گروه جهان|
دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا عصر سه‌شنبه در جریان سخنرانی که ۱۱ دقیقه طول کشید، اعلام کرد که کشورش از توافق هسته‌یی سال ۲۰۱۵ میلادی خارج می‌شود و تحریم‌هایی که در چارچوب این توافق لغو شده بودند را بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد. تنها حامیان این تصمیم دونالد ترامپ، اسراییل و عربستان‌سعودی بودند اما در مقابل، سران اتحادیه اروپا همچنین دیگر امضاکنندگان توافق هسته‌یی ضمن ابراز تاسف در قبال این اقدام بر پایبندی خود بر برجام تاکید کردند.
یکی از تندترین واکنش‌ها را سوزان رایس مشاور امنیت ملی دوره دوم ریاست‌جمهوری باراک اوباما داشته است. رایس چهارشنبه در نیویورک‌تایمز نوشت: «ترامپ احمقانه‌ترین و در عین حال حساس‌ترین و پرپیامدترین تصمیم در حوزه امنیت ملی امریکا را در دوران کاریش گرفت. تصمیم غیرمدبرانه او به هیچ عنوان ایران را وادار نخواهد کرد که بار دیگر پای میز مذاکره برگردد... ترامپ حالا این بهانه را به دست ایران داد تا او هم اخلاقا خود را موظف نداند به این توافق پایبند بماند و خود را از هر قید و بندی در این امر آزاد ببیند. حال ایران دیگر قادر خواهد بود فعالیت‌های هسته‌یی خود را از سر بگیرد، بی‌آنکه کسی سرزنشش کند که چرا توافق را نقض کرده است... ترامپ با این تصمیم آشکارا درخواست نزدیک‌ترین متحدان امریکا را نادیده گرفت. این متحدان ماه‌هاست که سعی می‌کنند ایرادهای ترامپ به توافق را برطرف کنند. ترامپ اما به جای توافق با متحدان واشنگتن به ایشان می‌گوید «بروید گم شوید»؛ او حال تمام شرکت‌های اروپایی را به دلیل عمل به یک توافق خوب جریمه می‌کند... هزینه‌های رهبری امریکا بر جهان فوق‌العاده گزاف است. وقتی امریکا یک‌جانبه یک توافقنامه بین‌المللی را که نقض نشده، منسوخ اعلام می‌کند، یعنی اینکه ما در نگاه جهانیان دیگر قابل اعتماد و پاسخگو نخواهیم بود. ما همین کار را قبلا هم با توافق آب و هوایی پاریس و پیمان مشارکت دو سوی اقیانوس آرام (ترانس پاسیفیک) انجام دادیم. اما خطر توافق هسته‌یی ایران، بی‌نهایت بالاست.»
رایس در بخش دیگری از مطلب خود آورده است: «اکنون با نقض عهد امریکا، جایگاه روسیه و چین در منطقه محکم‌تر خواهد شد. اسراییل هم یورش خواهد برد تا مجادله‌اش را با ایران شدیدتر کند. هیچ بعید نیست که پای امریکا هم به این جدال کشیده شود. شخص ترامپ از سر غرور و دشمنی آخرین میخ را بر تابوت برجام کوبید، اما هیچ جایگزین قابل اعتمادی برای آن معرفی نکرد. ترامپ تصریح کرده با افزودن بر فشارها می‌توان ایران را وادار کرد توافقی بهتر را به مذاکره گذارد. اما فقط کسانی که هیچ چیز راجع به ایران نمی‌دانند، تصور خواهند کرد که ایران تحت فشار راضی خواهد شد، قولی را که سه سال قبل داده این‌بار بدهد و اما در رابطه با کره‌شمالی، اگر ترامپ تصور می‌کند که با این کارش پیامی قوی برای حل مشکل مشابه کره‌شمالی داده، کاملا در اشتباه است. ترامپ در آستانه مذاکرات با دشمنی که به مراتب پیشرفته‌تر است و غیر قابل پیش‌بینی‌تر، این پیام را می‌دهد که نمی‌توان به امریکا اعتماد کرد... هنوز معلوم نیست فردا چه خواهد شد، اما بدون شک اوضاع بدتر از امروز خواهد بود. وقتی از این تصمیم همه‌چیز به افتضاح کشیده شد؛ آنگاه طبق استاندارد معمول این‌گونه لحظه‌ها ترامپ در صحنه ظاهر می‌شود و گناه را به گردن دیگران می‌اندازد. این دیگران شامل رقبای سیاسی ترامپ، مقامات سلف ترامپ، اروپایی‌ها و ایرانی‌ها خواهند بود. اما مسلما فقط یک نفر است که مسوول تمام این افتضاح خواهد بود و آن شخص رییس‌جمهوری ترامپ است.» روسیه نیز که یکی از اصلی‌ترین امضاکنندگان توافق هسته‌یی با ایران است در واکنشی تند به تصمیم ترامپ اعلام کرده خروج امریکا از برجام بی‌اعتنایی توهین‌آمیزی به قواعد بین‌المللی است. به گزارش بی‌بی‌سی در بیانیه وزارت خارجه روسیه آمده: «امریکا یک بار دیگر خلاف خواست و اراده دیگر کشورها گام برداشته است.» کرملین ضمن محکوم کردن تصمیم رییس‌جمهوری امریکا برای خارج کردن کشورش از برجام گفته: «این تازه‌ترین گواه بر این است که امریکا قابلیت مذاکره کردن را ندارد.»
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه نیز با اشاره به غلط بودن تصمیم ترامپ گفته است: «بازنده خروج از برجام امریکا خواهد بود. دلیلش هم این است که به توافقی که خودش امضا کرده، پایبند نمانده است.» اردوغان با بیان اینکه واشنگتن از ابتدا نیز به تعهداتش در برجام پایبند نبوده، گفت: «شما نمی‌توانید هر وقت که خواستید، توافق‌های بین‌المللی را لغو کنید.»
قطر نیز در موضع‌گیری متفاوت از عربستان، امارات و بحرین اعلام کرده که حمایت از تصمیم ترامپ در نقض برجام منطقی نیست. قطر در شرایطی اقدام ترامپ در خروج از برجام را تایید نکرده که عربستان، بحرین و امارات در موضع‌گیری‌هایی شتابزده، ضدایرانی و قابل تامل تصمیم ترامپ را شجاعانه خوانده‌اند. جک استراو وزیر خارجه اسبق بریتانیا نیز گفته تصمیم ترامپ برای خروج از برجام خطرناک و فاقد توجیه است. جک استراو از اینکه دیگر طرف‌های برجام از جمله بریتانیا اعلام کرده‌اند به برجام پایبند خواهند ماند، ابراز خرسندی و تصریح کرده تمام نیروها باید در جهت تداوم کارایی برجام بدون حضور امریکا به کار بسته شود.
وزیر خارجه پیشین امریکا نیز تصمیم ترامپ را اشتباهی بزرگ توصیف کرده است. هیلاری کلینتون در توییتر نوشت: «خروج از توافق هسته‌یی با ایران اشتباهی بزرگ است. این اقدام باعث کاهش ضریب امنیت امریکا و کمرنگ شدن اعتماد به این کشور خواهد شد. هر کسی فکر کند، اقدام نظامی و بمباران می‌تواند پاسخگو باشد سخت در اشتباه است.»
شبکه سی‌ان‌ان نیز با اشاره به تقویت موقعیت بین‌المللی روسیه نوشته: «روسیه چندان هم از این شرایط ناراضی نیست. این نخستین‌باری است که پس از مدت‌ها روسیه در کنار جامعه جهانی و کشورهایی چون فرانسه، بریتانیا و آلمان که متحدان امریکا به شمار می‌روند در یک جبهه قرار می‌گیرد. حال امریکا که بدون هیچ طرح جایگزینی و خلاف توصیه متحدان اروپایی‌اش از آن خارج شد در انزوا قرار گرفته است.»
نشریه تایم نیز با ابراز نگرانی از تاثیرات تصمیم ترامپ بر اقتصاد امریکا نوشته: «عواقب ناشی از خروج ترامپ از برجام از جمله احتمال افزایش بهای نفت، افزایش تورم و کاهش روند رشد اقتصادی امریکا به اقتصاد امریکا لطمه خواهد زد و در واقع این امریکاست که آسیب بیشتری از تحریم‌ها خواهد دید، مساله‌یی که ترامپ هیچ اشاره‌یی به آن نداشته است. گفته شده، تحریم‌ها بخش نفتی ایران را هدف قرار خواهد داد و فعالیت شرکت‌های انرژی با ایران را کاهش و قیمت نفت را افزایش خواهد داد. اما کاهش عرضه نفت ایران می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و بی‌ثباتی بیشتر ژئوپلیتیکی منجر شود که به افزایش تورم و کاهش رشد اقتصادی در داخل امریکا منجر خواهد شد.» تایم در ادامه پیش‌بینی کرده که عواقب خروج از برجام شاید در کوتاه‌مدت مشخص نشود اما مصرف‌کنندگان امریکایی به زودی متوجه این فشار خواهند شد.
اشتباه محاسباتی
شبکه سی‌بی‌سی نیز در گزارشی با عنوان «اقدام خودپرستانه» نوشته: «این فاجعه‌بارترین تصمیم ترامپ در تمام طول دوران ریاست‌جمهوری اوست. تصمیم ترامپ مصیب‌بار، ترسناک، بدون تامل و یک طرفه بود. ترامپ از زمان آغاز به کار دولتش بارها و بارها درباره برجام حرف زده اما سه‌شنبه و درست زمانی که فرمان خروج از برجام را امضا می‌کرد یک سوال اساسی از او شد که پاسخی برای آن نداشت. یک خبرنگار زمانی که ترامپ فرمان خروج را امضا می‌کرد، پرسید «آقای رییس‌جمهور خروج شما از برجام چطور می‌تواند امریکا را به جای امن‌تری تبدیل کند؟ پرسشی که ترامپ ترجیح داد آن را نادیده بگیرد شاید چون پاسخی برای آن نداشت.»
نشریه آتلانتیک نوشته: «در دوران باراک اوباما، عربستان‌سعودی و متحدان خاورمیانه‌یی امریکا تلاش بسیاری داشتند تا باراک اوباما را قانع کنند که ایران تهدیدی جدی برای امنیت منطقه است اما موفق نشدند. سپس ترامپ آمد که به نظر می‌رسید مشتاق است تا چنین دیدگاه‌هایی را درباره تهدید بدخیم ایران تایید کند. اما واقعیت این است که با خروج امریکا از برجام، امنیت منطقه نه تنها بهتر نشده بلکه چشم‌انداز آینده نیز در سایه‌یی از ابهام قرار گرفته است آن هم در شرایطی که دولت ترامپ ثابت کرده هیچ تعهدی نسبت به امنیت منطقه ندارد.»
نشریه اکونومیست نیز در گزارشی با عنوان «قمار بزرگ ترامپ بر سر ایران» نوشته: ترامپ هشتم ماه مه بزرگ‌ترین شرط‌بندی دوران ریاست‌جمهوری خود را انجام داد. او در اقدامی که وحشت اروپایی‌ها و ذوق‌زدگی متحدانی چون اسراییل را در پی داشت امریکا را از توافق برجام خارج کرد. ترامپ با اطمینان گفته که خارج شدن از برجام امریکا را امن‌تر خواهد کرد اما این اظهارات به ظاهر محکم (اما توخالی) به سبک ترامپ نمی‌تواند تهدیدهای ناشی از چنین تصمیم خطیری علیه امریکا را پنهان کند. ترامپ علاوه بر خروج از برجام در یک مورد دیگر نیز قمار کرده است. او تصور می‌کرد که اصرار فرانسه، آلمان و بریتانیا مبنی بر حفظ توافق یک بلوف سیاسی است؛ پس زمانی که امریکا از این توافق خارج شود، متحدان اروپایی واشنگتن نیز از آن خارج خواهند شد. با این حال تنها دقایقی پس از خروج امریکا ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا، امانوئل ماکرون رییس‌جمهوری فرانسه و آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در بیانیه‌یی مشترک با اشاره به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره پایبندی ایران به توافق اعلام کردند که همچنان در برجام خواهند ماند. ترامپ سال‌ها پیش گفته بود که هیچ‌گاه قمار را دوست نداشته و ترجیح می‌دهد وارد بازی شود که می‌داند از آن پیروز خارج می‌شود. او با این حال این عادت قدیمی را فراموش کرد و با اشتیاق وصف‌ناشدنی برای از میان بردن هر آنچه میراث اوباماست، دست به قمار بزرگی زد. حال اگر محاسبات او غلط از آب در بیاید، هزینه گزافی خواهد پرداخت که نتایج احتمالی آن می‌تواند جنگ تجاری میان امریکا و اروپا، تشدید خشونت‌ها در منطقه خاورمیانه و خسارات جبران‌ناپذیر به سال‌ها تلاش برای عدم اشاعه تسلیحات هسته‌یی باشد. اقدام ترامپ قماری است که هیچ برنده‌یی نخواهد داشت.»
واکنش‌ها به تصمیم ترامپ برای خروج از برجام تنها به کشورهای اروپایی و خاورمیانه‌یی محدود نشده است. آسیایی‌ها هم نظرات مختلفی در این راستا ابراز داشته‌اند. به گزارش یورونیوز، گونگ شیائو شنگ نماینده ویژه چین در امور خاورمیانه گفته: «تمام کشورها باید به توافق هسته‌یی برجام پایبند باشند و با گفت‌وگو و مذاکره برای حل اختلافات استفاده کنند.» هند و چین بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران به شمار می‌روند. چین که بزرگ‌ترین خریدار نفت خام ایران است در اواسط سال ۲۰۱۶ و بعد از رفع تحریم‌ها تا ۹۰۰ هزار بشکه در روز از ایران خریداری می‌کرد. اما این آمار در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته و به حدود روزانه ۶۰۰ هزار بشکه رسیده است.
وزیر خارجه ژاپن نیز چهارشنبه تصریح کرده توکیو از نزدیک بر تاثیرات خروج واشنگتن از برجام نظارت دارد. تارو کونو همچنین تاکید کرده کشورش به گفت‌وگو با دیگر اعضای توافق هسته‌یی ایران درباره حفظ برجام گفت‌وگو می‌کند.
