شورایاریها از آغاز تا امروز به تدریج مسوولیتی فراتر از ناظر در مدیریت شهری ایفا کردند. محله محوری که در سال‌های اخیر اساس کار مدیریت شهری تهران قرار گرفته بدون حضور شورایاریها تحقق نمی‌یافت. ایجاد هیات امنای محله و تعیین مدیر محله توسط این هیات و واگذاری فضاهای فرهنگی و اجتماعی محله و سپردن برنامه‌ریزی‌های محلی به این هیات که اکثریت آن در اختیار شورایاریها است و رییس آن دبیر شورایاری محله خواهد بود، وظایف و مسوولیت‌های تخصصی شهری را بر دوش شورایاران نهاده است. تجربه 4 دوره گذشته حاکی از آن است که در انتخاب این نمایندگان هر جا که مردم حضور فعال‌تر و پررنگ‌تری داشته‌اند، انتخاب‌شدگان از توانایی علمی، تخصصی، فکری، تجربی و شایستگی‌های انسانی مورد نیاز برخوردار بوده‌اند. محله سامان بهتری یافته و نمایندگان در همکاری با مدیریت شهری نفع عمومی، کیفیت زیست‌پذیری محله و انتقال مطالبات ساکنان و رفع نیازهای محله موفق‌تر بوده‌اند. از این رو، دقت در انتخاب کاندیداهای اصلح برای این مهم رابطه مستقیمی با آینده محله خواهد داشت. در این شرایط که مدیریت شهری با تاکید بر تمرکز زدایی و اتخاذ راهبرد محله محوری پیشگام واگذاری امور محله‌ها به مردم است، انتخاب نمایندگان برای عضویت در شورایاری نیازمند توجه بیشتری به قابلیت‌ها و توان فردی و برخورداری از اعتماد عمومی، احترام به خرد جمعی و توانایی جلب مشارکت آحاد مردم برای انتخاب و برداشتن گامی در راستای مردم سالاری دینی است. هدف ازتشکیل شورایاریها بهره‌گیری از اندیشه، تخصص و تجربه شهروندان در اداره امور شهری، جلب مشارکت معتمدین و ساکنین محله‌ها، برقراری ارتباط بین ساکنین محله‌ها با شورای شهر، شهرداری تهران و سایر دستگاه‌های اجرایی، گسترش نظارت شهروندان در امور مختلف، واگذاری امور محله‌ها به خود مردم و نهادینه کردن فرهنگ مشارکت شهروندان است. بخشی از وظایف شورایاریها بر اساس اساسنامه مصوب شورای اسلامی شهر تهران به این قرار است:
تلاش در جهت ایجاد محیطی سالم از نظر زیست محیطی با اهداف مبارزه با آلودگی خاک، آب، آلودگی‌های صوتی و صرفه‌جویی انرژی در اماکن از طریق همکاری با شورای اسلامی شهر تهران بنا به درخواست آنها.
ارایه طرح‌ها و پیشنهاد برای بهبود وضع سفرهای درون شهری با هدف بهینه‌سازی حمل و نقل.
تهیه طرح‌ها و پیشنهاد‌ها در زمینه ایجاد نشانه‌ها و یادمان‌های شهری و پیشنهاد نامگذاری معابر، میادین، خیابان‌ها و کوچه‌ها.
تلاش در جهت فراهم کردن امکانات گذران اوقات فراغت جوانان و نواجوانان و گسترش مراکز تفریحی، ورزشی و هنری با هماهنگی دستگاه‌های ذیربط .
همکاری با شورای اسلامی شهر تهران برای معرفی و آموزش حقوق و وظایف شهروندان و مشارکت‌های مردمی و آگاه‌سازی همگانی.
ارایه طرح و پیشنهاد برای خود گردانی اماکن عمومی، تمهید و تدارک زیباسازی و بهینه‌سازی فضای زیست شهری.
همکاری در ایجاد و گسترش فضای سبز و اداره خودگردان بوستان‌های شهری.
بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، رفاهی و عمرانی محله.
در شورای اسلامی شهر تهران 5 نفر از اعضای شورای شهر به عنوان اعضای ستاد هماهنگی شورایاریها مسوولیت سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و هدایت امور شورایاریها را بر عهده دارند. اعضای شورایاری هر محله پس از انتخاب، از بین خود یک نفر را به عنوان دبیر، یک نفر را به عنوان جانشین و یک نفر را به عنوان منشی محله انتخاب می‌کنند.شورایاریها به عنوان جزئی از شوراهای اسلامی به صراحت در قانون اساسی ذکر شده است. مقننین قانون اساسی، بعد از بیان اصل ششم با مضمون «اداره امور کشور با اتکاء به آراء عمومی و از راه انتخاب رییس‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها یا از طریق همه پرسی»، به صراحت در اصل هفتم قانون اساسی به نقش شوراهای محلی یا همان شورایاریها در اداره امور کشور اشاره می‌کنند و آن را رکنی از ارکان تصمیم‌گیری و اداره کشور می‌دانند. در این خصوص اصل هفتم قانون اساسی اشعار می‌دارد که: «طبق دستور قرآن کریم: ‹‹ و امرهم شوری بینهم ›› و ‹‹ شاورهم فی الامر» شوراها، مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظایر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره امور کشورند. موارد، طرز تشکیل و حدود اختیارات و وظایف شوراها را این قانون و قوانین ناشی از آن معین می‌کند».
بر اساس این اصل، شورایاریها (شورای محل) یکی از ارکان تصمیم‌گیر و اداره‌کننده در جامعه به حساب می‌آید که شرح وظایف و حدود اختیارات آن به قوانین عادی در جمهوری اسلامی سپرده شده است که نکته بسیار مهمی در مباحث تدوین قانون به شمار می‌رود. به تعبیری می‌توان گفت، جایگاه شوراها و شورایاریها در این قانون کاملا مستحکم شده و از ابهامات معنایی پیرامون آن کاسته شده است.
شورایای‌ها به مثابه شوراهای کوچک محلی، هرچند که از ایده آل خود، فاصله معنا داری دارند ولی در عمر کوتاه خود، به خوبی توانسته‌اند جا پای خود را در ساختارهای بسته، باز کنند و مورد استقبال مردم و مدیریت شهری قرار بگیرند. با این همه همیشه انتقاداتی پیرامون این نهاد وجود داشته که نمی‌توان منکر آن بود ولی دست زدن به اقدامات تخریب گونه به جای تلاش برای پیراستن آن از کمبودها و ناکارآمدی‌ها، بزرگ‌ترین جفایی است که در حق این نهاد مردمی و اجتماعی صورت می‌گیرد.
