گروه جهان | طلا تسلیمی |
بانک مرکزی ترکیه در اقدامی ناگهانی و درست ساعاتی پس از انتقاد رییس‌جمهوری این کشور از نرخ بهره، در میانه حیرت سرمایه‌گذاران هزینه وام‌گیری را به 24 درصد افزایش داد. این در حالی است که خودداری بانک مرکزی ترکیه از افزایش نرخ بهره آن هم در شرایطی که ارزش لیر به‌شدت سقوط کرده و نرخ تورم افزایش یافته، شک و تردید سرمایه‌گذاران بین‌المللی را درباره استقلال بانک مرکزی برانگیخته بود. دو ساعت پیش از آنکه بانک مرکزی ترکیه این تصمیم مهم خود را اعلام کند، رجب طیب اردوغان در سخنرانی در آنکارا از بانک مرکزی انتقاد کرده و نرخ بهره را نوعی «ابزار بهره‌وری» توصیف کرده بود. اکنون این مساله ذهن تحلیل‌گران را درگیر کرده که شاید سخنان شدید‌اللحن رییس‌جمهوری ترکیه تنها یک نمایش سیاسی باشد.
رویکرد انتقادآمیز اردوغان از نرخ بهره برای همه شناخته شده است و بسیاری بر این باور بودند که همین رویکرد اردوغان بانک مرکزی را از اقدام ضروری در جهت افزایش نرخ بهره برای نجات لیر بازداشته است. به نوشته فایننشال‌تایمز، اکنون تحلیل‌گران نمی‌دانند دقیقا چه اتفاقی افتاده است. نورا نویتبوم کارشناس اقتصادی بانک «اِی‌بی‌ان آمرو» هلند گفت: «این چیزی بود که آنها با همکاری اردوغان برایش برنامه‌ریزی کردند؟ یا تصمیمی بود که خودشان بطور مستقل گرفتند؟»
برخی تحلیل‌گران معتقدند افزایش نرخ بهره به 24درصد تلاشی شجاعانه از سوی بانک مرکزی بود تا اعتبار خدشه‌دار شده‌اش را پس از چندین هفته بی‌توجهی به افزایش نرخ تورم و سقوط آزاد لیر، بازیابد. چارلز رابرتسون کارشناس ارشد اقتصادی بانک سرمایه‌گذاری «رنسانس کپیتال» گفت: «افزایش نرخ بهره در روز پنج‌شنبه نشان داد که بانک مرکزی ترکیه هنوز هم دست‌کم تا اندازه‌ای مستقل عمل می‌کند.» آلوارو اورتیز ویدال-آبارکا کارشناس ارشد اقتصادی ترکیه در بانک اسپانیایی «بی‌بی‌وی‌اِی» هم اقدام جسورانه بانک مرکزی ترکیه را ستود.
برخی دیگر با دیده شک‌و‌تردید به ماجرا می‌نگرند و آن را نمونه‌ای از بازی «پلیس خوب، پلیس بد» می‌بینند. ایلتر توران استاد علوم سیاسی دانشگاه بیلگی استانبول گفت: «رییس‌جمهوری می‌تواند در سطوح مختلفی اقدام کند. در انظار عمومی او مجبور است موضع خود را حفظ کند؛ اما در عین حال احتمالا دریافته است که در شرایط موجود تجویزش برای پایین نگه داشتن نرخ بهره از گزینه‌های پیش رو نیست.»
این اولین مرتبه‌ای نیست که بانک مرکزی ترکیه در ظاهر مغایر با خواسته‌های رییس‌جمهوری عمل کرده است. در ماه مه که شدیدترین بحران ارزی ترکیه آغاز شد، بانک مرکزی از یک افزایش اضطراری نرخ بهره خبر داد و این در حالی بود که اردوغان شب پیش از آن نرخ بالای بهره را «مادر و پدر همه شرارت‌ها» توصیف کرده بود. بعدتر آشکار شد که گروهی از وزرا متحد شده و بینالی ییلدیریم نخست‌وزیر پیشین را به کاخ ریاست‌جمهوری فرستاده‌اند تا اردوغان را متقاعد سازد که این اقدام ضروری است.
یکی از حامیان اصلی افزایش نرخ بهره مهمت سیمسک بانکدار پیشین مریل لینچ بود که پس از انتخابات ماه ژوئن دولت را ترک کرد. برخی از تحلیل‌گران از این اتفاق و جایگزینی او با برات آلبایراک داماد اردوغان به‌شدت ناراحت بودند، چرا که می‌انگاشتند دیگر کسی در دولت نیست که بتواند اصول و قواعد اقتصادی را به رییس‌جمهوری بقبولاند. به نظر می‌رسید تصمیم بانک مرکزی ترکیه به ثابت نگه داشتن نرخ بهره در ماه جولای عمل به وعده انتخاباتی اردوغان مبنی بر کنترل بیشتر دولت بر سیاست‌های پولی است.
با این حال، برخی معتقدند که این مرتبه آلبایراک بوده که مسوولیت قانع کردن اردوغان به لزوم افزایش نرخ بهره را عهده‌دار شده است. وزیر انرژی پیشین به‌شدت برای جلب حمایت جامعه مالی بین‌المللی تلاش کرده است و به‌تدریج نتیجه این تلاش‌ها را می‌بیند. او در ماه اوت یک کنفرانس تلفنی با حضور 6000 شرکت‌کننده برگزار کرد. هفته گذشته هم با شماری از سرمایه‌گذاران در لندن پنهانی دیدار کرد. تیم اوش استراتژیست بازارهای نوظهور در شرکت مدیریت دارایی «بلو بِی» گفت: «آشکار است که آلبایراک به حضار در لندن گوش فرا داده و پدرخانمش را متقاعد کرده است.» یکی کارشناس اقتصادی دیگر هم که خواست نامش فاش نشود، گفت: «بر این باورم که وزیر جدید دارایی خیلی سریع خود را با شرایط تطبیق داده و پاسخ اینکه چه کاری باید انجام شودرا یافته است.»
صرف‌نظر از اینکه افزایش نرخ بهره را چه کسی سازماندهی کرده، این اقدام می‌تواند در بازگرداندن سرمایه به دارایی‌های ترکیه موثر باشد. ارزش اوراق قرضه و سهام در پی این حرکت بانک مرکزی افزایش یافت و لیر هم که پس از سخنرانی اردوغان سه درصد سقوط کرده بود، در باقی روز ارزش از دست داده خود را بازیافت و 3.2 درصد بالاتر معامله شد.
ازگور یاشار گویولدار رییس فروش‌های جهانی بازارهای نوظهور در «ریفیسن سنتروبانک» اتریش هشدار داد که این افزایش می‌تواند تاثیرات تلخ و شیرین داشته باشد و در حالی که به جاری شدن سرمایه در کوتاه‌مدت می‌انجامد، کاهش سرعت رشد اقتصادی را شدیدتر کند: «تعدیل در حال انجام است و قرار نیست ساده باشد. دردناک خواهند بود و اقتصاد در سه ماهه سوم و چهارم بیش از حد انتظار، کوچک خواهد شد.»
تحلیل‌گران گفته‌اند برنامه مالی آلبایراک که اواخر همین ماه اجرایی می‌شود و قرار است با کاهش هزینه‌ها همراه باشد، بسیار اهمیت دارد. سرمایه‌گذاران همچنین مشتاق برنامه‌هایی هستند که به رسیدگی به افزایش وام‌های بد مربوط می‌شود. آنها همچنین امیدوارند مناقشات بین اردوغان و دولت دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا بر سر سرنوشت اندرو برانسون کشیش امریکایی که به اتهام مشارکت در کودتا علیه اردوغان در ترکیه در حبس خانگی است، هرچه سریع‌تر به پایان برسد. ترامپ در پی این مناقشات ترکیه را هدف تحریم قرار داده که این مساله نیز در کاهش ارزش لیر و تشدید بحران اقتصادی ترکیه نقش داشته است.
