اختلاف نظر صادرکنندگان و بانک مرکزی از یک دیدگاه کلی آغاز می‌شد. دولت قیمت ارز را یک مساله ثابت می‌دید و صادرکنندگان بنا به ماهیت کار خود قیمت ارز را پارامتری پویا می‌دیدند. در حقیقت دولتمردان هنوز هم معتقد هستند که قیمت ارز قابل محاسبه است در حالی که فعالان اقتصادی می‌گویند قیمت ارز عددی است که هر روز در بازار به دست می‌آید. همین مساله موجب مشکلات زیادی در مرحله بعد شد. دولت با فرمول‌های اقتصادی سعی کرد قیمت ثابتی برای ارز تعیین کند و زمانی که در مدت کوتاهی متوجه شد این قیمت ثابت جوابگو نیست بازاری به نام نیما برای مبادله ارزی ایجاد کرد. اما در این بازار هم قیمت دستوری تعیین می‌شد و با کمک ارزهای دولتی و کنترل واردات عملا قیمت ثابت نگه داشته شد. با گذشت یک سال دولت متوجه شد ارز نیمایی پاسخگو نیست و بحث بازار متشکل ارزی مطرح شد و قرار شد در قیمت‌گذاری این بازار دولت دخالتی نکند هرچند بحث انتقال ارز به نیما هنوز در دستورالعمل وجود دارد.
داستان ایجاد بازار ارزی
مدت‌هاست که برای تشکیل یک بازار ارزی منسجم و بدون دخالت دلالان، برنامه‌ریزی‌های جدی و مستمری از سوی بانک مرکزی، صرافی‌ها و بانک‌های عامل انجام می‌شود تا هر چه سریع‌تر اولین معاملات این نهاد تازه تاسیس انجام شود.
نهادی که در ابتدای سال با انتخاب هیات‌مدیره و مدیرعامل بطور رسمی اعلام موجودیت کرده تا بتواند به مانند سایر کشورها نرخ آزاد ارز را در تابلو شیشه‌ای سازمان بورس و اوراق بهادار کشف کند.
به گفته شکسته بند، مدیرعامل بازار متشکل ارزی تمام کارهای کارشناسی این نهاد انجام و حتی ساختمان آن نیز در حال تجهیز شدن است و اگر این روند همین طور ادامه پیدا کند؛ در هفته‌های آینده اولین معاملات ارزی در تالار بورس را بطور آزمایشی انجام خواهند داد.
اما موضوع مهمی که کمتر به آن پرداخته شده نقش و جایگاه سامانه نیما یا بازار ثانویه ارزها است که پس از تشکیل بازار متشکل ارزی چه نقشی را ایفا خواهد کرد، آیا با ورود بازار متشکل ارزی، سامانه نیما از گردونه معاملاتی حذف می‌شود؟
جواب این پرسش را عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی اینگونه می‌دهد: «حذف سامانه نیما از مبادلات ارزی به هیچ‌وجه صحت ندارد و حتی تاکید شده که صادرکنندگان ۵۰ تا ۶۰ درصد ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنند.»
کامران سلطانی‌نژاد، دبیر شورای عالی کانون صرافان با تاکید بر تداوم فعالیت سامانه نیما و نقش آن در مبادلات ارزی اظهار کرد: بازار متشکل ارزی بطور تخصصی روی مبادله اسکناس ارز فعالیت می‌کند ولی سامانه نیما روی خرید و فروش ارز به صورت حواله‌ای هم کار می‌کند.
وی افزود: یعنی قرار نیست با ورود بازار متشکل ارزی سامانه نیما از کار بیفتد زیرا فعالیت و کار هردوی این نهاد کاملا مجزا و مشخص تعریف شده است.
دبیر شورای عالی کانون صرافان تاکید کرد: ثبت نام صرافی‌ها برای ورود به بازار متشکل ارزی آغاز شده و تعدادی از صرافان هم پس از تکمیل مدارک خود موفق به ثبت نام شده‌اند که تعداد آنها را در آینده‌ای نزدیک به اطلاع عموم خواهیم رساند. شاید کمی روند کند باشد، زیرا فرم‌ها و مدارک مورد نیاز تا حدودی سنگین است.
وی افزود: نرخ رسمی ارز از طریق بازار متشکل ارزی تعیین می‌شود و قرار است فاز اول برای خرید و فروش دلار و یورو بازگشایی شود. ابتدا چند بانک عامل هستند که آمادگی خود را برای ورود به این بازار اعلام کرده‌اند و قرار است هر 20 روز یک بار، بانک‌های دیگر هم برای ورود به این صرافی‌ها اقدام کنند.
سلطانی‌زاده بیان کرد: با گذشت زمان و اتصال تعداد بیشتری از بانک‌های عامل به سامانه بازار متشکل ارزی امکان خرید و فروش سایر ارزها از قبیل دینار، درهم و لیر ترکیه هم فراهم خواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که انتظار می‌رود اولین معامله بازار متشکل ارزی چه زمانی صورت بگیرد، گفت: باید تصمیمات تمام مسوولان این امر بطور هماهنگ و منجسم تایید شود اما آن طور که آقای پور ابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس گفته است، احتمال دارد اولین معامله در اواخر خرداد انجام شود.
بازار متشکل ارزی جذابیت بازگشت ارز
به کشور را بیشتر می‌کند
محمدرضا پورابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفت: بازار متشکل ارزی چند اثر مهم در حوزه اقتصادی خواهد داشت، اولین اثر آن این است که دغدغه ناشی از عدم بازگشت منابع ارزی از صادرات غیرنفتی تا حد زیادی برطرف خواهد شد. موضوع مربوط به بازگشت منابع ارزی به دلیل عدم تعیین نرخ مشخص برای تسویه، مزیتی برای صادرکنندگان ایجاد نمی‌کند و به دلیل تفاوت نرخ سامانه نیما و نرخ بازار سنا صادرکنندگان علاقه‌ای به بازگشت ارز حاصل از صادرات ندارند.
وی اضافه کرد: بنابراین نکته اول این است که راه‌اندازی بازارمتشکل ارزی کمک می‌کند که جذابیت بازار برای بازگشت منابع ارزی اتفاق بیفتد.
نماینده مردم کرمان در مجلس گفت: از طرف دیگر بازار متشکل ارزی موجب می‌شود که نرخ‌هایی همانند بازار سنا و مثل آن به تدریج کنار گذاشته شود و عملا ما با یک نرخ مشخص در اقتصاد کشور براساس سازوکار عرضه و تقاضا کار کنیم.پورابراهیمی افزود: کاهش تفاوت بین نرخ‌ها و رسیدن به یک نرخ تعادلی موجب می‌شود تقاضا برای ارز به منظور واردات کالا کاهش پیدا کند.
بنابراین کاهش تقاضای ارز از یک سو و افزایش عرضه موجب کاهش نرخ ارز می‌شود. همانطور که در یکی دو روز اخیر هم در بازار غیررسمی شاهد آن بودیم. باب رانت و ما به التفاوت قیمتی که به صورت رانت در اقتصاد کشور توزیع می‌شود، بسته خواهد شد. نماینده مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: علاوه بر این، با راه‌اندازی بازار متشکل ارزی، منافذ فساد در تخصیص ارز و ثبت سفارش‌ها بسته خواهد شد و این کمک می‌کند که شفافیت در اقتصاد کشور ایجاد، و نرخ ارز متعادل شود.
نگاه منفی بخش خصوصی
با وجود نگاه مثبت دولتی‌ها به بازار جدید ارز و بخشنامه جدید بانک مرکزی، فعالان بخش خصوصی چندان به این موضوع خوش‌بین نیستند. رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران معتقد است که مشکل بازار ارز با دستورالعمل جدید ارزی بانک مرکزی نیز حل نمی‌شود. به گفته وی باز گذاشتن دست صادرکنندگان بهترین گزینه است. مهدی پورقاضی اظهار کرد: به نظر می‌رسد دستورالعمل جدید ارزی بانک مرکزی چندان قابل اجرا نیست زیرا با توجه به دشواری‌هایی که در مسیر بازگشت ارز به کشور وجود دارد، نمی‌توان انتظار داشت ۵۰ درصد ارز در یک مدت کوتاه وارد سامانه نیما شود و تمام بخش‌های دستورالعمل اجرایی شود.
به گفته وی، وقتی بانک‌ها در فضای بین‌المللی با ما همکاری نمی‌کنند و سدهای فراوانی در مسیر بازگشت ارز به کشور وجود دارد، بهترین گزینه باز گذاشتن دست صادرکنندگان در بازگشت ارز و تأمین نیازهای کشور است.
رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه دولت اگر اصرار به بازگشت نقدی ارز دارد باید مقدمات لازم برای آن را فراهم کند، توضیح داد: بر اساس تمامی آمارها عراق و افغانستان اصلی‌ترین مقاصد صادراتی ما هستند و با وجود درخواست‌هایی که وجود داشت، بانک مرکزی صرافی یا مرکزی که بتواند مقدمات بازگشت ارز را فراهم کند، فعال نکرد و مشکلات در این حوزه ادامه دارد.
نرخ ارز را نمی‌توان با زور
و اجبار پایین نگه داشت
پورقاضی ادامه داد: در کنار آن نرخ‌هایی که در سامانه نیما وجود دارد نیز معمولاً واقعی نیست و نسبت به بازار پایین‌تر است، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت صادرکننده مواد اولیه خود را با ارز آزاد بخرد و ارز خود را با نرخی پایین‌تر در نیما عرضه کند. نرخ ارز را نمی‌توان با زور و اجبار پایین نگه داشت.
وی درباره امکان استفاده از ۳۰ درصد ارز حاصل از صادرات برای واردات نیز گفت: این مساله نیز نمی‌تواند گره‌گشا باشد زیرا صادرکنندگان کالاهای صادراتی صنعتی مبلغی بیشتر از این ۳۰ درصد را برای واردات مواد اولیه خود نیاز دارند.
این عضو اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی باز گذاشتن دست صادرکنندگان بهترین گزینه خواهد بود زیرا آنها هم با واقعیت‌های اقتصادی و دشواری‌هایی بازگشت ارز آشنا هستند و هم می‌توانند در صورت نیاز واردات انجام دهند ولی با درصدبندی نمی‌توان مشکلات این بازار را حل کرد.
بازار متشکل ارزی دست نرخ‌سازان را
از کشور‌های دیگر قطع می‌کند
در مقابل بهزاد خسروی، اقتصاددان و استاد دانشگاه با اشاره به نقش مهم بازار متشکل ارزی در کوتاهی دست دلالان ارزی برای تعیین نرخ ارز در ایران اظهار کرد: بازار متشکل ارزی می‌تواند روش مناسبی برای بومی‌سازی نحوه تعیین قیمت ارز در بازار ارز باشد، اما باید روش و جزییات این بازار برای کارشناسان اقتصادی شرح داده شود. وی افزود: زمانی که کارشناسان بازار بتوانند خلاء‌های موجود در این بازار را به مسوولان متذکر شوند، درصد موفقیت این بازار هم به مانند سایر بازارهای بورسی بیشتر خواهد بود. این بازار دست بازارسازان و دلالان ارزی را کوتاه خواهد کرد و نرخ ارز در ایران توسط خریداران ایرانی تعیین تکلیف می‌شود. در نهایت به زبانی ساده مشخص می‌شود که سامانه نیما تنها در حوزه حواله ارزی فعالیت می‌کند. حواله ارزی عبارت است از نوعی دستور پرداخت که به موجب آن، یک بانک یا موسسه مالی به تقاضای مشتری یا دارنده یک حساب بانکی، به یکی از بانک‌های کارگزار خود در خارج از کشور، حواله‌ای را صادر می‌کند و از آن موسسه می‌خواهد مبلغ حواله را به ذی‌نفع آن، پرداخت کند. حواله‌های ارزی به دو گروه حواله‌های صادره و وارده تقسیم می‌شوند. امروزه حواله‌های ارزی از طریق شبکه جهانی سوییفت انجام می‌شود. جهت ارسال ارز از طریق یک بانک به حساب فرد یا شرکت در بانک مقصد از حواله ارزی استفاده می‌شود. و بازار متشکل ارزی نرخ رسمی ارز در بازارها را تعیین می‌کند، عده از کارشناسان اقتصادی معتقدند که قطعا تعیین نرخ در بازار متشکل ارزی بسیار در نرخ حواله جات ارزی موثر خواهد بود اما اینکه تا چه حد مشخص نیست، زیرا کاهش یا افزایش اسکناس ارزی راهی را برای نوسان در حواله جات نیز باز می‌کند بنابر این انتظار می‌رود بانک مرکزی با چینش صحیح و به موقع در بازار متشکل ارزی نرخ سامانه نیما و نرخ بازار متشکل ارزی به نحوی مدیریت کند که صادرکنندگان به فکر سود بیشتر در بازارهای آزاد نباشند و ارز مورد نیاز را به سامانه نیما تقدیم کنند.
