بیش از یکسال از نواخته شدن زنگ مهر سال 1396 و انتقاد رییس جمهور از محتوای کتب درسی می‌گذرد. کتاب‌هایی که به گفته حسن روحانی، «به جای آنکه دانش‌آموزان را برای فردا آماده کند، برای دیروز تربیت می‌کند.» با این حال انتقاد رییس جمهور هم از نپرداختن آموزش و پرورش به مهارت‌آموزی و آماده‌سازی دانش‌آموزان برای اشتغال و بازار کار راه به جایی نبرد و همچنان آموزش مهارت‌های شغلی حلقه مفقوده نظام آموزشی ایران است. اگرچه بارها کارشناسان آموزش و مسئولان وزارتخانه آموزش و پرورش بر لزوم مهارت‌آموزی دانش‌آموزان تاکید کرده‌اند اما هنوز هم گام جدی برای این موضوع برداشته نشده و همه چیز بر مدار همیشگی خود در حال حرکت است. چنین وضعیتی در حالی است که میان دیدگاه مسئولان وزارت‌کار و آموزش و پرورشی‌ها بر سر این موضوع تفاوت وجود دارد، در حالی که مدیرکل دفتر توسعه کارآفرینی وزارت کار، معتقد است شکل کتاب درسی تغییر کرده اما محتوا قدیمی بوده و آموزش به درد بازار کار نمی خورد، مدیر کل دفتر آموزش های کاردانش وزارت آموزش و پرورش بر این باور است که کمبود قوانین حمایتی در حوزه کارآفرینی زمینه را برای رشد این مقوله در کشور ایجاد نکرده است. این میان کارشناسان معتقدند دانش آموزان باید به طرف رشته های مهارتی بروند تا پس از پایان تحصیل بتوانند نیازهای آینده خود را برطرف سازند.
کتاب‌های قدیمی برای شاغلان آینده
انتقاد از بی توجهی به مهارت‌آموزی و اشتغال دانش‌آموزان در محتوای کتاب‌های درسی در حالی است که خرداد امسال علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش درباره اقداماتی که این وزارتخانه برای فرهنگ‌سازی اشتغال میان دانش آموزان انجام داده است، اظهار کرد: «اهمیت فرهنگ‌سازی در زمینه «کار کردن» است. ما این هدف را با افزودن یک درس به مجموعه دروس دوره ابتدایی و دوره اول متوسطه دنبال کرده‌ایم. هر چند این بحث از پیش هم مطرح بود اما با تغییر نامی که ایجاد شد موضوع کار و کار کردن به شکل برجسته‌ای در این درس طرح شده است.» او افزود: «در شرایط فعلی به جای اینکه کار کردن در جامعه یک ارزش باشد تبدیل به ضد ارزش شده است؛ به خصوص کارهایی که در حوزه اشتغال و تولید است. همه آرزو دارند که مدرکی بگیرند و در یک اداره دولتی استخدام شده و پشت میزی بنشینند. اما اینکه فرد مشغول به کاری بشود که تولیدی را به دنبال داشته باشد چندان ارزش محسوب نمی‌شود. لذا ما درس کار و فناوری را به مجموعه دروس اضافه کردیم. پیشتر این درس فقط مربوط به دوره راهنمایی بود، اما الان دانش‌آموزان پایه ششم هم این درس را دارند. علاوه بر این، سعی شده محتوای این درس به سمتی برود که با پودمان‌هایی که در آنجا تعریف شده، بچه‌ها بتوانند با کار کردن آشنا شوند. یکی از پودمان‌های تعریف شده در پایه سوم متوسطه اول، یا همان پایه نهم، پودمان آشنایی با مشاغل و همچنین هدایت تحصیلی است. بچه‌ها در این پودمان که به صورت پروژه تعریف شده باید از ابتدای سال تحصیلی شروع به مطالعه و بررسی کنند تا با مشاغل آشنا بشوند. آنها در قالب این درس باید شغل آینده خودشان را انتخاب کرده و برای دستیابی به آن شغل هدف‌گذاری کنند. طراحی این پودمان از جهت ضرورت انتخاب رشته برای ورود در دوره متوسطه دوم بوده است.»
مهارت‌آموزی و کاهش دغدغه
دانش‌آموزان برای آینده
ضرورت توجه به مهارت‌های شغلی در دانش آموزان زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم توسعه پایدار در گرو داشتن نیروی متخصص است. حسین کریمی، کارشناس آموزش صاحب نظر در حوزه کتاب درسی، معتقد است مهارت ورزی و آموزش فنی و حرفه ای به دانش آموزان و دانشجویان می‌تواند در مسیر توسعه جامعه بسیار موثر باشد و آنها بدون هیچ گونه دغدغه برای آینده، شغل لازم خود را بیابند و وارد بازار کار شوند.
او به تعادل گفت: نظام آموزشی کشور با ارتقای دانش و مهارت های افراد سهم بسزایی در کاهش بیکاری در جامعه دارد و به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک
می‌کند و تغییرهای مثبت اجتماعی و فرهنگی را به دنبال دارد. البته نبود آموزش های مهارت ورزی در جامعه پیامدهای منفی را نیز سبب می‌شود و گسترش مدرک‌گرایی یکی از نتیجه های نامطلوب این پیامدها است زیرا دانش آموختگان نمی توانند شغل مناسب خود را پیدا کنند و آمار بیکاری رو به گسترش می رود.» کریمی اظهار کرد: «توسعه فرهنگ کارآفرینی و نیاز به تمامی شغل ها باید در چارچوب آموزش های تخصصی گوناگون باشد، چون جامعه برای به حرکت درآوردن چرخ های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بایستی با استفاده از آموزش، خلاقیت را در جنبه های مختلف علمی و پژوهشی شکوفا سازد. رفع نیازهای مختلف کشور در بهره مندی از فرصت های موجود و پرورش خلاقیت است که به طور معمول باید از آموزش های فنی و حرفه‌ای استفاده کرد تا بهترین شرایط جهت پیشرفت و توسعه کشور شکل بگیرد.»
ازسوی دیگر مدیرکل دفتر توسعه کارآفرینی وزارت کار، معتقد است شکل کتاب درسی تغییر کرده اما محتوا قدیمی است. دانش آموزان جامعه پذیر
نشده‌اند و محتوای آموزش به درد بازار کار نمی خورد. رحیم سرهنگی درباره این موضوع اظهار کرد: «منظور ما از کارآفرینی، نوآفرینی است. توسعه نوآفرینی و کارآفرینی ریشه حل مشکلات کشور است در کشورهایی چون کره، کل اقتصاد شان توسط ۲۰ شرکت مشهور می چرخد. مسئله ما هم نوآفرینی است و نه هر نوع اشتغالی.
او افزود: «کشورهایی که بتوانند نو آفرینی را پی بگیرند که فضای صنعت آن کشور را تغییر دهد، همان عامل توسعه می‌شود. فرد نوآفرین طور دیگری فکر می‌کند و محصولی ارائه می کند که خواهان دارد و بازار خود را دارد. کسب و کارهای فعلی در کشور ما چندان نوآور و نوآفرین نیستند به گونه ای که بتوانند وارد بازار جهانی شوند.» سرهنگی درباره مشکلات پیش روی توسعه کارآفرینی را برشمرد و گفت: «در آموزش و پرورش بچه ها چه چیزی فرا می گیرند؟ واقعا دانش آموزها چیزی یاد نمی گیرند. شکل کتاب درسی تغییر کرده ولی محتوا قدیمی است. دانش آموزان جامعه پذیر نشده اند. محتوای آموزش به درد بازار کار نمی خورد. بویژه در رشته های نظری این امر محسوس تر است. توانمندی همدلی و هوش هیجانی بچه ها کمتر از گذشته است. کنکور مانند یک آهن ربا است که همه به سمت آن جذب می‌شوند و نتیجه آن همین نظام آموزشی فعلی است که از کارآمدی های لازم برخوردار نیست.» مدیرکل دفتر توسعه کارآفرینی وزارت کار با اشاره به کتاب درسی «کارآفرینی» گفت: « مسئله ما در توسعه کارآفرینی این نیست که دانش آموز بلد باشد یک مدل کسب و کار بنویسد؛ بلکه کارآفرین کسی است که توانمندی های نرم دارد. می داند چگونه یک ایده را بسازد و ارائه کند. در آموزش و پرورش روی هیچ کدام از این موارد به طور کامل کار نکرده‌ایم.»
قانون حامی کارآفرینی نیست
با وجود آنکه بیشتر انتقادها در زمینه بی توجهی به اشتغال یه سمت محتوای کتاب‌های درسی روانه است اما مدیر کل دفتر آموزش های کاردانش وزارت آموزش و پرورش معتقد است کمبود قوانین حمایتی در حوزه کارآفرینی به عدم رشد این مقوله در کشور انجامیده است. مصطفی آذرکیش درباره این موضوع بیان کرد: « قوانین تکلیفی وجود دارد ولی به قوانین حمایتی نیاز داریم که هم بخش دانش آموزی را دربرمی گیرد و هم سایر سنین و دوره‌ها.» آذرکیش با اشاره به کمبود یک نهاد سیاست گذار بالاسری در حوزه کارآفرینی در کشور افزود: »باید نهادی باشد که حوزه کارآفرینی را سامان دهد و تنظیم کند. دستگاه‌های مختلف ممکن است متفاوت عمل کنند. نظام جامع آموزش و تربیت فنی و حرفه ای سال گذشته در مجلس تصویب شد و اکنون آیین نامه آن در دولت در دست تدوین است.» او اظهار کرد: «اکنون کارآفرینی در آموزش و پرورش نیز به عنوان یک رویکرد مدنظر است و کمک می کند بتوانیم در آینده خروجی های بهتری داشته باشیم. عوامل مختلفی در این امر دخیل است. بسیاری دانش آموزان ما خلاقیت دارند ولی محدودیت‌هایی برای شکوفایی آن وجود دارد که حاکم شدن غول کنکور بر برنامه درسی از جمله آنهاست.» مدیرکل دفتر آموزش‌های کاردانش وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه فرصت کارآفرینانه، محیط کارآفرینانه و فرد کارآفرین از ویژگی‌های هنرستان‌های ماست، گفت: «اولین دستگاهی که مجموعه کارآفرینی را وارد نظام آموزشی کرده وزارت آموزش و پرورش است. اما آیا این آموزش ها کافی است؟ اگر همه دستگاه ها و نهادها وارد شوند می توانیم توجه ویژه ای را به این امر معطوف کنیم. سندتحول بنیادین به دغدغه‌های پیش رو پاسخ داده است و اجرای آن استلزاماتی نیاز دارد. در آموزش و پرورش رویکرد کارآفرینی وجود دارد. نیاز به هماهنگی بین دستگاهی داریم تا دانش‌آموزان از پیش دبستانی تا دبیرستان در یک فرآیند آموزشی مشخص قرار بگیرند.»
مدیرکل دفتر آموزش‌های کاردانش وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه مدرسه محیط پایه و اصلی یادگیری است اما یادگیری به مدرسه منحصر نمی‌شود، اظهار کرد: « خانواده و جامعه نیز در یادگیری موثرند. با نبود یک فهم و درک مشترک از کارآفرینی مواجهیم. کشورهای موفق در دنیا دانش‌آموزان خود را در طول تحصیل در فرایندهای کارآفرینی قرار می دهند ولی در نهایت 5 درصد افراد در جهان به عنوان کارآفرینان موفق شناخته می شوند و 15 درصد وارد کسب و کاری که خودشان ایجاد کرده اند می‌شود.»
