بحث‌ها درباره اجرای برنامه‌یی با عنوان «پزشک خانواده» از اواخر دولت هشتم مطرح شد تا بعدها به عنوان یکی از زیرساخت‌های طرح تحول نظام سلامت مطرح شود و ایران را در حوزه بهداشت و درمان به استاندارد دنیا نزدیک کند. در برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه همواره بر اجرایی‌شدن این برنامه تاکید شده، اما با گذشت 6 سال، فقط در دو استان فارس و مازندران آن هم به صورت پایلوت به اجرا در آمده است. این در حالی است که به گفته علیرضا رییسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت قرار است این طرح در ۱۵استان دیگر باز هم به‌صورت آزمایشی انجام شود، تا پایان سال 1397، مدل جدیدی از این طرح اجرا شده و نیمی از جمعیت 80 میلیونی ایران، تحت پوشش طرح پزشک خانواده قرار گیرند. با این حال نمایندگان مجلس معتقدند هنوز زیرساخت‌های کشور برای اجرای این طرح آماده نیست و بودجه در نظر گرفته شده کفاف اجرای طرح را نمی‌دهد اما با این حال تاکید دارند که پزشک خانواده باید در تمام کشور تسری یافته و دولت مکلف است درباره این موضوع پاسخگو باشد.
چند وزیر و یک طرح بی‌نتیجه
طرح پزشک خانواده، از زمان مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت دولت اصلاحات کلید خورد، اما با تغییرات مدیریتی به سرانجام نرسید. طرحی که طی آن پزشکان عمومی دوره‌دیده‌یی جمعیتی بالغ بر 2 هزار و 500 نفر را تحت نظر قرار می‌دادند و این جمعیت در صورت بیماری با سطح‌بندی خدمات و طراحی نظام ارجاع به سطوح بعدی درمانی ارجاع داده می‌شد تا هم بیمار سردرگم نشود و هم منابع مالی به شکلی هدفمند و با ضابطه مصرف شود اما بار دیگر در زمان سکانداری مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دولت محمود احمدی‌نژاد، صحبت از طرح پزشک خانواده سر زبان‌ها افتاد. وحید دستجردی، به عنوان سکاندار وزارت بهداشت در زمان قدم‌های اولیه شروع این طرح، خود را وزیر پزشک خانواده نامید و در مقطعی از دوران مسوولیتش تاکید کرد که چراغ پزشک خانواده باید هر هفته در یک استان روشن شود. هرچند بعد از دستجردی، محمد حسن طریقت‌منفرد هم خود را بزرگ شده «پزشک خانواده» دانست و بر اجرای آن تاکید داشت و قراردادهایی هم با وزارت رفاه بسته شد، اما داستان این استان و آن استان شدن پزشک خانواده و اجرای طرح در کلان‌شهرها، همچنان ادامه دارد و از آن زمان تاکنون همچنان در دو استان فارس و مازندران ماندگار شده است. با روی کار آمدن دولت یازدهم، سیدحسن هاشمی، وزیر بهداشت از همان ابتدا تاکید کرد که استقرار «پزشک خانواده» در سراسر کشور نیازمند زمانی 10 تا 15 ساله است و نظام‌های سلامت موفق دنیا برای اجرای کامل این برنامه زمان‌های 40 تا 70 ساله را طی کرده‌اند. در این میان البته بر آماده‌سازی زیرساخت‌های اجرای آن نیز تاکید شد. با این حال چندی پیش قاضی‌زاده هاشمی، درباره این طرح اعلام کرد: «پزشک خانواده در شهرهای زیر ۱۰۰ هزار نفر اجرایی شده است و حدود ۳۰ میلیون نفر در کشور از آن استفاده می‌کنند.»
نمایندگان مجلس، خواستار پاسخگویی دولت
اگرچه کمبود بودجه، همواره به عنوان یکی از دلایل اجرایی نشدن این طرح از سوی مسوولان، مطرح می‌شد، در لایحه بودجه سال 97، کاهش ۱۰۰۰ میلیارد تومانی اعتبار در نظر گرفته شده برای پزشک خانواده یکی از مسائلی بود که اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس را قانع نکرد. بودجه طرح تحول سلامت از ۴۸ هزار میلیارد ریال به ۳۷ هزار میلیارد ریال تغییر داده شده بود که باعث شد نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند. ابوالفضل سروش، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، درباره این موضوع گفت: «در میان مسوولان اراده‌یی برای اجرای پزشک خانواده وجود ندارد، یعنی هنوز متولیان باورنکردند که برای گذر ازمشکلات مالی موجود درطرح تحول سلامت پزشک خانواده باید اجرایی شود؛ بنابراین این باور تاکنون درمسوولان ایجاد نشده است. وزارت بهداشت و درمان تاکنون پزشک خانواده را به معنای واقعی باور نکرده است، یعنی هنوز به این نتیجه نرسیده است که اجرای پزشک خانواده به عنوان تکلیف قانونی دربرنامه پنجم و ششم توسعه درحل بخشی از مشکلات این وزارتخانه مفید است؛ بنابراین تا زمانی که این باور ایجاد نشود اجرای مصوبات قانونی به نتیجه قابل قبولی دست پیدا نمی‌کند.»
منوچهر جمالی، یکی از دیگر اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، هم معتقد است زیرساخت‌های اجرای پزشک خانواده در کشور فراهم نیست و برای اجرای آن باید هزینه زیادی صرف شود. از طرف دیگر، محمد دامادی، عضو کمیسیون عمران مجلس هم با بیان اینکه دولت باید در مقابل طرح پزشک خانواده پاسخگو باشد، گفت: «اگر دولت در عمل به طرح پزشک خانواده اعتقادی ندارد چرا آن را اجرا می‌کند و اگر این طرح را مفید می‌داند، چرا در کل کشور آن را اجرایی نمی‌کند.»
محمدجواد جمالی‌نوبندگانی هم از دیگر نمایندگانی است که نسبت به تعلل در اجرای طرح پزشک خانواده واکنش نشان داد و درباره این موضوع اعلام کرد: «دولت دهم اجرای طرح پزشک خانواده را به صورت پایلوت در دو استان فارس و مازندران اجرا کرد که تاکنون ۶ سال هم از این اتفاق گذشته و سئوال ما از وزارت بهداشت این است که این مدت زمان برای تحقق این مهم در دو استان پرجمعیت کشور کافی نبوده تا مشخص شود که این طرح موفق یا ناموفق بوده و اشکالات آن چیست.»
او افزود: «هم‌اکنون اگر اجرای طرح پزشک خانواده موفق بوده است که باید به کل استان‌های کشور تعمیم داده شود اگر هم نامناسب بوده چرا باید دو استان فارس و مازندران این وضعیت را تحمل کنند. هم‌اکنون از مسوولان وزارت بهداشت درخواست می‌کنیم که اگر قرار است طرح جدیدی را برای اجرای پزشک خانواده اجرا کنند، این‌بار با سعه صدر بیشتر و بهره‌مندی از نظر کارشناسان و متخصصان به این امر مبادرت ورزند.»
سال آینده مدل جدید طرح اجرا می‌شود
اظهارنظرهای نمایندگان مجلس درباره طرح پزشک خانواده در حالی است که به گفته علیرضا رییسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، قرار است مدل جدیدی از این طرح در سال آینده اجرایی شود. او گفت: «تا پایان سال 97 نیمی از جمعیت 80 میلیونی ایران در تمام روستاها و شهرهای زیر 50 هزار نفر و زیر صد هزار نفر زیر پوشش کامل برنامه پزشک خانواده بروند و تا سال 1400 همه ایرانیان از خدمات پرونده الکترونیک سلامت برخوردار شوند.»
رییسی بیان کرد: «اجرای پایلوت برنامه ملی پزشک خانواده بر اساس نسخه جدید نیز در ده شهر از ده دانشگاه علوم پزشکی شروع شده که گروه‌های هدف هر مرحله از این برنامه نیز مشخص شده است و عمدتا در مراحل اولیه در روستاها، شهرهای زیر 20 هزار نفر، شهرهای زیر 50 هزار نفر و شهرهای زیر صد هزار نفر پیگیری می‌شود.»
او افزود: «برای اجرای پزشک خانواده ۱۲ گام پیش‌بینی کرده‌ایم که متناسب با زیر ساخت‌ها و تخصیص‌های اعتباری، برنامه‌ها را پیش می‌بریم. این ۱۲ گام به نحوی طراحی شده است که هر گام، تکمیل‌کننده گام بعدی باشد، به عبارتی دیگر، زیر ساخت گام بعدی باشد، در اجرای پزشک خانواده، یک مدل که مدل کشوری است بیشتر وجود ندارد و مدل‌هایی که در سطح کشور در حال اجرا هستند باید خودشان را با مدل کشوری تطبیق دهند و اگر انحرافی وجود دارد یا نیاز به اصلاحی هست، آن را اصلاح یا حذف کنند.»
معاون بهداشت وزیر بهداشت گفت: با اجرای این برنامه‌ها و نقشی که معاونت درمان برای سطح دو و سه و تکمیل پرونده الکترونیک سلامت و اتصال سطوح یک تا سه شروع کرده است، امید است در افق طراحی شده ما، بتوان مدل پزشک خانواده کشوری که برگرفته از تجربیات خوب دنیا و نظرات متخصصان داخل کشور در این بخش است، اجرا شود.
