر، پس از پایان ائتلاف میان راستگرایان حزب لیگا به رهبری ماتئو سالوینی و جنبش ۵ ستاره منحل شد. پس از این اتفاق، حزب دموکراتیک موفق شد با جنبش ۵ ستاره ائتلاف کند و ماتئو سالوینی و راستگرایان از دولت ایتالیا کنار گذاشته شوند.
یورش مهاجران و تشدید تنش‌ها با ترکیه مهم‌ترین چالش‌های یونان در روزهای پایانی سال 1398بود. ازدحام پناهجویان در مرز ترکیه به بحرانی برای یونان و اروپا تبدیل شد. رجب طیب اردوغان به‌دلیل تشدید تنش‌ها با بروکسل، مرزهایش را به سوی اروپا باز کرد تا مهاجران وارد اروپا شوند؛ اقدامی که یونان را با چالشی جدی مواجه کرده است.
ولادیمیر زلنسکی هنرپیشه سابق در انتخابات ریاست‌جمهوری در اوکراین به پیروزی رسید. او موفق شد قاطعانه در دور دوم انتخابات بر پیتر پروشنکو رییس‌جمهوری سابق پیروز شود. یکی از وعده‌های اصلی زلنسکی، عادی‌سازی اوضاع در منطقه دونباس و سرو سامان دادن به روابط کی‌یف و مسکو بود.
ولادیمیر پوتین در روزهای پایانی سال 1398 راه را برای ریاست‌جمهوری مادام‌العمری خود هموار کرد. او که در سیاست خارجی با چالش تحولات سوریه و سرسختی ترکیه برای به عهده گرفتن نقشی چشمگیر در آینده سوریه روبروست، با پیشنهاد تغییر قانون اساسی تقریبا ریاست‌جمهوری مادام‌العمری خود را تضمین کرد. روسیه اما در سال گذشته روابط پر تنشی نیز با ایالات متحده داشت؛ از جمله اینکه واشنگتن به بهانه نقض توافق از جانب مسکو خروج خود از پیمان نابودی موشک‌های برد متوسط و کوتاه‌تر را اعلام کرد. مسکو ادعاهای امریکا را بی‌اساس خواند و مدت‌ها برای حفظ این توافقنامه تلاش کرد، اما سرانجام مجبور شد خود نیز پیمان موشکی را به حالت تعلیق درآورد.
امریکا شمالی و جنوبی:
حزب لیبرال کانادا به رهبری جاستین ترودو در سال گذشته توانست بار دیگر اکثر کرسی‌های پارلمانی را به دست آورده و همچنان قدرت را حفظ کند. این حزب ۱۵۶کرسی از ۳۳۸کرسی پارلمان را از آن خود کرد؛ گرچه اعضای این حزب موفق به کسب اکثریت کرسی‌های پارلمان شدند اما نتوانستند ۱۷۰ کرسی لازم برای تشکیل دولت اکثریت را به دست آورند. با این حال ترودو برای دومین بار هدایت دولت کانادا را برعهده گرفت.
ایالات متحده سال گذشته جنجال‌های زیادی را پشت سر گذاشت از غائله پر سر و صدای استیضاح ناموفق دونالد ترامپ گرفته تا جنگ تجاری با چین و آغاز رسمی رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری.
دولت ترامپ وارد جنگ تجاری تمام‌عیار با اغلب کشورهای جهان شد که در راس آنها چین قرار داشت. پس از اعمال تعرفه‌های متقابل و چند دور مذاکرات بی‌نتیجه که تبعات مشهودی برای اقتصاد دو طرف داشت، تن به مصالحه‌ای نیم‌بند دادند که بر مبنای آن امریکا از اعمال تعرفه‌های گمرکی جدید بر واردات برخی کالاهای چینی چشم‌پوشی کرده و در مقابل چین نیز با واردات محصولات کشاورزی بیشتر از امریکا موافقت کرده است. ناظران اما با اشاره به همه‌گیری ویروس کرونا و تبعات اقتصادی ناشی از آن نسبت به اجرایی شدن این توافق تردیدهای جدی دارند. دونالد ترامپ با متحدان اروپایی خود نیز بر سر موارد بسیاری اختلاف پیدا کرد از بودجه ناتو گرفته تا سیاست‌های محیط‌زیستی و تعرفه‌های تجاری. آغاز رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری نیز یکی دیگر از مهم‌ترین تحولات سال گذشته امریکا بود. خلاف حزب جمهوری‌خواه که کاندیدایش در انتخابات از همین حال مشخص است، در طرف مقابل (حزب دموکرات) ده‌ها تن کاندیدا شدند. اما به نظر می‌رسد که گزینه اصلی از میان برنی سندرز و جو بایدن انتخاب خواهد شد. تهدید ورود اقتصاد امریکا به رکود به‌دلیل تبعات اقتصادی همه‌گیری کرونا نیز یکی دیگر از تازه‌ترین چالش‌های ترامپ در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست‌جمهوری است.
از آرژانتین و شیلی گرفته تا ونزوئلا و بولیوی، اغلب کشورهای امریکای جنوبی در سال گذشته شاهد ناآرامی و اعتراض‌های مردمی بود که ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این منطقه به خطر انداخت. در بولیوی «اوو مورالس» پس از انتخابات ریاست‌جمهوری با اعتراض‌های مخالفان روبرو شد و سرانجام از قدرت کناره‌گیری و به مکزیک رفت. ناآرامی‌های شیلی در اعتراض به افزایش بهای بلیت مترو آغاز و به تدریج به مخالفت با وضعیت اقتصادی در کشور منتهی شد که پیامد آن غارتگری، آتش‌افروزی و درگیری‌های روزانه بین معترضان و نیروهای پلیس بود. معترضان به دستمزدهای پایین، هزینه‌های بالای بخش آموزش و بهداشت و شکاف عمیق بین فقیر و غنی در کشوری اعتراض دارند که از نظر سیاسی و اقتصادی تحت سلطه چند خانواده قدیمی و نخبه است. در کلمبیا نیز معترضان در اعتراض به سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی دولت «ایوان دوکه» خواستار اقدام فوری دولت برای رفع چالش‌ها هستند. ونزوئلا، اکوادور، نیکاراگوئه و هاییتی نیز از جمله کشورهای امریکای جنوبی بودند که دستخوش اعتراض و ناآرامی به سیاست‌های نظام سیاسی حاکم بودند.
آسیا:
گذشته از جنگ تجاری با ایالات متحده، شیوع کرونا در شهر ووهان چین را می‌توان مهم‌ترین تحول این کشور در سال گذشته نامید. تاکنون در سراسر جهان بیش از ۱۸۰ هزار نفر به بیماری ویروس کرونا مبتلا و همچنین بیش از ۷هزار نفر جانشان را از دست دادهاند. چین در روزهای گذشته انگشت اتهام خود را به سوی سازمان سیا گرفته و این نهاد اطلاعاتی را به ساخت و انتشار کرونا در ووهان متهم کرده است. حال که اغلب کشورهای جهان درگیر این بحران شده‌اند زمزمه‌های رکود جهانی اقتصاد شنیده می‌شود. گفته شده، در سطح جهان ممکن است نرخ رشد اقتصادی به 1.5درصد کاهش یابد.
منطقه عمدتا با ثبات هنگ‌کنگ در سال گذشته دستخوش چندین ماه آشوب گسترده و بعضا خشونت‌آمیز بود. محرک اولیه این اعتراض‌ها ارایه یک قانون مناقشه‌برانگیز از سوی دولت این منطقه برای مجاز کردن استرداد مظنونان قضایی به چین بود. با این حال با تداوم اعتراضات، معترضان به محدود شدن آزادی‌ها در این دولت‌شهر و افزایش نفوذ چین بر آن اعتراض کردند.
در ژاپن گذشته از بحران کرونا و تبعات اقتصادی آن، فرار کارلس غصن رییس سابق شرکت خودروسازی رنو- نیسان از زندانی در این کشور، برای روزها نام ژاپن را به صدر اخبار جهان برد. غصن پس از فرار به لبنان در نشست خبری گفت دادستان ژاپن با او رفتار وحشیانه‌ای داشته است. مدیرعامل سابق شرکت رنو-نیسان که دارای گذرنامه‌های فرانسوی، لبنانی و برزیلی است نوامبر ۲۰۱۸ به ظن فساد مالی توسط پلیس ژاپن دستگیر شده بود. تبعات فرار غصن و اتهامات او علیه نظام قضایی ژاپن به قدری سنگین بود که توکیو چندی بعد اعلام کرد که قصد دارد اصلاحات بنیادینی در نظام قضایی خود اعمال کند.
روابط دو همسایه شمالی و جنوبی در شبه جزیره کره نیز در سال گذشته خبرساز بود. کره‌شمالی به‌رغم مذاکرات با ایالات متحده، همچنان به آزمایش‌های موشکی خود را ادامه داد. حتی پا گذاشتن دونالد ترامپ به خاک کره‌شمالی و دست دادن نمادین او با رهبر کره‌شمالی نیز نتوانست پیونگ‌یانگ را متقاعد کند که دست از فعالیت‌های موشکی خود بکشد. مذاکرات پیونگ‌یانگ و واشنگتن در نهایت با متهم شدن طرف امریکایی به نقض عهد متوقف شد و کیم جونگ اون اعلام کرد که کشورش بزودی فعالیت‌های هسته‌ای خود را نیز از سر خواهد گرفت.
نارندرا مودی نخست‌وزیر هند، توانست در انتخابات سراسری سال گذشته بار دیگر به پیروزی برسد. اما آنچه که نگاه‌های جامعه جهانی را به دهلی‌نو جلب کرد سیاست جدید دولت در قبال منطقه خودمختار کشمیر و همچنین قانون جدید شهروندی بود. نارندرا مودی در تصمیمی بی‌سابقه خودمختاری منطقه کشمیر را لغو کرد، اقدامی که واکنش تند پاکستان را به همراه داشت.
دولت همچنین قانون جدید شهروندی را ارایه کرد، قانونی که منتقدان می‌گویند مسلمانان را در نظر نگرفته و این موضوع تبعیضی آشکار علیه مسلمان است و از سوی دیگر قانون اساسی سکولار هند را تضعیف می‌کند. هدف قانون جدید شهروندی ردیابی سریع مهاجران غیرمسلمان هندو، سیک، بودایی، آیین جین، پارسی‌ها و مسیحیانی است که پیش از ۲۰۱۵ از کشورهای مسلمان پاکستان، بنگلادش و افغانستان گریخته و به هند آمده‌اند. تصویب این قانون در ۱۱دسامبر باعث تظاهرات گسترده‌ای در هند شد.
جنجال انتخابات ریاست‌جمهوری و مذاکرات صلح با طالبان دو تحول مهم افغانستان در سال گذشته بود. کمیسیون مستقل انتخابات اشرف غنی را پیروز انتخابات اعلام کرد اما عبدالله عبدالله رییس اجرایی دولت وحدت ملی، ضمن متهم کردن غنی به تقلب در انتخابات و تاکید بر پیروزی خود اعلام کرد نتایج اعلام شده را نخواهد پذیرفت. میانجیگیری‌های زلمی خلیلزاد نماینده امریکا در امور افغانستان نیز کارگر نیفتاد و در نهایت هر دو کاندیدا به‌طور جداگانه مراسم تحلیف برگزار کردند، روندی که به اعتقاد ناظران توافق صلح نوپای طالبان و ایالات متحده را تهدید می‌کند. این توافق در ماه‌های پایانی سال 1398 و پس از یک هفته کاهش خشونت میان طالبان و امریکا در دوحه امضا شد. طالبان بر اساس این توافق تعهد کرده تا با داعش مبارزه کرده و اجازه ندهد که از خاک افغانستان به امریکا یا متحدانش حمله‌ای صورت گیرد. امریکا نیز پذیرفته که نیروهای خود را به تدریج از افغانستان خارج کند. سرانجام این توافق‌ها اما با توجه به تشدید حملات طالبان در روزهای اخیر و بحران سیاسی در کابل اکنون در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
خاورمیانه:
عراق در سال گذشته دستخوش بحران‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی بود. گذشته از اعتراض‌های گسترده مردم به فساد و ناکارآمدی نظام سیاسی حاکم که در نهایت به کناره‌گیری عادل عبدالهمدی نخست‌وزیر این کشور از قدرت انجامید، حمله نیروهای امریکایی به نیروهای حشد شعبی فصل جدیدی از تنش‌ها را در این کشور آغاز کرد که نقطه اوج آن عملیات تروریستی امریکایی‌ها در فرودگاه بغداد بود که شهادت سردار قاسم سلیمانی ابومهدی المهندس، فرمانده حزب‌الله عراق و قائم‌مقام بسیج مردمی عراق (حشد شعبی) و شمار دیگری از رزمندگان عراقی انجامید. در پی از اقدام، نمایندگان مجلس و دولت عراق خواستار خروج نیروهای امریکایی از این کشور شدند، درخواستی که همچنان از سوی واشنگتن به بهانه‌های مختلف نادیده گرفته شده است. بحران سیاسی عراق نیز همچنان به قوت خود باقی است. در تازه‌ترین اقدام برهم صالح رییس‌جمهوری عراق، عدنان زرفی فرماندار سابق نجف، را به عنوان نخست‌وزیر مامور تشکیل دولت کرده است.
مرگ سلطان قابوس پادشاه عمان، و ادامه جنگ قدرت در ریاض که تاکنون به بازداشت گسترده شاهزاده‌های سعودی توسط محمد بن سلمان ولیعهد سعودی، انجامیده نیز از مهم‌ترین تحولات خاورمیانه در سال گذشته به شمار می‌رود. شرایط دشوار بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل، و گره کور بحران سیاسی در سرزمین‌های اشغالی نیز از جمله موضوعاتی بود که رسانه‌ها در سال گذشته بارها به آن پرداختند. پس از برگزاری سه دور انتخابات و ناتوانی احزاب کلیدی در کسب اکثریت برای تشکیل دولت، در نهایت رییس رژیم اسراییل بنی کانتس رقیب نتانیاهو را مامور تشکیل دولت کرده است، اقدامی که در صورت به نتیجه رسیدن می‌تواند به معنی پایان حیات سیاسی نتانیاهو باشد؛ به‌ویژه اینکه نخست‌وزیر فعلی با پرونده سنگین قضایی در انتظار رسیدگی به اتهامات خود است.
گذشته از بازداشت‌های گسترده نظامیان و مخالفان رجب طیب اردوغان در ترکیه، آنچه که بیشتر در این کشور مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته سیاست خارجی آنکاراست. دولت اردوغان در سال گذشته تقریبا با تمامی متحدان خود تنش‌های جدی داشته است از روسیه و امریکا گرفته تا کشورهای اروپایی. سیاست‌های اردوغان در سوریه خشم متحدان اروپایی و روسیه را انگیخت و خرید موشک‌های روسی از مسکو باعث شد تا ناتو و ایالات متحده به‌شدت از آنکارا انتقاد کنند. این سیاست خارجی ماجراجویانه اردوغان تبعات اقتصادی داخلی هم داشت که نمونه آشکار آن سقوط شدید ارزش لیر در ماه‌های گذشته بوده است. یکی دیگر از مهم‌ترین تحولات خاورمیانه در سال گذشته طرح موسوم به معامله قرن دونالد ترامپ بود که گرچه پیش از پرده‌برداری جنجال زیادی بر سر آن شده بود اما هیچ خروجی نداشت. تقریبا به جز چند متحد امریکا در خاورمیانه تقریبا هیچ یک از متحدان واشنگتن نیز حاضر به حمایت از این طرح نشدند. به گفته اغلب ناظران این طرح به‌دلیل نادیده گرفتن حقوق اولیه و اساسی فلسطینی‌ها و حمایت یکجانبه از اسراییل تقریبا از همان ابتدا مرده به دنیا آمد.
آفریقا
سرنگونی عمر البشیر رییس‌جمهوری سودان، با کمک ارتش یکی از مهم‌ترین اخبار آفریقا در سال گذشته بود. ارتش سودان ۱۱ آوریل با انجام کودتا عمرالبشیر را از سمت خود عزل و دستگیر کرد. پس از آن اعلام شد که یک شورای نظامی به مدت دو سال کشور را اداره خواهد کرد. هزاران تن از مردم سودان با انجام تظاهرات و بست نشستن در برابر مقر فرماندهی ارتش خواستار پیوستن نظامیان به خود شده بودند. تظاهرات مردم که در اعتراض به سه‌برابر شدن قیمت نان آغاز شد به سرعت تغییر ماهیت داد و به جنبش گسترده‌ای تبدیل شد که هدفش سرنگونی عمرالبشیر بود.
در زیمبابوه هم مرگ رابرت موگابه دیکتاتور پیشین این کشور در 95 سالگی خبرساز شد. موگابه از زمان استقلال زیمبابوه در ١٩٨٠ در سمت‌های نخست‌وزیر و رییس‌جمهوری بر این کشور حکومت کرد و در نوامبر سال ٢٠١٧ میلادی و پس از فشار حزب حاکم و ارتش برای کناره‌گیری از قدرت، سرانجام از این سمت کنار رفت. پس از کناره‌گیری از قدرت، او همچنان در زیمبابوه باقی ماند و دولت زندگی مرفهی را برای او فراهم آورد.
