28 درصد پسماندهای پزشکی کشور در پایتخت و شهرهای اطراف آن تولید می‌شود اما این وضعیت در حالی است که کلان‌شهر تهران، تاکنون سایت مخصوص دفع پسماندهای ویژه بیمارستانی نداشته و بعد از گذشت 15 سال از تصویب قانون مدیریت پسماند کشور به تازگی قرار است محل مشخصی برای دفع این پسماندها در تهران تعیین شود.
گزارش سازمان بهداشت جهانی حاکی است که بیش از 40 درصد پسماندهای بیمارستانی عفونی هستند و سالانه 6 میلیون نفر در جهان به دلیل نبود مدیریت صحیح این پسماندها جان خود را از دست می‌دهند. از همین رو در ایران طبق قانون مدیریت پسماند مصوب سال ۱۳۸۳ و ضوابط و روش مدیریت اجرایی پسماند پزشکی مصوب سال ۱۳۸۶، قانونگذار صراحتا وظایف و تکالیف دستگاه‌ها و نهادهای ذی مدخل را تعیین کرده است. این قانون می‌گوید مسوولیت نظارت بر مدیریت پسماندهای بیمارستانی و چگونگی بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستانی با وزارت بهداشت است و مسوولیت تشخیص حد آلایندگی محیط‌زیستی پسماندهای بیمارستانی برعهده سازمان محیط زیست قرار دارد با این وجود چند سالی است که موضوع دفن زباله‌های بیمارستانی در تهران به یک چالش جدی تبدیل شده است، زباله‌های بیمارستانی و عفونی به حال خود رها شده و مسوولان محیط زیست این شهر معتقدند که زباله‌های بیمارستانی به درستی بی‌خطرسازی و دفن نمی‌شود. تا جایی که معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران، وضعیت پسماندهای بیمارستانی را در حد فاجعه دانسته است اما این وضعیت در حالی است که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران، پایتخت تاکنون سایت مخصوص دفع پسماندهای ویژه بیمارستانی نداشته و به تازگی با همکاری استانداری تهران قرار است مرکز جدید دفن زباله‌های ویژه در استان تهران افتتاح شود.
شهرداری تمایلی به تکلیف تازه خود ندارد
تهران هنوز سایت مجزا برای دفن زباله‌های بیمارستانی ندارد و به تازگی استاندار تهران در یک تکلیف تازه از شهرداری خواسته است تا 70 هکتار در اراضی هوشنگ‌آباد و عزیزآباد برای حفر و ایجاد ترانشه برای دفن زباله‌های عفونی اختصاص دهد با این حال شهرداری به دلیل هزینه‌بر بودن دفن زباله‌های بیمارستانی چندان تمایلی برای ورود به موضوع پسماندهای عفونی ندارد. سعید محمودی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران درباره سایت مخصوص دفع پسماندهای ویژه بیمارستانی و صنعتی توضیح داد: متاسفانه تاکنون در این کلان‌شهر سایت پسماند مشخصی برای پسماندهای ویژه نداشتیم و این معضل بزرگی است. این موضوع سبب شده است که زباله‌های ویژه در تهران و در بیمارستان‌ها دپو شوند. خوشبختانه اخیرا استاندار تهران دستور دادند که محل مشخصی برای دفع این پسماندها در تهران داشته باشیم. در اولین فرصتی که مکان دفع پسماندهای ویژه مشخص شود و به ما اعلام شود، ارزیابی‌های خود را انجام خواهیم داد. در حال حاضر نقطه‌ای را در جنوب تهران محدوده هوشنگ آباد در نظر گرفتند که در مرحله واگذاری زمین است.
او با اشاره به اینکه متاسفانه در برخی از بیمارستان‌های خصوصی و کلینیک‌های تهران پسماندهای ویژه در کنار پسماندهای عادی قرار داده می‌شود و شهرداری هم بدون ملاحظه‌ای آنها را جمع‌آوری می‌کند، تاکید کرد: براساس قانون مدیریت پسماند، کلینیک‌ها و بیمارستان‌های خصوصی موظف هستند که با شهرداری قرارداد ببندند و پسماندهای ویژه خود را به این نهاد تحویل دهند، ولی متاسفانه این اتفاق هنوز نیفتاده است و البته وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی نیز به صورت مدون برنامه‌ای در این زمینه ندارند.
بر اساس گفته‌های استاندار تهران و مدیرکل محیط‌زیست استان تهران، به شهرداری تکلیف شده است که 70 هکتار در اراضی هوشنگ‌آباد و عزیزآباد برای حفر و ایجاد ترانشه برای دفن زباله‌های عفونی ایجاد شود اما این تکلیف درحالی از سوی استانداری تهران به شهرداری واگذار شده است که چندی پیش، صدرالدین علیپور مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران با اشاره به اینکه شهرداری تهران در دفن پسماندهای بیمارستانی وظیفه‌ای ندارد، گفت: در حال حاضر شهرداری تهران در جمع‌آوری و دفن پسماندها کمک می‌کند. ما برای حمل و نقل و دفن هر کیلوگرم از پسماندهای بیمارستانی ۹۰۰ تومان دریافت می‌کنیم در حالی که این کار هزینه بسیار بالاتری دارد. به همین دلیل است که شهرداری بر انجام این کار تمایلی ندارد.
وضعیت فاجعه‌آمیز در مراکز درمانی خرد
رهاسازی پسماندهای بیمارستانی در حالی است که علاوه بر نداشتن محل مجزا برای دفن این زباله‌ها، برخی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که بر اساس قانون مسوولیت بی‌خطرسازی آنها را بر عهده دارند، بدون توجه به وظیفه قانونی خود این پسماندها را به عنوان زباله عادی دفن می‌کند. کتال محسنی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران درباره این موضوع بیان کرد: بنابر نامه‌ای که وزیر بهداشت به رییس سازمان محیط زیست نوشته است، حدود ۹۵ درصد از زباله‌های عفونی در مراکز دولتی بی‌خطر می‌شوند. در این مورد ایراد جدی از سوی خود بدنه وزارت بهداشت به بیمارستان‌های خصوصی وجود دارد. وضعیت در مراکز درمانی خرد مثل کلینیک‌ها و داروخانه‌ها فاجعه است تا حدی که این زباله‌ها با زباله‌های عادی مخلوط می‌شود.
به گفته وی، بیمارستان‌های خصوصی نظارت کمتری به این مساله دارند و از آنجا که بحث اقتصادی در آنجا پررنگ‌تر است، مشکلات محیط زیستی بیشتری هم دارد.
محسنی افزود: بر اساس اعلام وزارت بهداشت، ۹۵ درصد زباله‌های بیمارستانی بی‌خطر می‌شود که صحت و عدم صحت آن را خودشان می‌دانند و خدای خودشان! در جلسه اخیر کارگروه مدیریت پسماند قرار شد این رقم تا پایان سال به ۱۰۰ درصد برسد. همچنین به بیمارستان‌های خصوصی تکلیف شد تا در تفکیک این زباله‌ها، بی‌خطرسازی و دفع اصولی آن همت بیشتری به خرج بدهند. مقرر شد که زباله‌های مراکز خرد درمانی توسط شهرداری از طریق سیستم جمع‌آوری پیمانکارهای وابسته به آن فعلا در آرادکوه در ترانشه‌های مناسب به‌صورت بهداشتی دفن شوند تا نهایتا جایگاه دفن جدید راه‌اندازی شود. محسنی درباره اظهارنظر مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران مبنی بر اینکه شهرداری تمایلی به ورود به موضوع پسماندها ندارد، گفت: بر بحث تمایل نیست و این یک تکلیف است. البته قرار شده است که تولیدکننده پسماند هزینه‌های مربوط به دفن پسماندهای خود را پرداخت کند. به اعتقاد او، با ایجاد مکانیسم‌های رقابتی می‌توان این موضوع را حل کرد. اگر نهادها به وظایف خود عمل نکنند کار سازمان محیط زیست است که به آنها نظارت کرده و کم‌کاری‌ها را به استانداری اطلاع دهد.
او در پاسخ به اینکه تشخیص بی‌خطر شدن زباله‌های بیمارستانی با کدام سازمان است، بیان کرد: تشخیص اینکه زباله بیمارستانی بی‌خطر شده یا نه، بر عهده سازمان محیط زیست است. در واقع نظارت عالیه با سازمان محیط زیست است، اما در مرحله اول این وظیفه وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی است. سازمان محیط زیست هم به‌صورت تصادفی آنها را چک می‌کند. طی سال‌های اخیر سازمان محیط زیست یک سری از آزمایشگاه‌ها را توانمند کرد، اما حقیقت این است که این نظارت ما مطلوب نیست. ما در این زمینه نقصان داریم.
محسنی افزود: اعتبارات این حوزه باید بیشتر شود. امروز محیط زیست با بقای انسان و توسعه پایدار گره خورده است. بر همین اساس، سازمان برنامه و بودجه باید توجه بیشتری به سازمان محیط زیست داشته باشد. البته علاوه بر اعتبارات مالی و تجهیزات، سازمان محیط‌زیست نیازمند آموزش نیروهای انسانی خود است و این یکی از ضعف‌های مهم سازمان است که با وجود تلاش‌های این سازمان در سال‌های اخیر، نواقص برطرف نشده است.
محسنی با تأکید بر دفن غیر اصولی زباله‌ها در تهران بیان کرد: من نمی‌خواهم خارج از گود ایستاده و قضاوت کنم، اما آیا شیوه و سیستم پردازش زباله در آرادکوه واقعا جای سوال ندارد؟ چند درصد پردازش زباله‌ها، کامل انجام می‌شود؟ آیا پردازش سنتی، آن هم بدون پیروی از روش‌های علمی، فنی و بهداشتی، جوابگوی نیاز امروز جامعه ما هست؟ علاوه بر پردازش، در بحث تولید کمپوست، دپو و دفن پسماندهای بیمارستانی یا شیرابه‌ها هم وضع به همین منوال است. افتخار می‌کنیم که شیرابه‌ها را دوباره به سیکل تولید کمپوست برمی‌گردانیم، اما همه اینها بازی با الفاظ است. شیرابه‌ای که COD بالای چند ده هزار میلی‌گرم در لیتر دارد، باید اصولی و علمی دفع شود. من می‌دانم که همه اینها اعتبار می‌خواهد و من نمی‌خواهم زحمات دوستان را تضییع کنم، اما باید بپذیریم که کار ما اشکال دارد؛ از کار محیط زیست تا وزارت بهداشت تا شهرداری‌ها تا حتی خود مردم. واقعیت این است که با شعار دادن مشکلات حل نمی‌شود.
