پایان نامه فروشی مدت‌هاست کسب و کار پر رونق برخی موسسات علمی شده، موسساتی که در ازای پول علم را به دانشجویان می‌فروشند آن هم نه با کیفیت مناسب بلکه بر پایه تحقیقاتی سطحی که مشخص نیست در چندین و چند پایان نامه مختلف تکرار شده. نتیجه چنین وضعی در نگارش پایان نامه‌های دانشگاهی کار را به آنجا کشاند که در مجامع بین‌المللی هم رسانه‌ای شد اما کسب و کار پایان‌نامه فروشان همچنان داغ است. شهریور 96 لایحه مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی به تصویب مجلس رسید و با ابلاغ رئیس جمهور لازم الاجرا شد اما این لایحه هم پایانی برای پایان نامه فروشی نبود. برخی کارشناسان معتقدند بازار پایان‌نامه‌های جعلی نیاز به اقدامات بازدارنده‌تری دارد. این میان وزارت علوم هم سرانجام به میدان آمد و به فکر پیدا کردن راه چاره افتاده است تا جایی که روز گذشته معاون وزیر علوم اعلام کرد، پایان‌نامه‌های تقلبی باطل می‌شوند.
پایان کار پایان‌نامه‌های سفارشی
معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم با اشاره به ابطال مدارک دانشجویانی که پایان‌نامه خود را به صورت غیرقانونی تهیه کرده‌اند، گفت: اگر مشخص شود که کار به صورت سفارشی بوده و شخص دیگری پایان نامه را تهیه کرده حتما مدرک دانشجو ابطال می‌شود.
حسین سیمایی صراف با اشاره به اجرای آئین‌نامه قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی و ابطال مدارک دانشجویانی که پایان‌نامه‌های خود را به صورت غیرقانونی تهیه کرده‌اند، گفت: اگر شرایط تقلب در هر پایان‌نامه‌ای دیده شود، حتما آن مدرک ابطال خواهد شد؛ به تعبیر دیگر اگر مشخص شود که کار به صورت سفارشی بوده و شخص دیگری پایان‌نامه را تهیه کرده، حتما مدرک دانشجو ابطال می‌شود. در حال حاضر ما کارمان را آغاز کرده‌ایم و بررسی‌ها در این زمینه در حال انجام است، البته هنوز مدرکی ابطال نشده است.
وی در پاسخ به این سوال که چرا پایان‌نامه‌نویسی تبدیل به یک شغل شده است؟ گفت: علت بروز این پدیده یک بحث گسترده در جامعه‌شناسی و ساختار آموزش عالی دارد. علت‌های این رویداد خیلی مختلف هستند، وقتی دانشگاه‌های ما بدون ایجاد یک زیرساخت مناسب اقدام به جذب دانشجو می‌کنند، وقتی که دانشگاه‌ها برای تحصیلات تکمیلی؛ ارشد و دکتری اصرار دارند، دانشجو بپذیرند آن هم در شرایطی که استاد راهنما به اندازه کافی برای تهیه پایان‌نامه‌ها و کمک به دانشجویان وقت ندارند، نتایج همین شرایطی می‌شود که در حال حاضر شاهد آن هستیم.
سیمایی صراف تصریح کرد: بعضا برخی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای پایان نامه‌های خود استاد راهنما ندارند، یا اگر استادی داشته باشند آن شخص باید به بیش از ۱۵ پایان‌نامه دیگر رسیدگی کند. طبیعتا این استاد نمی‌تواند شرایط را کنترل کند، از طرفی نیز ممکن است آن دانشجو اقتضا و استعداد آمدن به تحصیلات تکمیلی را نداشته است. بطور کلی در دنیا یک قشر خاصی داوطلب رفتن به دانشگاه هستند، اما در کشور ما این اقدام تبدیل به یک پل و یا یک مد شده و همه می‌خواهند به هر شکلی مدرک داشته باشند.
وی افزود: باید قوانین، مقررات و رویه‌هایی که زمینه‌ساز تقلب هستند، اصلاح شوند و بهتر است بگذاریم وزارت علوم برای خودش تصمیم بگیرد، زیرا وزارت علوم اساسا با افزایش و توسعه کمی آن هم به این شکل مخالف است.
معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم در پاسخ به این سوال که تهیه غیرقانونی پایان نامه‌ها چه آسیبی به بعد آموزشی کشور وارد خواهد کرد، گفت: یک آسیب مهم این است، روند کنونی موجب شده ارزش مدارک تحصیلی کاهش بیابد، به تعبیر دیگر در حال حاضر داشتن مدرک لیسانس، فوق لیسانس و دکترا نشانه یک رشد علمی و برخورداری از یک مهارت نیست. بلکه فقط نشانه این است که شخص مدرک دارد، اما آیا با داشتن این مدرک می‌توانند مهارت نیز داشته باشد؟ این مسئله همچنین موجب می‌شود، مردم به دانشگاه‌ها و مدرک دانشگاهی بی‌اعتماد شوند.
سیمایی صراف با اشاره به ارائه چهره نامطلوبی از پایان‌نامه‌ها و مدارک ایران در سطح جهانی گفت: کپی‌برداری برای ارائه پایان نامه‌ها و تهیه پایان نامه‌ها به روش غیرعلمی نمود خوبی از نظر بین‌المللی نخواهد داشت. تاسف‌برانگیز است که ما در خیابان انقلاب شاهد فروش مدرک هستیم.
وی درباره برخورد با متخلفان گفت: ۲۵ موسسه غیرقانونی پلمب شدند که قرار وثیقه برای تعدادی از صاحبان این موسسات که اقدام به تهیه پایان‌نامه کرده‌اند، صادر شده است. با بررسی روند پرونده آنها قطعا مجازات خواهند شد. علاوه بر این اخیرا در مشهد نیز یک موسسه داشته‌ایم که چند هزار مدرک جعلی تولید کرده و به دست اشخاص رسانده که با او نیز برخورد شده است.
مجازاتهای پایان‌نامه فروشی بازدارنده نیست
اگرچه پایان‌نامه فروشی که حالا تبدیل به یک شغل پردرآمد شده است، به اعتبار علمی کشور لطمه زده و هر روز هم در حال گسترش است اما برخی کارشناسان معتقدند تا زمانی که علت رونق این پدیده ریشه‌یابی نشود، هیچ قانونی نمی‌تواند این وضعیت را پایان دهد. غلامرضا ظریفیان، عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره این موضوع بیان کرد: آنچه در بیان است و آنچه در واقعیت دانشگاه‌های کشور رخ می‌دهد که البته در برخی از کشورهای دیگر دنیا نیز به چشم می‌خورد، پایان نامه فروشی آسیب بزرگی است که میتواند تبعات منفی بسیاری را به همراه داشته باشد، چرا که باید در نظر داشت که فروش پایان‌نامه خود به معنی پایین آمدن سطح علمی دانشجویان است. به طور حتم باید در نظر داشت که فروش پایان نامه یک سرقت علمی محسوب می‌شود که انتظار می‌رود، مسئولان امر با این معضل مقابله کنند، چرا که ادامه داشتن این روند میتواند باعث پایین آمدن سطح علمی دانشجویان و در نهایت دانشگاه‌ها شود.
او افزود: میزان فروش پایان نامه در کشور کاهش یافته است، برای مقابله با پایان نامه فروشی باید در ابتدا رشد تحصیلات تکمیلی را متناسب با نیازهای کشور کنیم، چرا که امروزه میزان فارغ التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی به مراتب بیشتر از اندازه پیش بینی شده است که این خود میتواند با تبعات منفی همراه باشد. همچنین باید تعداد دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی را نیز متناسب با تعداد اساتید کرد. به عنوان مثال در حال حاضر هر استادی میتواند به عنوان استاد راهنمای یک تعداد محدودی از دانشجویان باشند. در حال حاضر این رابطه معنادار به هم خورده است که تبعات منفی این مساله رواج هر چه بیشتر پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشور است، چرا که زمانی که تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی از اساتید موجود پیشی می‌گیرد که البته این خود خلاف قوانین و مقررات موجود است. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره دیگر معایب افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌گوید: به طور حتم افزایش تعداد دانشجویان میتواند میزان دقت اساتید را در تهیه و تکمیل پایان‌نامه کاهش دهد، چرا با اندکی توجه می‌توان به کپی بودن پایان‌نامه پی برد که این موضوع خود زمینه ساز رواج پایان‌نامه فروشی است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: مجازاتهای جدی و سختگیرانه در این رابطه که اگر ثابت شود که پایان‌نامه‌ای خریداری شده و اینکه فردی اقدام به سرقت علمی مقاله و پایان‌نامه کرده است، در نظر گرفته شده است که انتظار می‌رود در سایه تحقق این مهم با کاهش چشمگیر سرقت‌های علمی مواجه باشیم. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ارتباط با دیگر روش‌های مقابله با پدیده پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌ها می‌گوید: از سوی دیگر انجمن‌های علمی و تخصصی نقش بی‌بدیلی در کاهش فروش پایان‌نامه یا سرقت علمی در سر تا سر دنیا دارند، چرا که این انجمن میتواند با رصد کردن پایان نامه و مقالات علمی مانع جدی برای انجام سرقت‌های علمی در دانشگاه‌ها باشد، به طور کلی باید در نظر داشت که انجمن‌های علمی نقش نهادی ناظر و سدی در مقابل خرید پایان‌نامه هستند. نقش هوشمندی جامعه در کاهش فروش پایان‌نامه یا سرقت علمی تاثیر‌گذار است، چرا که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا اگر ثابت شود که استاد و دانشجویی اقدام به سرقت علمی کرده است، تا پایان عمر از نظر قواعد اخلاقی و حقوقی موجود در کشور از ادامه تحصیل یا تدریس محروم خواهد شد. بنابراین افراد به دلیل ترس از دست دادن موقعیت خود به این کار روی نمی‌آورند. به عنوان مثال اگر استادی اقدام به سرقت علمی کند، دیگر در هیچ جای دنیا نمی‌تواند به تدریس مشغول شود.
