براساس رایزنی‌های تازه‌ای که میان کشورهای ساحلی دریای خزر انجام شده است، پیش‌نویس توافقنامه گردشگری در بخش حمل و نقل دریایی و هوایی بین 5 کشور به امضا رسیده و مقرر شده که دفتر همکاری‌های گردشگری بین کشورهای حاشیه دریای خزر تشکیل شود که مهم‌ترین دلیل اصلی تشکیل آن، ایجاد تسهیلات برای صدور روادید برای سفر گردشگران است. براساس توافقنامه‌ای که قرار است در آینده بین ایران و 4 کشور دیگر به امضا برسد، شبکه پروازی جدیدی بین این کشورها ایجاد می‌شود تا مناسبات و روابط بین این کشورها افزایش یابد. نفس امضای تفاهم نامه بین ایران و سایر کشورها در راستای افزایش روابط قابل ستایش است، اما سوال این است که ایران طی سال‌های گذشته چه سهمی را در جذب مسافر از این 4 کشور ساحلی داشته و حوزه گردشگری دراین کشورها تا چه میزان موفق عمل کرده‌اند.
میزان استقبال گردشگران
تازه‌ترین آمار موجود که از سوی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری منتشر شده، نشان می‌دهد که مبدا سفر بیش از ۲۲ درصد از گردشگران خارجی که به ایران سفر کرده بودند، 4 کشور دیگر حاشیه دریای خزر بوده است و در این میان، بیشترین سهم را اتباع جمهوری‌آذربایجان به خود اختصاص داده‌اند که انگیزه عمده آنان از سفر به ایران زیارتی - مذهبی است، این درحالی است که اتباع کشورهای حاشیه دریای خزر سهمی ۴۶درصدی از گردشگران ورودی به آذربایجان را تشکیل می‌دهند، به عبارت دیگر، آذربایجان در جذب گردشگر در میان کشورهای حاشیه دریای خزر نسبت به ایران جایگاه بهتری دارد.
پس از آذربایجان، مردم ترکمنستان، سپس روسیه و در پایان گردشگران قزاقستانی از سفر به ایران استقبال کرده‌اند.
به استناد آمار هرکدام از4 کشور حاشیه خزر بین ۲۰ تا ۵۰ درصد از گردشگران ورودی خود را وامدار دیگر شرکایشان در دریای خزر هستند، درواقع با توجه به جاذبه‌های طبیعی و گردشگری موجود در خزر همچنین موقعیت جغرافیایی آن‌که در مسیر راه ابریشم هم قرار دارد، این فرصت فراهم شده تا ۵کشور حاشیه این دریاچه وسیع بتوانند گردشگری را از محورهای توافق و همکاری خود قرار دهند.
بررسی آمار درباره جذب گردشگر و توریست 5کشور ساحلی نشان می‌دهد که روسیه عظیم‌ترین اقتصاد توریستی را به خود اختصاص داده است. بنابر آمارهای سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران ورودی به روسیه از سال ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۱۶ (به استثنای دو سالی که این کشور درگیر مناقشات دیپلماتیک در عرصه جهانی بود) همواره رو به رشد بوده است.
براساس این گزارش، روسیه مقصد سفر بیش از ۲۴میلیون و ۵۰۰ هزار گردشگر خارجی بوده و صنعت گردشگری در این کشور حدود ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل داده است.
پس از روسیه، آذربایجان توجه ویژه‌ای به توسعه گردشگری در مرزهای خود داشته و آن را تبدیل به یکی از ابزارهای توسعه در کشور خود کرده است و با تمرکزی که این کشور بر توسعه زیرساخت‌های گردشگری خود داشته این روند رو به رشد را ادامه خواهد داد.
بررسی پرواز به قزاقستان و ترکمنستان
با توجه به اینکه ایران به دو کشور آذربایجان و روسیه پرواز مستقیم دارد و سالانه ایرانی‌های بسیاری به این دو کشور سفر می‌کنند و تنها دو کشور ترکمنستان و قزاقستان هستند که از سوی ایرانی‌ها مورد استقبال قرار نمی‌گیرند، به وضعیت شبکه پروازی بین ایران و این دوکشور پرداخته می‌شود.
هم‌اکنون پرواز هوایی مستقیم از ایران به ترکمنستان وجود ندارد و علت قطع پروازهای مستقیم بین دو کشور نداشتن صرفه اقتصادی برای ایرلاین‌ها بوده است ضمن اینکه ترکمنستان در صدور ویزا به‌طرف ایرانی بسیار محتاطانه برخورد می‌کند و درحالی که ایران روزانه 100ویزا برای شهروندان ترکمنستان صادر می‌کند، آنها روزانه حدود 50 ویزا صادر می‌کنند.
بیشترین سفر شهروندان ترکمنستان به ایران به شهر مشهد و زیارت اختصاص دارد و بخش دیگری نیز مربوط به درمان است.
هیچ پرواز مستقیمی از قزاقستان به ایران و بالعکس وجود ندارد و هواپیما در امارات توقف می‌کند.
در سال 95، اولین پرواز شرکت هواپیمایی ایرآستانا از کشور قزاقستان به مقصد ایران انجام شد و پس از آن شرکت هواپیمایی ماهان روزهای دوشنبه پرواز مستقیمی به قزاقستان دارد که مدت سفر 4 ساعته بوده و بلیت رفت و برگشت آن حدود 4.5میلیون می‌شود.
فرصت‌های پیش رو
اگرچه بررسی آمارها نشان می‌دهد، ایران در جایگاه سوم میان این 5 کشور در جذب گردشگر از میان کشورهای حاشیه خزر دارد اما شاید با اقداماتی بتوان شاهد بهبود وضعیت گردشگری در این کشورها همچنین ایران شد.
کارشناسان حوزه گردشگری معتقدند، با توجه به مناسبات 5 کشور و تعاملات آنها در حوزه توریسم و سابقه این منطقه جغرافیایی، می‌توان ائتلافی بزرگ در بخش گردشگری بین این کشورها برقرارکرد.
تعریف مسیر مشترک توریستی، تعریف نظام مشترک صدور ویزا و تاکید بر اشتراکات فرهنگی می‌تواند همزمان اثرات مثبتی بر توسعه توریسم 5 کشور ایران، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان داشته باشد.
