ظهور و بروز آسیب‌های اجتماعی در جامعه و گسترش روز افزون آن موضوعی تازه نیست، این میان دانش‌آموزان شاید گروه هدف بسیاری از این آسیب‌ها از جمله اعتیاد باشند. بر این اساس آموزش و پرورش به عنوان متولی اصلی توانمندی و محافظت از دانش‌آموزان، تاکنون طرح‌های بسیاری در این زمینه ارائه کرده است.
اگرچه همواره نسبت به عملکرد این وزارتخانه در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان انتقادهای بسیاری وجود داشته است اما آموزش و پرورش در دولت یازدهم با طراحی و اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان) با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط گام‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی برداشت. حال قرار است طرح اورژانس اجتماعی که از پنج سال گذشته با هدف شناسایی، درمان و مددکاری دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلال سوءمصرف مواد، ایجاد شد، وارد فاز اجرایی جدیدی شده و در نهایت در طرح نماد ادغام شود به این ترتیب طرح اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان قرار است کاری بیشتر از رسیدگی به آسیب‌های مواد مخدر داشته باشد اما این طرح همچنان موافقان و مخالفان خود را دارد، برخی روانشناسان معتقدند وجود اورژانس اجتماعی در مدارس می‌تواند پیامد منفی برای دانش‌آموزان داشته باشد اما مسوولان وزارت آموزش و پرورش از این طرح دفاع کرده و معتقدند نباید نسبت به نتیجه اجرای این طرح زود قضاوت کرد.
فاز جدید اورژانس اجتماعی
کاهش سن مصرف مواد مخدر به 14 سال و کشف شناسایی دو تن مواد مخدر تنها در حاشیه ۵۰۰ مدرسه در سال گذشته، نشان می‌دهد که توجه به مراقبت از دانش‌آموزان تا چه اندازه امری جدی و مهم است، با این هدف از سال تحصیلی 92-93، آموزش وپرورش، برنامه شناسایی، درمان و مددکاری دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلال سوءمصرف مواد مخدر را با همکاری وزارت بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی کشور با محوریت ستاد مبارزه با مواد مخدر آغاز کرد. برنامه‌یی که. نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره آن می‌گوید: «قبل از اجرای طرح اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان، سازمان‌های مختلف سابقه‌یی در مداخلات مربوط به درمان و بازتوانی دانش‌آموزان درگیر با اختلالات سوءمصرف مواد مخدر نداشتند. راه‌اندازی طرح اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان نیازمند هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و ارائه شیوه‌نامه‌های اجرایی بود. در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ طرح اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان با برگزاری کارگاه‌های مختلف آغاز شده و با اقدامات مختلف و استفاده از تجربیات قبلی دستورالعمل فنی مربوط به شناسایی و بازتوانی دانش‌آموزان در معرض خطر تدوین شد.»
او افزود: «در سال تحصیلی ۹۶-۹۷ دستگاه‌های همکار طرح اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان اعم از وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی کشور و قوه قضاییه نسخه بروز رسانی شده شیوه‌نامه اجرایی این طرح را تهیه و تدوین کرده‌اند.»
وی با بیان اینکه در سال تحصیلی جدید طرح اورژانس اجتماعی وارد فاز جدیدی می‌شود عنوان کرد: «تجربه اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان کشور موجب شد تا آموزش و پرورش بعد از مقدمات فراهم شده در زمینه شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر مصرف مواد مخدر، گام‌های بزرگ‌تری را برداشته و علاوه بر موضوع مصرف مواد به موضوعاتی مانند خودکشی و سایر آسیب‌های اجتماعی در مدارس بپردازد.»
طرح پیامد منفی دارد
با این حال بعداز آنکه از سوی مسوولان آموزش و پرورش اعلام شد که این طرح وارد فاز اجرایی تازه‌یی شده و دستورالعمل وجود تیم مداخله در آسیب‌های اجتماعی تدوین شده است، برخی کارشناسان نسبت به پیامدهای آن هشدار دادند. حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی کشور در زمره افرادی است که به پیامد منفی وجود اورژانس اجتماعی در مدارس اشاره می‌کند. او با بیان این نگرانی که «وجود اورژانس اجتماعی ویژه دانش‌آموزان، پیامدهای منفی بسیاری برای این قشر دارد»، گفت: با این حال اورژانس اجتماعی کشور در کنار تمامی فعالیت‌های خود قشر دانش‌آموزی را مورد توجه قرار می‌دهد. باید تاکید کنم مدارس همواره به عنوان سالم‌ترین محیط اجتماعی تعریف می‌شوند و نقدهای وارد به آموزش و پروش هیچ‌گاه پیام آسیب‌زا بودن بستر این وزارتخانه را در پی ندارد.
وی افزود: آموزش و پرورش یکی از بهترین محافل برای پیشگیری از اعتیاد را در اختیار دارد. ساختار آموزش و پرورش این اجازه را می‌دهد تا به بهترین شکل ممکن افراد در معرض اعتیاد را شناسایی کرده و به اورژانس اجتماعی ارجاع دهند. شایسته است که به جای اختصاص یک اورژانس اجتماعی به قشر دانش‌آموزی موضوع مددکاری اجتماعی در مدارس توسعه داده شود.
طرح را قضاوت نکنیم
اظهارات رییس انجمن مددکاری اجتماعی کشور درباره پیامدهای منفی این طرح در حالی است که علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش درباره واکنش‌هایی که نسبت به این طرح شکل گرفته است، بیان کرد: «تیم مداخله در فوریت‌های اجتماعی تیمی است که با هم همفکری می‌کنند. مددکار، مشاور، روانشناس و حتی مسوولان در این تیم عضو هستند. آنها موضوعات را بررسی می‌کنند و اگر به این نتیجه برسند که باید مداخله کنند، این کار را انجام می‌دهند.»
او افزود: «نمی‌توان نسبت به آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی بی‌تفاوت بود. هیچ فردی نمی‌تواند شاهد یک آسیب در مدرسه باشد و نسبت به آن بی‌تفاوت باشد. من زمانی مدیرکل بودم و اگر گزارشی از مشکلات یک دانش‌آموز در مدرسه‌یی می‌دادند یک هفته خواب به چشمانم نمی‌آمد.»
او در پاسخ به این پرسش که چه اتفاقی رخ داد که اورژانس اجتماعی جایگزین مشاوران مدارس شد، گفت: «سطوح آسیب اجتماعی مهم است. گاهی سطحی از آسیب را شاهد هستیم که اصلا مداخله‌یی نیاز ندارد و گاه با مداخله معلم و گاه مداخله مشاور مشکل مرتفع می‌شود. اما گاه برخی مسائل با مداخله تیم مداخله بحران‌های اجتماعی نیز حل نمی‌شود و باید آن را به اورژانس اجتماعی ارجاع دهیم و حتی گاه باید به مراجع قضایی ارجاع داده شود.»
معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش افزود: «پیشنهاد می‌کنم نسبت به مداخلات در بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی در کانون مدارس قضاوت نداشته باشیم و این تیم نیز قرار است ابتدا ارزیابی روی مسائل داشته باشد و در صورت نیاز مداخله کند.»
