گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
احمد امیرآبادی‌فراهانی، نماینده مردم قم حدود دو هفته پیش در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی گفت: «طرح تشکیل استان تهران جنوبی اعلام وصول شده است؛ این طرح به صورت عادی اعلام وصول شده، البته که گفته می‌شود برخی نمایندگان مجلس در رایزنی با دولت به دنبال ایجاد استان تهران شرقی و استان تهران غربی هستند.»
به گزارش «تعادل»، این‌بار اول نیست که بحث تقسیم تهران مطرح می‌شود. سال گذشته نیز شایعه‌ای منتشر شد مبنی بر اینکه استان تهران به چهار استان «تهران»، «تهران شرقی»، «تهران غربی» و «تهران جنوبی» تقسیم خواهد شد. شایعه‌ای که استاندار وقت تهران تکذیبش کرد تا این‌گونه به نظر برسد که از اساس واقعیت نداشته است. اما این‌بار طرح استان جنوبی تهران در مجلس اعلام وصول شده است و بنابراین شایعه نیست .البته این طرح هنوز منتشر نشده و معلوم نیست چه جزییاتی در آن قید شده، اما از آنجایی که یکی از بخش‌های ثابت هر طرح و لایحه‌ای که تقدیم مجلس می‌شود، «مقدمه و دلایل توجیهی» است، احتمالا طراحان مشخص کرده‌اند که ریشه شکل‌گیری این ایده در ذهن‌شان چه بوده و به دنبال تحقق چه هدفی از تشکیل استان تهران جنوبی هستند.
اهداف طرح تقسیم استان تهران
این موضوعی است که یکی از خبرگزاری‌ها در گزارشی بدان پاسخ گفته و مدعی شده که «ساماندهی وضعیت نابسامان استان تهران که بیش از ۱۵ میلیون جمعیت را در درون خود جای داده» و «شهرستان‌های جنوبی تهران از نظر قومیت هم با کل استان هم همخوانی ندارند»، دو نکته کلیدی مدنظر طراحان برای تشکیل این استان جدید است؛ یعنی یکی از دلایل ارایه این طرح، تفکیک قومیتی است. در طرح یاد شده تهران جنوبی متشکل از ۶ شهرستان معرفی شده که سه شهرستان در استان مرکزی واقع شده‌اند و دست بر قضا، وسعت چند برابری به نسبت سه شهرستان دیگر دارند. برخی بر این باورند تقسیم‌بندی تهران به شمالی و جنوبی در واقع یک گام به جلو در جهت سائوپائولویی شدن تهران است. انگار بخواهند که طبقه مرفه و ضعیف را از هم جدا کنند و بین آنها دیوار بکشند. حتی اگر بخواهیم خوشبینانه به این موضوع نگاه کنیم سوای مشکلات اقتصادی و تحمیل هزینه‌های بسیار بر شهر و شهروندان برای مردم پذیرفته نیست که برای دیدن خانواده‌شان که در غرب تهران زندگی می‌کند وارد یک استان دیگر شوند و شاید برای مکالمه تلفنی مجبور باشند اول کد بین شهری را شماره‌گیری کنند.
تجربه‌های گذشته در انتزاع استان‌ها
اما این اولین مرتبه‌ای نیست که مساله تقسیم استان‌ها طرح و اجرایی شده است، یکی از مهم‌ترین تقسیم بندی‌های انجام شده در گذشته به تقسیم استان خراسان به سه استان رضوی، شمالی و جنوبی مربوط می‌شود؛ درباره تهران نیز پیش از این تعدادی از شهرستان‌های غربی پایتخت با مرکزیت کرج استان البرز را تشکیل دادند. مرور آسیب‌ها و بحران‌های استان‌های خراسان شمالی و جنوبی و حتی البرز کافی است تا به آسیب‌های پیش روی پایتخت در صورت تقسیم شدن به استان‌های جنوبی و شمالی یا شرقی و غربی پی ببریم، همین آسیب و بحران‌های احتمالی پیش روی پایتخت سبب واکنش کاربران فضای مجازی به طرح نمایندگان مجلس شد.
یک میلیون سفر اداری میان تهران و کرج
در انتزاع البرز از استان تهران، هرچند از نظر اداری و سیاسی کرج از تهران جدا شد اما واقعیت امر این است که عملکردهای تهران و کرج کاملا در هم تنیده‌اند و یک عملکرد مشترک دارند. هر روز بیش از یک میلیون سفر اداری و تجاری میان این ۲ کلانشهر اتفاق می‌افتد و این موضوع نزدیکی عملکرد ۲ استان را نشان می‌دهد. طرح استان تهران جنوبی از شهرستان‌های اسلامشهر، بهارستان، رباط کریم، ساوه و زرندیه ساوه و به مرکزیت شهر پرند تشکیل شده است. البته در گذشته نیز طرح‌های دیگری برای انتزاع تهران مطرح شده بود که در جدی‌ترین قرار بود تهران به 4 استان تبدیل شود. بر این اساس، استان تهران شامل شهرستان‌های تهران، شمیرانات، ری و اسلامشهر است که در این تقسیم‌بندی جمعیت استان حدود 10 میلیون نفر خواهد بود. استان شهریار شامل: شهرستان‌های شهریار، رباط کریم، بهارستان، ملارد و قدس است که جمعیت این استان حدود 2 میلیون نفر خواهد بود. استان ورامین شامل شهرستان‌های ورامین، پیشوا، قرچک و پاکدشت است که جمعیت این استان حدود یک میلیون نفر خواهد بود و استان دماوند شامل: شهرستان‌های دماوند، پردیس و فیروزکوه است که جمعیت این استان حدود 400 هزار نفر خواهد بود. در این طرح، جمعیت استان شهریار برابر با استان گیلان خواهد بود و جمعیت استان ورامین نیز با استان زنجان برابر خواهد شد.
به گزارش «تعادل»، سوال این است که نمایندگان امضا‌کننده این طرح به دنبال چه هدفی هستند. هر چند خبرنگار «تعادل» به‌رغم تلاش بسیار، موفق به برقراری تماس با امضا‌کنندگان این طرح نشد اما همان‌طور که عنوان شد یکی از استدلال‌های عجیب و غریب نمایندگان امضا‌کننده این طرح جایی است که تفاوت قومیت ساکنان جنوب تهران با سایر ساکنان پایتخت را عنوان می‌کنند.
ایران کوچک
طراحان این طرح تاکید کردند: «شهرستان‌های جنوبی تهران از نظر قومیت با کل استان هم همخوانی ندارند؛ اکثریت اهالی شهرستان‌های مورد اشاره آذری‌زبان، کردزبان و لرزبان هستند، این در حالی است که اکثریت جمعیت استان تهران فارس زبان هستند؛ همچنین با وجود اینکه شهرستان‌های ذکر شده صنعتی هستند، کمترین توجهی به آنها نمی‌شود.» ظاهرا طراحان فراموش کرده‌اند که تهران یک ایران کوچک است و تقریبا تمام قومیت‌ها از شمال، غرب، جنوب و شمال کشور در این شهر سکنی گزیده‌اند و تفاوت قومیتی در تمام کوچه پس کوچه‌ها و محله‌های شهر جریان دارد و این اتفاق جدیدی نیست. البته طی دهه گذشته به دلیل اوضاع نابسامان اقتصادی تعداد بیشتری از شهرهای کوچک در جست‌وجوی کار و زندگی بهتر به پایتخت مهاجرت کرده‌اند که عموما در مناطق جنوبی شهر ساکن شده‌اند اما این به معنای تفاوت قومیتی جنوب تهران با سایر نقاط شهر نیست و تفاوت فقط در تعداد جمعیت است. در نتیجه این استدلال، طرح تهران جنوبی با واکنش تند کاربران فضای مجازی و شهروندان مواجه شد و حتی عده‌ای آن را در راستای تفرقه‌گرایی قومیتی دانسته و خواهان رد صلاحیت نمایندگان امضا‌کننده طرح شدند. با این حال، تعجب‌آورترین بخش این طرح مربوط به نمایندگان امضاء‌کننده است؛ جالب است، افرادی که دغدغه تقسیم پایتخت به استان‌های شمالی و جنوبی را دارند تنها یک نفر از آنها نماینده استان تهران است و مابقی نمایندگان سایر شهرها و استان‌های کشور هستند. عنوان این طرح در مجلس، علاوه بر مردم واکنش برخی مسوولان را نیز به دنبال داشت، از جمله شهرام عدالتی معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران با بیان اینکه موضوع طرح استان تهران جنوبی با قانون اساسی مغایرت دارد، گفت: «این طرح بار مالی و بودجه‌ای برای دولت دارد. ضمن اینکه نظر دولت در این زمینه اخذ نشده است. مجموعه شهری تهران یک پهنه درهم تنیده عملکردی است و هر نوع نگاه سیاسی و اداری به این حوزه بابت تقسیم بندی‌های جدید، یک نگاه غیر کارشناسی و غیرعلمی است.»
عدم توجه به سند آمایش تهران
ظاهرا نمایندگان مجلس فراموش کرده‌اند که تهران سند آمایش دارد که یک سند بالا دستی است. سند آمایش سرزمین به عنوان یک سند مورد اتفاق نظر و مهم بابت آینده این پهنه از جغرافیای کشور که مهم‌ترین پهنه از نظر سیاسی و اقتصادی ایران است، باید مورد توجه مسوولان در همه بخش‌ها باشد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نیز درباره سند آمایش تهران گفته بود: «در صورتی که سند آمایشی را که بنا نیست مبنای چنین تصمیماتی باشد عملا به دست خودمان به دست فراموشی سپرده‌ایم و به اسناد کتابخانه‌ای تبدیل خواهد شد.می توانید تبعات تقسیم کردن استان تهران به شمالی و جنوبی را در خصوص انتزاع البرز از تهران مشاهده کنید.»
به گفته عدالتی، دامنه مشکلات و مسائلی که این موضوع ایجاد می‌کند برای کل سرزمین است و نمی‌توانیم فکر کنیم که در قالب جدید مشکلات حل می‌شود؛ برعکس می‌تواند به‌شدت مشکلات و مسائل دامن زده شود و یک عرصه پر مخاطره‌ای را در کل جغرافیای ایران ایجاد کند. در ادامه انوشیروان محسنی بندپی، استاندار تهران نیز نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و آن را غیرقانونی خواند.
حسن نوروزی، نماینده مردم رباط‌کریم و بهارستان در مجلس شورای اسلامی از امضا‌کنندگان این طرح نیز درتوضیح طرح مذکور گفته است: طرح استان تهران جنوبی از شهرستان‌های اسلامشهر، بهارستان، رباط کریم، ساوه و زرندیه ساوه و به مرکزیت شهر پرند تدوین شده است که به عنوان قطب صنعتی مطرح هستند. این شهرها که در جنوب استان تهران واقع شده‌اند، قطب صنعتی هستند و برای مثال رباط کریم و بهارستان دارای ۱۱ شهرک صنعتی است که می‌توانند در کنار یکدیگر قطب اقتدار مملکت را در چهارراه مرکزی کشور تشکیل دهند.همچنین این شهرها این پتانسیل را دارند تا به همراه فرودگاه بین‌المللی و شهرک‌های صنعتی، در بخش‌های صنعتی و غیر صنعتی پیشرفت کنند. به گفته او، این طرح توسط ۱۵ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارایه شده است و حدود ۲۵ نفر این طرح را امضا کرده‌اند.
افزایش بروکراسی و هزینه‌ها
پویا علاءالدینی، استاد دانشگاه تهران معتقد است تکه تکه کردن تهران نتایج خوبی برای شهر و شهروندان نخواهد داشت. او در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره توضیحاتی ارایه کرد و گفت: شک دارم طرح انتزاع تهران بدون توجه به ساختارهای موجود به حل مشکلات شهرکمک کند. چیزی که اتفاق می‌افتد، ایجاد بروکراسی بیشتر و افزایش هزینه‌ها به دلیل ساخت سازمان‌ها و نهادهای موازی است و قطعا این تقسیم بندی‌ها کاری از پیش نخواهد برد.
او با بیان اینکه باید دید هدف اصلی طراحان این طرح چیست، گفت: شاید مسائل امنیتی مد نظرشان باشد و شاید بخواهند بخش‌های ضعیف‌تر شهر را جدا کنند تا رفتار متفاوتی با آنها داشته باشند یا دسترسی آنها به بخش‌هایی از شهر تهران کم شود. شاید هم بخواهند برنامه‌هایی در راستای بهبود شرایط زندگی ساکنان این مناطق داشته باشند. هدف هر چه باشد به نظر نمی‌آید مکانسیم خاصی برای آن در نظر گرفته شده باشد و بیشتر شبیه یک خیال خام است.
ارتباط با شهرهای اقماری حفظ شود
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه واکنش مردم به این موضوع چه خواهد بود، تصریح کرد: ما در این خصوص جدایی کرج از تهران و شکل‌گیری استان البرز را داریم. در جدایی کرج از تهران شاهد این بودیم که عملا اتفاق خاصی رخ نداد و فقط مردم ضرر کردند. عملا مردم اطراف تهران در یک مادرشهر زندگی می‌کنند و مدام در حال رفت و آمدند و امکان هماهنگ کردن ساکنان این شهرها با مادرشهر خود یک معضل است . بهتر این است که تمام ساکنان و بخش‌هایی که در یک مادرشهر هستند با یکدیگر مرتبط بوده و یک حکومت محلی داشته باشند. در شهرهای بزرگ دنیا نیز به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که کل مناطق یک مادرشهر زیر پوشش یک مجموعه باشند و الان در کشور شاهد عملکرد معکوس در این زمینه هستیم.
برگزاری همه‌پرسی درباره تقسیم‌بندی جدید
او در پاسخ به اینکه آیا درکلانشهرهای دیگر تجربه انتزاع و جدایی شهرها از متروپلیس‌ها وجود دارد یا خیر، عنوان کرد: اصولا در شهرهای توسعه یافته رخ دادن چنین موضوعی به شکل دموکراتیک‌تری صورت خواهد گرفت و رای و نظر مردم هم در نظر گرفته می‌شود اما در کشور ما عده‌ای از نمایندگان چنین طرحی را مطرح می‌کنند بدون اینکه رای مردم یا حتی دولت را بپرسند. اگر طراحان این طرح نمایندگان مناطق یاد شده باشند باید دید آیا با مردم شهر و و شهرستان خود مشورت کرده‌اند یا اینکه فقط یک فرایند از بالا به پایین است. در مجموع می‌توان گفت این نوع تقسیم بندی‌ها در شهرهای توسعه یافته به دلیل هزینه‌های مادی و معنوی که دارد، انجام نمی‌شود. علاءالدینی افزود: از سوی دیگر کسانی که به دنبال انتزاع هستند بیشتر دنبال این هستند، مالیات‌هایی که می‌پردازند فقط برای خودشان خرج شود. البته در ایران که این بحث‌ها وجود ندارد. باید دید این طرح چه منفعتی برای چه افرادی دارد و چه کسانی از آن متضرر می‌شوند.
حتی اگر در نظر بگیریم این طرح کاملا درست و منطقی است، تا زمانی که درباره اهمیت و منافع وجودی این طرح در جامعه صحبت نشود، مردم قانع نشوند و فقط یک طرح تحمیلی باشد، راه اشتباهی است و باید درباره آن اطلاع‌رسانی شود. اینکه گفته می‌شود به دلیل وجود قومیت‌های متفاوت مناطق جنوبی تهران در نظر دارند آن را از تهران جدا کنند یک بحث کاملا غیرمنطقی است.دلیل ندارد که بخواهند مهاجران را از بقیه مردم جدا کنند.
یکی دیگر از دلایلی که طراحان استان جنوبی تهران به آن اشاره می‌کنند صنعتی بودن این مناطق و وجود تعداد زیادی کارخانه و واحد‌های تولیدی در بخش‌های جنوبی شهر تهران است. علاء الدینی معتقد است صنعتی بودن یک منطقه هم دلیل خوبی برای جدا کردن آن از یک شهر نیست. اگر مشکل آلودگی این مناطق است که مکان را نمی‌توان تغییر داد. حتی نبود اطلاعات در این زمینه هم نشان از وجود مشکلات این طرح است.
