مطالعات ارزشیابی توصیفی از سال ۱۳۸۱ شروع و یک سال بعد وارد فاز اجرای آزمایشی شد. این طرح تا سال ۱۳۸۷ مرحله اول و دوم اجرای آزمایشی خود را طی کرد و از سال ۱۳۸۷ به صورت تدریجی از پایه اول تا ششم توسعه یافت. امروز ارزشیابی تمام دانش‌آموزان دوره ابتدایی در سراسر کشور بر اساس نظام ارزشیابی توصیفی صورت می‌گیرد.
نظام ارزشیابی توصیفی در دوره ابتدایی با هدف ایجاد تغییرات بنیادی در نظام موجود ارزشیابی و با رویکردهای نوین در فرایند یاددهی ـ یادگیری و شیوه‌های اثربخش ارزشیابی در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید. تأکید این نظام بر تغییر مقیاس کمی به مقیاس کیفی و ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی است. از ویژگی‌های این شیوه ارزشیابی، پویایی، کیفی بودن، عملکردگرایی و فرایند محوری آن است و به همین دلیل در فرایند یادگیری، ضعف‌ها و قوت‌های یادگیری دانش‌آموز بر اساس محتوای پوشه عملکرد وی شامل گزارشی از تمامی فعالیت‌ها، مهارت‌ها و نگرش کودک بررسی می‌شود.
هرچند اجرای ارزشیابی توصیفی طی سال‌های گذشته نارسایی‌هایی داشته و انتقاداتی به آن وارد است اما به تدریج جای خود را در نظام آموزشی باز کرده و مسوولان آموزش و پرورش در این دوره به دنبال اصلاح ایرادات آن هستند تا جایی که چند ماه گذشته رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به انتقادهایی که به ارزشیابی توصیفی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی وارد می‌شود، گفت: برای رفع ابهام پایش عملکرد دانش‌آموزان را بر اساس مصوبه ۹۱۱ شورای عالی آموزش و پرورش اجرایی خواهیم کرد که کلیات آن در شورای معاونان به تصویب رسیده است. همچنین این موضوع در کمیسیون‌های شورای عالی مطرح شده و با توجه به بازخوردها در حال اصلاح نهایی است.
او افزود: بر اساس این طرح ۱۰ درصد از دانش‌آموزان مقطع سوم و ششم ابتدایی از نظر مهارت‌های اصلی خواندن، نوشتن، حساب کردن و مطالعات اجتماعی مورد پایش و ارزیابی قرار می‌گیرند و بعد از این پایش می‌توانیم پاسخی دقیق و بر اساس پژوهش‌های میدانی در خصوص سطح سواد دانش‌آموزانی که بر اساس ارزشیابی توصیفی ارزیابی می‌شوند ارایه بدهیم.
سنجش عملکرد واقعی در طرح ارزشیابی
مرتضی شکوهی، مدیرکل دفتر آموزش دبستانی وزارت آموزش و پرورش درباره طرح ارزشیابی توصیفی اظهار کرد: با توجه به اینکه در ارزشیابی توصیفی به عملکرد واقعی دانش‌آموزان متناسب با شرایط آنها توجه می‌شود حقوق دانش‌آموز نیز بیشتر رعایت خواهد شد.شکوهی در پاسخ به اینکه آیا ارزشیابی توصیفی می‌تواند ارزش افزوده‌ای برای دانش‌آموزان ایجاد کند؟ گفت: در برخی مدارس تراکم و جمعیت کلاس بالاست و به دلیل آنکه معلمان باید بازخورد توصیفی دهند کار برایشان سخت می‌شود. البته این فرآیند از پایه اول ابتدایی اجرا می‌شود و بنابراین اولیاء و دانش‌آموزان با این سبک ارزشیابی آشنا هستند و آموزگاران سراسر کشور نیز آموزش‌های لازم را دریافت کرده‌اند.او درباره انجام تکالیف در مدارس و واگذاری مسوولیت به دانش‌آموزان در نظام ارزشیابی توصیفی گفت: اینکه دانش‌آموزان با چه ابزار و مسوولیتی ارزشیابی شوند به هدف آموزش و پرورش بر می‌گردد. در برخی موارد حفظ کردن، اهمیت بسیار زیادی دارد و باید ابزاری را فراهم کنیم تا حفظیات دانش‌آموزان را بسنجد. در برخی موارد هم تحلیل‌ها و نوشته‌ها و حتی فعالیت عملی دانش‌آموزان اولویت پیدا می‌کند.مدیرکل دفتر آموزش دبستانی وزارت آموزش و پرورش افزود: برای ارزشیابی توصیفی ابزارهای متفاوتی را در نظر گرفته‌ایم. در این نظام، معلم می‌تواند از آزمون‌های کتبی و تکلیف‌های عملی برای سنجش دانش‌آموزان استفاده کند.
در پی اصلاح آیین نامه ارزشیابی توصیفی
شکوهی با بیان اینکه البته نگرانی‌هایی در جامعه مبنی بر کاهش سواد و تعمیق یادگیری در پی ارزشیابی توصیفی وجود دارد گفت: این دغدغه و نگرانی در سطح جامعه وجود دارد، اما یکی از ویژگی‌های نظام ارزشیابی این است که متناسب با شرایط کلاس، دانش‌آموزان و معلم انجام شود.
باید تلاش کنیم دانش‌آموزان را به عنوان پدیده‌ها و واقعیت‌های خاص و ویژه در نظر بگیریم و معلم نیز متناسب با آن، برنامه آموزشی و روش ارزشیابی از آنها را پیش‌بینی کند.
در ارزشیابی توصیفی به عملکرد واقعی دانش‌آموزان متناسب با شرایط آنها توجه می‌شود و به همین علت حقوق دانش‌آموز نیز بیشتر رعایت خواهد شد.
او درباره مراحل مختلف ارزشیابی توصیفی عنوان کرد: یافته‌های علمی فراسرزمینی هستند و معمولاً قابلیت اجرایی شدن در سایر مناطق را نیز دارند اما قطعا این طرح در ایران متناسب با شرایط و نیازها بومی‌سازی شده و فرآیند و مراحل خود را طی کرده است. طرح ارزشیابی توصیفی قطعا استانداردهای خاصی دارد، شورای عالی آموزش و پرورش آیین‌نامه‌ای را مصوب کرده و دقیقا ضوابط آن به صورت قانونی تعیین شده است. ما همچنان به دنبال اصلاح آیین‌نامه و تکمیل فرآیند در پی مطالعات جدید هستیم.
