وزارت بهداشت آمار قاچاق معکوس را ندارد
ریحانه جاویدی|
از 2 سال پیش که اقتصاد ایران با شوک ارزی روبرو شد و با شروع دوباره تحریم‌های امریکا در دام تورم قیمت‌ها افتاد، حوزه دارو به دلیل وابستگی شدید به نرخ ارز و واردات با چالش‌های جدی مواجه شد. اکنون با وجود اینکه مسوولان حوزه بهداشت و درمان بر این موضوع تاکید می‌کنند که بسیاری مشکلات اساسی این صنعت حل شده است اما کارشناسان معتقدند نمی‌توان گفت مشکلات حوزه دارو رفع شده بلکه مدل آن تغییر کرده و چالش‌های جدیدی برای صنعت تولید دارو ایجاد شده است. یکی از این معضلات تازه آنطور که فعالان حوزه دارو می‌گویند، قاچاق معکوس به خصوص در زمینه داروهای وارداتی است، موضوعی که البته مسوولان وزارت بهداشت هم آن را تکذیب نکرده و معتقدند این چالش در صنعت دارویی کشور وجود دارد اما نکته‌ای که میان اظهارنظرهای مسوولان و کارشناسان تفاوت ایجاد می‌کند، اتخاذ تصمیم‌هایی درباره این موضوع است، چنانچه دولتی‌ها ارایه ارز دولتی به صنایع داروسازی را به عنوان یک یارانه تلقی کرده و معتقدند در شرایط فعلی اقتصادی نمی‌توان آن را کنار گذاشت چرا که سبب افزایش قیمت دارو می‌شود اما در نگاه مقابل، کارشناسان صنعت داروسازی کشور بر این موضوع تاکید دارند که ارز چندنرخی و یارانه دولتی با اعطای ارز 4200 تومانی همان عاملی است که به جای کمک به این صنعت آن را تضعیف می‌کند چرا که پایین بودن نرخ دارو در ایران نسبت به کشورهای منطقه سبب می‌شود قاچاق معکوس شکل گرفته که نه تنها دارویی که با یارانه دولت تامین شده را در شرایط تحریم و نیاز بازار داخلی از کشور خارج می‌کند بلکه چون صادرات رسمی نیست، ارز آن هم به کشور وارد نشده و عملا جز ضرر چیزی برای صنعت دارو و به‌طور کلی اقتصاد کشور ندارد.
از نگاه اقتصادی ارز دارو باید آزاد شود
بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سال گذشته سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو ارزبری در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی وجود داشت که امسال این عدد به سه میلیارد یورو می‌رسد، یعنی رقمی معادل 600 میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی در حوزه دارو رخ داده است اما این رقم درحالی است که بخشی از تولیدات دارویی کشور به صورت قاچاق از مرزها خارج شده و ارز مبادله شده برای آنها عملا وارد چرخه اقتصادی کشور نمی‌شود، محمدرضا شانه‌ساز رییس سازمان غذا و دارو کشور این موضوع را اصلی‌ترین چالش صادرات دارو دانسته و روز گذشته درباره آن بیان کرد: در حوزه صادرات هنوز با چالش‌های عدیده‌ای مواجهیم و این در حالی است که میزان خروج غیررسمی دارو از ایران به کشورهای منطقه عدد بسیار بزرگی است. بنابراین ما باید بتوانیم این عدد را به صادرات رسمی کشور تبدیل کنیم. با این حال کارشناسان حوزه اقتصاد سلامت معتقدند سیاست‌های دولت در تخصیص ارز دولتی و پایین نگه داشتن قیمت دارو بیش از هرچیز دیگری قاچاق معکوس را تشدید می‌کند. مهدی محمدزاده، رییس انجمن اقتصادی داروی کشور درباره این موضوع به تعادل گفت: اساسا پایین نگه داشتن قیمت دارو با ابزار ارزان فروختن ارز سیاست اشتباه و نادرستی است که نه تنها مشکلی ار حل نمی‌کند بلکه به معضلات می‌افزاید. در شرایطی که نرخ ارز برای بسیاری از کالاها بالا رفته است، چرا باید برای دارو پایین نگه داشته شود؟ این موضوع سبب می‌شود داروی تولید داخل و از آن مهم‌تر داروی وارداتی در ایران ارزان باشد و زمینه قاچاق معکوس را فراهم کند.
او افزود: اکنون اگر بخواهیم این وضعیت را تشریح کنیم باید بگوییم ما دارو را از یک کشور اروپایی 100 دلار با نرخ ارز 4200 تومانی می‌خریم بعد این دارو از کشور خارج شده به افغانستان، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌شود و با نرخ روز ارز فروخته می‌شود در چنین شرایطی سود قابل توجهی در میان است که افراد را وارد این بازی می‌کند، درحالی که اگر مابعدالتفاوت این دو نرخ کم شود یا ارز دارو تک‌نرخی شود این معضل حل می‌شود.
محمدزاده بیان کرد: در شرایط فعلی دولت دو راه برای سامان دادن به این وضعیت دارد، نخست اینکه سیستم توزیع دارو را هوشمند کند تا مسیر تجویز، خرید و مصرف آن مشخص باشد یا اینکه نرخ ارز دارو را آزاد کند اما اگر راه‌حل دوم اتخاذ شود، قیمت دارو تا 80 درصد گران می‌شود که البته برای آن هم راه‌حل وجود دارد از این طریق که دولت یارانه‌ای که اکنون به شرکت‌های دارویی می‌دهد را به بیمه تخصیص دهد. اکنون 70 درصد قیمت دارو را بیمه پرداخت کرده و مابقی سهم بیمار است حالا با حمایت از بیمه این رقم را به 90 درصد سهم بیمه و 10 درصد سهم بیمار تغییر دهند. به‌طور خلاصه اینکه از نگاه اقتصادی حذف ارز یارانه‌ای از دارو راه‌حل مناسبی برای برون‌رفت از وضع موجود است اما از نگاه اجتماعی این موضوع چندان جالب نیست و برای آنکه از نظر اجتماعی هم به شرایط مناسب برسیم باید نظام کنترل مصرف در شبکه دارویی را پیاده کنیم.
پیشنهاد به دولت برای مقابله با قاچاق دارو
رییس انجمن اقتصادی داروی کشور با ارایه پیشنهادی به دولت درباره کنترل نظام مصرف برای جلوگیری از قاچاق داروهای باارزش بیان کرد: باید توجه کنیم دارویی که به کشورهای دیگر قاچاق می‌شود، داروهای معمولی مثل قرص سرماخوردگی یا استامینوفن نیست بلکه داروی گران‌قیمت یا همان داروی بیماری‌های خاص است اما این موضوع به راحتی قابل کنترل است، چرا که تعداد بیماران خاص در کشور رقم مشخص دارد و دولت می‌تواند از داروخانه‌ها درخواست کند کپی نسخه تجویزشده از سوی پزشک را به وزارتخانه ارسال کنند، دقیقا سیستمی مشابه سیستم توزیع مورفین در بیمارستان‌ها، در چنین شرایطی معلوم است چه دارویی از سوی چه کسی تجویز و توسط چه کسی از چه داروخانه‌ای تهیه شده است بنابراین اگر تخلفی صورت گرفته باشد از سوی یکی از این سه راس توزیع و مصرف رخ داده و به راحتی قابل کنترل است. اگر تعداد بیشتر از آمار بیماران خاص باشد به این معنی است که یا نسخه‌سازی شده یا پرونده بیمار جعلی است. علاوه بر آن به عنوان گزینه دیگر دولت باید در شبکه توزیع، داروهای خاص را با حواله به داروخانه تحویل دهد که مانعی بر سر راه تخلف احتمالی ایجاد شود. به گفته محمدزاده داروهایی که قاچاق می‌شود از نظر حجمی زیاد نیست یعنی اثر اقتصادی آن در کشور چندان قابل توجه نیست اما اثر اجتماعی آن است که این معضل را مهم کرده و دولت باید فکری برای آن بکند چرا که داروی بیماران خاص است که قاچاق می‌شود.رییس انجمن اقتصادی داروی کشور درباره اظهارنظر رییس سازمان غذا و دارو مبنی بر اضافه کردن میزان داروهایی که به صورت غیررسمی از کشور خارج می‌شود به آمار رسمی صادرات بیان کرد: اظهارنظر آقای شانه‌ساز مربوط به داروهای تولید داخل است که اگر بخواهیم این رقم را به صادرات رسمی کشور اضاف کنیم خیلی هم اتفاق خوبی است، برای قاچاقچی انگیزه ایجاد کنیم که دارو را قانونی تهیه کرده و در خارج از کشور بفروشد و از این طریق ارزآوری داشته باشیم اما مشکل اصلی ما برای صادرات غیررسمی یا همان قاچاق، داروهای وارداتی است. قاچاق معکوس دارو در حالی است که غلامحسین مهرعلیان مدیرکل امور داروی سازمان غذا و دارو درباره آمار قاچاق دارو از ایران به «تعادل» گفت: سازمان غذا و دارو هیچ امار رسمی از میزان داروهای قاچاق معکوس ندارد و مسوول ارایه آمار درباره این موضوع ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است که آمار آن ستاد محرمانه بوده و حتی به وزارت بهداشت هم اعلام نمی‌شود. اظهارات مهرعلیان درحالی است که علی ربیعی سخنگوی دولت آبان امسال گفته بود طبق برآوردها آمار قاچاق معکوس دارو حدود 8 درصد کل بازار دارویی کشور است. با این‌وجود مهر علیان این آمار را تایید نکرد.
