کامبیز مصطفی‌پور
کارشناس شهری
تاب‌آوری به معنای توانایی بازگشتن از دشواری‌های پایدار و ادامه‌دار است. در واقع تاب‌آوری ظرفیتی است که منجر به غلبه بر سختی‌ها می‌شود.وقتی از تاب‌آوری صحبت می‌کنیم باید بدانیم که شهرها در برابر چه چیزی باید تاب‌آور باشند. این اصطلاحی است که اولین‌بار در سال 1976 مطرح شد و منظور معیاری از توانایی سیستم برای جذب تغییرات است در حالی که هنوز مقاومت قبلی وجود دارد. تاب‌آوری می‌تواند در برابر بلایای طبیعی و نیز حوادث ساخته دست انسان باشد.
با توجه به مخاطراتی که تهران را تهدید می‌کند از قبیل زلزله، سیل، فرو نشست و نظایر آن تهران باید خودش را برای تاب‌آوری و مقابله با این حوادث آماده کند. برای این منظور ابتدا باید دید مهم‌ترین دلایل به وجود آورنده این مخاطرات چیست.اولین موضوع افزایش جمعیت و تراکم در اراضی و خدمات شهری است که باعث می‌شود در دامنه‌های ناپایدار میزان خطر‌پذیری افزایش یابد. تهران سه گسل اصلی دارد، گسل دماوند، گسل مشا و گسل ری که حجم زیاد جمعیت در این مناطق خطر‌پذیری آن را چندبرابر کرده است.
از سوی دیگر باید گفت، تهران به لحاظ تاب‌آوری وضعیت خوبی ندارد .ظرفیت جمعیت پذیری تهران تقریبا برای جمعیت 3 تا حداکثر 4 میلیون نفری در نظر گرفته شده است و پاسخ‌دهی محیطی بیش از این ندارد، اما این بسترحدود 12 میلیون نفر را در بر دارد. به عبارتی حدود 20 درصد جمعیت کشور در شهر و کلانشهر بزرگ تهران مستقر شدند در حالی که 5 درصد مساحت کل کشور هم نیست و همین امر منجر به پدید آمدن مشکلات زیادی شده است. همچنین ساختار شهر عناصر و عملکردهای شهری ارتباط ساختاری با یکدیگر نداشته و یا ندارند.
در واقع بار جمعیتی وارده بر مرکز تهران روزانه حدود 1.5 میلیون نفر و 5 برابرجمعیت ساکن دراین منطقه است. به عبارت دیگر ازجمعیت حدود 10 میلیونی تهران 1.5 میلیون سفر، جذب نقطه‌ای می‌شوند که به عنوان قلب تپنده اقتصادی شهرعمل می‌کند که این موضوع مشکلات زیادی از جمله مشکلات محیط زیستی و آلودگی محیطی و افزایش جرم و جنایت در بر دارد، نظریه پردازان معتقدند از منظر پدافند غیرعامل هم لازم است این مرکزیت به ساختار چند مرکزی و یا حداقل دو سه مرکزی تبدیل شود.
در مجموع باید گفت، افزایش تاب‌آوری شهری نیازمند انجام اقدام‌هایی است. اولین اقدام می‌تواند اتخاذ تصمیم برای داشتن شهری تاب‌آور است. ما هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم که به دنبال داشتن یک شهر تاب‌آور هستیم . تهران به عنوان پایتخت ایران در معرض آسیب‌های گوناگون قرار دارد که مهم‌ترین آنها زلزله است اما هنوز تصمیم جدی برای تاب‌آور کردن تهران گرفته نشده است.
دولت‌های محلی اصول 10 گانه را برای تاب‌آور کردن شهرها در نظر گرفته‌اند که شامل این موارد می‌شود:
ارزیابی خطر‌پذیری و گنجاندن آن در برنامه‌های کاری سازمان‌ها، باید دید خطرها بیشتر در کجاست و در برابر آن چه باید کرد.
بالا بردن آگاهی و استفاده از دانش علمی و محلی و ظرفیت‌های محلی
مشارکت فعالانه در شبکه‌های محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی و به اشتراک گذاشتن تجربیات
پیوستن به کمپین تاب‌آوری شهرها یا شهرمن آماده است
نقش مقام‌های دولت ملی و مجلس نیز در این خصوص تاثیرگذار است که می‌توانند با استفاده از منابع، سیاستگذاری و وضع قوانین، ظرفیت‌های غیر متمرکز را تقویت کنند.
دولت محلی باید رهبری را در دست بگیرد که در شهر تهران این کار بر عهده شهردار است و باید سایر دست اندرکاران را دور هم جمع کند، مقررات را تنظیم و بر اجرای آنها نظارت کند.
بخش‌های آموزش و پرورش، بهداشت، محیط زیست، حمل و نقل و سایر سازمان‌ها باید کاهش خطر‌پذیری را در همه طرح‌ها و مسوولیت‌های خودشان جای دهند.
دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی باید تحقیقات وتجزیه و تحلیل خود را در این زمینه افزایش دهند.
بخش خصوصی و مشاغل باید مقررات ایمنی را رعایت کنند و داشتن علوم فنی و تداوم کسب و کار به این موضوع کمک کند.
گروه‌های حرفه‌ای از جمله مهندسان، معماران و برنامه‌ریزان خبره باید نظرات فنی خود را درباره مکان‌های ساخته شده ارایه دهند.
مددکاران اجتماعی و معلمان باید اطلاع‌رسانی‌های کافی را در این زمینه انجام دهند.
جامعه مدنی و سازمان‌های مردم نهاد و گروه‌های داوطلبانه باید در این امر مشارکت و مردم را هماهنگ کنند.
سازمان‌های بین‌المللی باید همکاری‌های فنی توسعه ظرفیت‌ها و منابع را برای شهرها فراهم کنند.
