گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |
شورایاری‌ها با هدف ایجاد شبکه گسترده‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی، ایجاد همدلی و اعتماد، ایجاد حس تعلق شهروندی، ایجاد فضای مشارکت فعال و درگیرانه و در نهایت تشکیل و افزایش سرمایه اجتماعی شکل گرفتند. از دیگر اهداف تشکیل شورایاری‌ها می‌توان به بهره‌گیری از تجربه و تخصص شهروندان هر محله در اداره امور شهر و همان محله و برقراری ارتباط بین مردم و مسوولان و در نهایت واگذاری اداره امور محلات به خود مردم اشاره کرد. شوراها نهاد مردمی هستند که عملاً نقش نظارتی در محلات و مناطق را دارند و انگیزه تشکیل آنها بستر‌سازی مشارکت مردم در اداره امور شهر و پل ارتباطی شهرداری با مردم هستند.
هدف از تشکیل شورایاری‌ها در ماده یک اساسنامه انجمن شورایاری‌ها اینگونه آورده شده است: «در جهت تحقق و اجرای قانون شوراها و تقویت مشارکت هر چه بیشتر شهروندان تهرانی در ساماندهی امور مختلف شهری و جلب همکاری واقعی آنان در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان انجمن‌های شورایاری شهر تهران وابسته به شورای شهر تهران تشکیل می‌شود».
با این اهداف فعالیت و شکل‌گیری شورایاری‌ها در سال 1378 به تصویب شورای شهر دوره اول رسید و پا به عرصه عمومی مدیریت شهری در شهر تهران گذاشت .اولین انتخابات شورایاری اواخر سال 1389 در محله جوانمرد قصاب (منطقه 20) و پس از آن در محله حکیمیه (منطقه4) برگزار شد و نهایتاً در فاز نخست طرح در 10 محله تهران به‌صورت پایلوت اجرا شد. در شورای شهر دوم نیز موضوع شورایاری‌ها مورد توجه قرار گرفت و برای نخستین‌بار در 371 محله تهران انتخاب شورایاری‌ها برگزار شد، ریاست ستاد شورایاری‌ها در این دوره به‌عهده آقای رسول خادم بود.
در دوره سوم شورای شهر تهران نیز شورایاری‌ها فعالیت داشتند و در واقع می‌توان نخستین اقدام آنها را برگزاری انتخابات شورایاری‌ها برای سومین بار نام برد. این در حالی بود که بیشترین مقاومت در برابر انتخابات شورایاری‌ها در این دوره انجام گرفت و برای نخستین‌بار در ایران انتخابات در روز غیرتعطیل و در ماه رمضان برگزار شد. با این حال، بیش از نیم میلیون نفر در این دوره رأی دادند. ریاست این دوره بر عهده احمد مسجدجامعی بود که از سال 1386 تا 1392 ادامه داشت و در این دوره تعداد محله‌های تهران به 374 محله افزایش یافت و نسبت به دوره‌های قبل شورایاری بیشتر در کانون توجه مسوولان قرار گرفت و دلیل این امر اقداماتی بود که توسط ستاد شورایاری‌ها انجام شد.
انتخابات دوره چهارم شورایاری‌ها اواخر سال 93 با سبکی متفاوت از دوره‌های گذشته برگزار شد و تعداد محله‌ها به 354 محله کاهش یافت و ساختمان ستاد از پارک شهر به میدان شعاع انتقال پیدا کرد و سامانه ارتباط سازمانی شورایاری‌ها کاملاً مکانیزه شد. کارها به‌سمت تخصصی شدن و استفاده از ظرفیت‌های موجود سوق داده شد .ریاست این دوره نیز به‌عهده مرتضی طلایی بود.
با آغاز به کار شورای شهر تهران در دوره پنجم تغییراتی در هیات رییسه ستاد هماهنگی شورایاری‌های شهر تهران صورت گرفت و در جریان پنجمین جلسه شورای شهر تهران (14 شهریور 96) با رأی اعضای شورای شهر تهران، اعضای ستاد شورایاری‌ها مشخص شدند.در همین رابطه از 20 رأی کسب‌شده، احمد مسجدجامعی با 20 رأی، الهام فخاری با 20 رأی، افشین حبیب‌زاده با 20 رأی، علی اعطا با 16 رأی، بهاره آروین با 16 رأی، آرش میلانی 18 رأی و محمود میرلوحی با 16 رأی به عنوان اعضای ستاد هماهنگی شورایاری‌های شهر تهران انتخاب شدند.
در ادامه نیز در جلسه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران که در 22 مهر 96 برگزار شد، احمد مسجدجامعی با کسب اکثریت آرا به عنوان رییس ستاد شورایاری‌ها انتخاب شد. همچنین آرش میلانی به عنوان نایب‌رییس و الهام فخاری به عنوان مخبر انتخاب شدند. با مشخص شدن هیات رییسه شورایاری‌ها انتظار می‌رفت که نظمی به ادامه فعالیت شورایاری‌ها داده شود و از ظرفیت آنها برای اداره شهر استفاده شود اما احمد مسجدجامعی رییس ستاد شورایاری‌های شهر تهران در 24 بهمن 96 استعفای خود را به محسن هاشمی، رییس شورای اسلامی شهر تهران، ارایه داد. استعفای مسجدجامعی با توجه به سابقه‌اش در شورایاری‌ها سوال‌برانگیز بود البته این استعفا از سوی رییس شورای شهر رد شد.
اما در یک نگاه کلی می‌توان گفت، فعالیت شورایاری‌ها در دوره پنجم دستخوش تغییراتی شد که نتیجه آن کاهش فعالیت‌های این نهاد مردمی است. به گونه‌ای که گفته می‌شود شورایاری‌ها این روزها حال و روز خوبی ندارند و نیمه تعطیل شدند و کار خاصی در این نهاد محلی صورت نمی‌پذیرد، دفتر ستادهماهنگی شورایاری‌های محلات تهران نیز این روزها در تعطیلی بسر می‌برد.
در دوره گذشته حضور دبیران شورایاری مناطق در صحن شورای شهر تهران و ارایه گزارش عملکرد شورایاری محله و منطقه خود حاکی از توجه شورای شهر تهران به این انجمن محلی بود بطوری که هر هفته یک در میان شاهد حضور دبیران شورایاری‌ها در صحن شورای شهر تهران بودیم که مسائل مختلفی را مطرح می‌کردند که حتی برخی از این مسائل باعث مصوبه شورای شهر تهران می‌شد.در یکی از جلسات شورای پنجم نیز آرش میلانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورا نسبت به این موضوع هشدار داد و قرار شد شرایط حضور شورایاران در صحن شورای شهر فراهم شود که تا امروز این اتفاق نیفتاده است.
موضوع دیگری که شاید بتوان گفت در کاهش فعالیت‌های شورایاران بی‌تاثیر نبوده است، حکم وزارت کشور در سال 95 مبنی بر غیرقانونی بودن نهاد شورایاری‌ها بود و به همین دلیل اجازه برگزاری انتخابات شورایاری‌ها داده نشد. هر چند بعدها وزارت کشور اعلام کرد که برخی مشکلات در تشکیل شورایاری‌ها وجود دارد و با اصل آن مخالف نیست. در دوره پنجم نیز برخی اعضای شوای شهر از جمله علی اعطا سخنگوی شورا در حال رایزنی با وزارت کشور برای برگزاری انتخابات شورایاری‌ها تا پایان سال هستند.او در این خصوص چند نامه به وزارت کشور ارسال کرده و از موافقت این وزارتخانه برای برگزاری انتخابات شورایاری‌ها تا پایان سال جاری خبر داد.
این هفته اعطا در پاسخ به اینکه آخرین رایزنی‌های صورت گرفته از سوی شورای شهر تهران با وزارت کشور درباره زمان برگزاری انتخابات شورایاری‌ها به کجا رسیده است، اظهار کرد: در حال فراهم کردن شرایط برگزاری انتخابات شورایاری‌ها هستیم و به محض اینکه موافقت نهایی به شورای شهر تهران اعلام شود ما انتخابات را برگزار می‌کنیم و تا این لحظه موافقت اعلام نشده است.
اعطا افزود: پس از نامه رییس شورای شهر تهران به وزیر کشور درباره برگزاری انتخابات شورایاری‌ها، با برگزاری این انتخابات موافقت شده اما هنوز به صورت کتبی به شورای شهر تهران ارسال نشده است؛ ما آماده برگزاری این انتخابات هستیم ضمن اینکه در ادوار گذشته نیز شورای شهر تهران و شهرداری تهران برگزار‌کننده انتخابات شورایاری‌ها بودند و در نامه‌ای که برای وزیر کشور ارسال شده پیشنهاد ما این بوده که این انتخابات را مدیریت شهری برگزار کند.
شورای شهر برای برگزاری انتخابات آماده می‌شود
محمد جواد حق شناس، رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر در گفت‌وگو با «تعادل» درباره شورایاری‌ها گفت: زمان انتخابات شورایاری‌ها هنوز فرا نرسیده و ما در این زمینه تاخیر نداشته‌ایم. این موضوع مورد توجه شورای شهر قرار دارد . اعضای ستاد شورایاری‌ها با حضور در جلسات هم اندیشی شورا نظرات خود را در این زمینه ارایه کردند و به نظر من شورا در حال آماده کردن خود است تا بتواند با هماهنگی وزارت کشور و برخی نهادهای حقوقی که قبلا در این باره اظهارنظر کرده بودند، انتخابات را برگزار کند.
حق شناس با بیان اینکه شورایاری‌ها ابتکاری بود که توسط شورای شهر تهران شکل گرفت، تصریح کرد: شورا در طول سال‌های گذشته در دو مرحله موفق شد زمینه تشکیل شورایاری‌ها را فراهم کند تا از طریق انتخاب مردم، چهره‌ها و افرادی که علاقه‌مند بودند در سطح شهر و محله خود به فعالیت بپردازند زمینه برای فعالیت شان آماده شود و بتوانند به مدیریت شهری در اداره شهر کمک کنند.
رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر در ادامه عنوان کرد: البته اکنون با گذشت زمان شاهد نظرات متفاوتی در خصوص عملکرد شورایاری‌ها هستیم. برخی از صاحبنظران مرزهایی را برای فعالیت شورایاران مطرح می‌کنند و انتظارشان این است که بتوانیم ضوابط مشخص، روشن و مبتنی بر قانون آماده شود تا عملکرد شورایاران ضابطه مند شده و از پراکنده کاری و اختلافاتی که بین شورایاران وجود دارد کاسته شود. همچنین باید جلوی مداخلات برخی شورایاری‌ها که به دنبال سودجویی‌های شخصی، ایجاد اخلال و گذر از ضوابط شهری هستند، گرفته شود.در مجموع باید بتوان از این ظرفیت به گونه‌ای که آثار مثبت و مفیدی برای شهر داشته باشند استفاده کرد و عملکرد نامطلوب برخی از شورایاری‌ها نباید مانعی برای ادامه فعالیت کل شورایاری‌ها باشد. حق شناس با بیان اینکه مبنای این تفکر که بخشی از امور به خود مردم واسپاری شود کاملا قابل دفاع است، تصریح کرد: از آن جا که ضوابط به روشنی مشخص نیست و بحث نظارت هم به درستی مورد توجه قرار نگرفته است، متاسفانه این نهاد که می‌توانست آثار بسیار مثبتی از خودش به جا بگذارد در حد انتظار ظاهر نشده است. او افزود: از آن جا که این نهاد مخلوق شورای شهر است ضوابط آن هم باید توسط شورا تعیین شود و همانطور که عنوان کردم نیاز است تا فعالیت شورایاری‌ها قاعده مند‌تر شود. در این خصوص ستاد شورایاری‌ها باید پیشنهادهای خود را به شورا ارایه کنند تا در صورت لزوم به مصوبه شورای شهر تبدیل شود و چنانچه نیاز به هماهنگی با سایر نهادها و ارگان‌ها داشت، این کار انجام شود. او ادامه داد: در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی نیز به دنبال این بودیم که ستاد سرای محله را ایجاد کنیم زیرا اکنون رابطه روشن و مشخصی بین سرای محلات وشورایاری‌ها تعریف نشده است. از سوی دیگر تغییر و تحولی در ستاد محلات صورت گرفت و به ترکیب آن‌که متشکل از شورایاران و برخی از نهادهای انتصابی بود، اضافه شد. در نتیجه باید سازوکارهای جدیدی برای آن تعریف شود .در مجموع به دنبال این هستیم تا پیشنهادها و مطالعاتی که منجر به بهبود وضعیت شورایاری‌ها می‌شود را تصویب و تایید کنیم.
حکم به خودداری از برگزاری انتخابات
الهام فخاری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر و عضو ستاد شورایاری‌ها در گفت و‌گو با «تعادل» عنوان کرد که وزارت کشور شورایاری را غیرقانونی اعلام نکرده است بلکه سازمان بازرسی کل کشور در نامه‌ای که البته این نامه مربوط به الان نیست، مستندات قانونی موجود برای تشکیل شورایاری‌ها اعلام شده از سوی شورای اسلامی شهر تهران را ناکافی دانسته و پیشنهاد داده است تا رفع این مشکلات و شبهات قانونی از برگزاری دوره پنجم شورایاری خودداری شود.
او ادامه داد: اتفاقا وزارت کشور و شخص وزیر محترم کشور چندی پیش با نامه رییس محترم شورای شهر اعلام موافقت کرد وخطاب به استاندار وقت تهران دستور اقدام داده است. در چهار دوره گذشته از تشکیل شورایاری‌ها و به خصوص هنگام انتخابات آن چنین چالش‌ها و مباحثی وجود داشته که با رایزنی وتعامل حل شده است. از نظر ما مستندات قانونی تشکیل شورایاری‌ها ازجمله اختیارات و وظایف قانونی شورای شهر در ماده 80 قانون شوراها (بندهای 2، 5و به ویژه بند 7 این ماده) اساسنامه شورایاری‌ها مصوب سال 1378 شورای شهر واصلاحات والحاقات آن‌که بارها مورد تایید فرمانداری تهران قرار گرفته، مصوبه هیات وزیران در آستانه انتخابات دوره چهارم شورایاری‌ها، رای هیات مرکزی حل اختلاف در موافقت با انتخابات شورایاری‌ها و... مبانی استواری برای تشکیل شورایاری‌هاست.
به گفته او، بیشتر بحث‌ها مربوط به شکل وچگونگی تقسیم کار در برگزاری انتخابات، شفاف‌تر شدن و قانونمند شدن بیشتر ساز و کارهای اجرایی انتخابات است که انشاالله با تعامل وهماهنگی ورفع ابهام توافقات لازم حاصل خواهد شد. وی در پاسخ به اینکه گفته می‌شود شورای پنجم چندان موافق شورایاری‌ها نیست و به همین دلیل نسبت به آن بی‌توجه است، گفت: اصلا اینگونه نیست که شورای پنجم مخالف شورایاری یا بی‌علاقه به حضور آنهاست دست‌کم به 3 دلیل محکم. اول اینکه شورایاری برخاسته از شورای اصلاح‌طلب دوره اول است . دلیل دوم این که یکی از مهم‌ترین شعارها و وعده‌های انتخاباتی شورای پنجم گسترش ونهادینه کردن مشارکت شهروندان در اداره شهر وتمرکز زدایی وتراکم زدایی بوده است. دلیل دیگر این است که شورایاری در واقع خواست ومطالبه عمومی جامعه است ومدیریت شهری راهی به جز نهادینه کردن وتوسعه مشارکت‌های مردمی ندارد.
این عضو شورای شهر تصریح کرد: تجربه‌های جهانی نیز این راه را به ما نشان می‌دهد آنچه شورای پنجم در مورد شورایاری مد نظر دارد اصلاح برخی فرآیندها، روندها وعملکردها وساختار آن است. همچنین رفع اشکالاتی که تقریبا همگان روی آن اتفاق نظر دارند. البته اعتقاد دارم که به دلیل برخی مسائل از جمله تغییرات مدیریت ارشد اجرایی شهر ما تا الان آنگونه که شایسته و بایسته بوده به موضوع شورایاری‌ها نپرداخته‌ایم و این نقد را وارد می‌دانم و چه بسا در فرآیندهای اجرایی ستاد هماهنگی مشکلاتی هم وجود داشته است. به گفته فخاری، شورایاری، نهادی است با وظایف نظارت‌گونه، مشورتی، برنامه‌ریزی وهمکاری وجذب ظرفیت‌های مردمی؛ عمده تعاملات شورایاری‌ها در سطح محله پیرامون فعال‌سازی سراهای محله و در سطح نواحی و مناطق با شهرداری‌های مناطق ونواحی شکل می‌گیرد. بنابراین شورای شهر دخالتی مستقیم در امور شورایاری‌ها ندارد. در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، بهداشتی، رفاهی وخدماتی شورایاری‌ها تعامل وهمکاری مناسبی با شهرداری ونهادهای دیگر دارند وبه مردم محله خدماتی می‌دهند هرچند در این بخش هم معتقدم به دلیل عدم ثبات مدیریت شهرداری در سطح مناطق وتمرکز شورای شهر بر موضوعات دیگر سازماندهی وساماندهی مناسبی برای استفاده بهینه از ظرفیت شورایاری‌ها در پیشبرد امور نشده است وتا وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم.
او ادامه داد: شورایاران بهترین تسهیل‌گران اجتماعی برای انجام الگوی همکاری مردمی در توسعه، نگهداشت و تغییرهای شهری-محله‌ای هستند. شورایاران می‌توانند خوانش بودجه و برنامه‌ها به زبان ساده، شناسایی اولویت‌ها و نیازهای محله-منطقه‌ای، و مشارکتی کردن امور شهری را به انجام برسانند.
البته باید این را مد نظر داشت که شورایاری در معرض خطرهایی از جمله نفوذ رانت‌خواهان باشد ولی بیشتر شورایاران کنش‌گران مردمی و معتمدان محله‌ها بوده‌اند. ضرورت دارند که جامعه مدنی نسبت به شورایاری حساس و فعال باشد تا از کشیده‌شدن فضای انتخابات شورایاری به رقابت‌های سیاست‌زده یا مجادله احزاب پیشگیری شود.
کم‌کاری شورایاری‌ها
محمود میرلوحی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز درباره عملکرد شورایاری‌ها گفت: بحث مشارکت در جامعه ما نهادینه نشده است، اگر بخواهیم شهری مانند تهران را با 22 منطقه، 120 ناحیه و 150 محله مورد ارزیابی قرار داده و نقش مردم را در تصمیم‌گیری‌ها، تصمیم‌سازی‌ها و حوزه‌های مختلف عمرانی، فرهنگی، اجتماعی و تخصصی بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که کم‌کاری‌هایی در این حوزه وجود داشته است.
وی با تاکید بر اینکه در قانون اساسی تشکیل شوراهای محله پیش‌بینی شده است، گفت: با وجود پشتوانه‌های قانونی اما این موضوع مسکوت مانده است، درحالی که لازم بود در راستای اجرای قانون، سلسله مراتب شورای محله شکل می‌گرفت و به ترتیب شوراهای ناحیه‌ای و منطقه‌ای تشکیل می‌شد، اما اکنون چنین ترتیبی رعایت نمی‌شود.
میرلوحی با بیان اینکه در گذشته نیز میزان مشارکت مردم در انتخابات شورایاری‌ها قابل توجه نبود، گفت: در گذشته مشارکت در انتخابات قابل توجه نبود به گونه‌ای که جمع آرای انتخابات قبلی 500 هزار رای در تهران است، در حالی که در بین 8.5 میلیون نفر جمعیت تهران، رای 500 هزار نفری قابل توجه نیست و می‌توان آن را بین
6 تا 7 درصد تخمین زد. میرلوحی تصریح کرد: باید رقابتی در منطقه‌های شهر تهران رخ دهد تا مشخص شود، کدام شورایاری‌ها در کدام منطقه فعال‌تر عمل کرده است، در این میان لازم است، شاخص‌های ارزیابی تعریف کنیم تا به درستی شورایاران موفق معرفی شوند.
وی در تشریح شاخص‌های ارزیابی انتخاب شورایاران موفق گفت: تشکیل تعداد کارگروه، فعالیت‌های داوطلبانه محلی و فعالیت‌های موفق در حوزه زیست محیطی از جمله مواردی است که مشخص می‌کند «ان جی او »های محلی تا چه اندازه توانسته موثر واقع شود.
