افت تراز تجاری در بخش کشاورزی

تعادل|

بررسی‌های آماری تجارت خارجی بخش کشاورزی و صنایع غذایی تا پایان فصل سوم سال 1397 نشان از آن دارد که صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از نظر وزنی 5.8 درصد و از نظر ارزشی 14.3 درصد کل صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. بنابر آمارها، میزان صادرات در این مدت برابر با 5 میلیون و 64 هزار تن و به ارزش 4 میلیارد و 765 میلیون دلار بوده، که نشان از رشد بیش از 15 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. بیشترین سهم صادرات محصولات کشاورزی نیز متعلق به انواع «میوه‌های درختی»، «سبزیجات و محصولات جالیزی»، «شیر و فرآورده‌های آن»، «زعفران» و «ماهی و میگو» است و بازار کشورهایی همچون «افغانستان، امارات متحده عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، هند، ترکیه، ویتنام و آلمان» هدف صادرات کشور قرار گرفته‌اند. اما از آن سو، براساس آمارها، شاهد افت محسوسی در مقدار واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در مدت یاد شده هستیم، به‌طوری که واردات این محصولات با 14 میلیون و 437 هزارتن به ارزش 7 میلیارد و 593 میلیون دلار صورت گرفته که با افت 4.9 درصدی نسبت به 9 ماهه نخست سال گذشته بوده است. بر همین اساس تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی تا پایان آذر سال جاری با منفی 2 میلیارد و 829 میلیون دلار مواجه شده، که نسبت به مدت مشابه سال قبل 6.7 درصد بهبود را نشان می‌دهد.

   افزایش صادرات محصولات کشاورزی

مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، «چکیده آمار تجارت خارجی بخش کشاورزی و صنایع غذایی در 9 ماه منتهی به آذر سال 1397» را با پردازش و تحلیل اطلاعات بخش کشاورزی و صنایع غذایی داده‌های آمار گمرک ایران تهیه و برای اطلاع‌رسانی به فعالان اقتصادی و پژوهشگران ارایه کرده است. در این گزارش، داده‌های 9 ماهه نخست صادرات و واردات محصولات اساسی کشاورزی و صنایع غذایی سال جاری با داده‌های مدت مشابه سال‌های 1390 تا 1396 مورد مقایسه قرار گرفته است.  بنابرآمار اعلامی، تا پایان آذرماه سال 97، میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، 5 میلیون و 64 هزار تن و به ارزش 4 میلیارد و 765 میلیون دلار بوده که از نظر وزن 5.8 درصد و از نظر ارزش 14.3 درصد کل صادرات کالاهای غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. این میزان صادرات، نسبت به مدت مشابه سال گذشته 15.3 درصد افزایش داشته و در مقایسه با تمام سال‌های قبل نیز بالاترین رقم بوده است. اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی شامل «انواع میوه‌های درختی» به ارزش یک میلیارد و 51 میلیون دلار با سهم 22 درصد، انواع «سبزیجات و محصولات جالیزی» به ارزش 797 میلیون دلار با سهم 16.7 درصد، «شیر و فرآورده‌های آن» به ارزش 471 میلیون دلار با سهم 9.9 درصد، «زعفران» 265 میلیون دلار با سهم 5.6 درصد و «ماهی و میگو» به ارزش 242 میلیون دلار با سهم 5.1 درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده است.

عمده‌ترین مقاصد صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از نظر ارزشی به کشورهای عراق با سهم 39.5 درصد، «افغانستان» با سهم 12.6 درصد، «امارات متحده عربی» با سهم 7.5 درصد، «پاکستان» با سهم 6.8 درصد، «فدراسیون روسیه» با سهم 3.2 درصد، «هند» با سهم 2.8 درصد، «ترکیه» با سهم 2.4 درصد، «ویتنام» با سهم 2.3 درصد، «ترکمنستان» با سهم 2.3 و «آلمان» با سهم 2.1 درصد بوده، که در مجموع حدود 82 درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی بخش کشاورزی نیز 941 دلار بوده که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی غیرنفتی کشور (384 دلار) حدود 145 درصد بیشتر است. همچنین متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی در 9 ماهه منتهی به آذر سال جاری، بالغ‌بر 49 هزار و 854 ریال و متوسط کل صادرات غیرنفتی کشور 48 هزار و 495 ریال بوده است.

   افت 9 ماهه واردات

از آن‌سو، براساس آمارها، میزان واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی تا پایان فصل سوم سال97، برابر با 14 میلیون و 437 هزار تن به ارزش 7 میلیارد و 593 میلیون دلار بوده که به ترتیب از نظر وزن 60 درصد و از نظر ارزش 23.3 درصد کل واردات کشور را شامل می‌شود. ارزش واردات در این مدت 4.9 درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته و درمجموع نیز 10.8 درصد کمتر از میانگین سال‌های برنامه پنجم توسعه بوده است.

اقلام عمده وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در این مدت، شامل «ذرت» به ارزش یک میلیارد و 495 میلیون دلار با سهم 19.7 درصد، «برنج» به ارزش یک میلیارد و 29 میلیون دلار با سهم 13.6 درصد، «دانه سویا» به ارزش 944 میلیون دلار با سهم 14.2 درصد، «روغن نباتی» به ارزش 724 میلیون دلار با سهم 9.5 درصد، «گوشت قرمز» به ارزش 587 میلیون دلار با سهم 7.7 درصد، «کنجاله دانه‌های روغنی» به ارزش 383 میلیون دلار با سهم 5 درصد، «جو» به ارزش 421 میلیون دلار با سهم 5.9 درصد و «انواع میوه» به ارزش 306 میلیون دلار با سهم 4 درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده که در مجموع حدود 80 درصد ارزش واردات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند.

متوسط قیمت هر تن کالاهای وارداتی بخش کشاورزی نیز در این بازه زمانی، برابر با 526 دلار است که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای وارداتی کل کشور (1367 دلار) حدود 62 درصد کاهش دارد. همچنین متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی وارداتی برابر با 41 هزار و 804 ریال و متوسط واردات کشور حدود 41 هزار و 552 ریال بوده است.

کشورهای عمده طرف معامله از نظر ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، به ترتیب شامل «سوییس» به ارزش 1204 میلیون دلار با سهم 15.8 درصد، «هند» به ارزش 1025 میلیون دلار با سهم 13.5 درصد، «امارات متحده عربی» به ارزش736 میلیون دلار با سهم 9.7 درصد، «سنگاپور» به ارزش 602 میلیون دلار با سهم 7.9، «انگلستان» به ارزش 530 میلیون دلار با سهم 7 درصد، «هلند» به ارزش 528 میلیون دلار با سهم 6.8 درصد، «ترکیه» به ارزش 368 میلیون دلار با سهم 4.8 درصد، «فدراسیون روسیه» به ارزش 359 میلیون دلار با سهم 4.7 درصد، «برزیل» به ارزش 307 میلیون دلار با سهم 4 درصد، «پاکستان» به ارزش 194 میلیون دلار با سهم 2.6 درصد و «آلمان» به ارزش 193 میلیون دلار با سهم 2.5 درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی برآورد شده است و درمجموع 79.3 درصد کل ارزش واردات کشورمان را به خود اختصاص داده‌اند.

   فراز و فرود تراز تجاری

همچنین مطابق آمارها، تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی تا پایان آذرماه سال 1397، بالغ ‌بر منفی 2 میلیارد و 829 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 6.7 درصد بهبود یافته است. در این مدت، ارزش صادرات 3.8 درصد و ارزش واردات 4.9 درصد کاهش داشته است. کسری تراز تجاری 9 ماهه نخست سال جاری نسبت به میانگین سال‌های برنامه پنجم (منفی 4259 میلیون دلار) حدود 33.6 درصد بهبود داشته است.

مقایسه‌های آماری میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در 9 ماهه نخست سال جاری با مدت مشابه در سال‌های 1390 تا 1396 هم نشان می‌دهد، در 9 ماهه نخست سال 1390 برابر با 2 میلیون و 555 هزار تن محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به کشور‌های هدف صادر شده که این میزان در 9 ماه نخست سال 1396 به 4 میلیون و392 هزار تن و در 9 ماه نخست سال 1397 به 5 میلیون و 64 هزار تن رسیده است. مقایسه‌های آماری میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در همین مدت نشان می‌دهد، میزان واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در 9 ماهه نخست سال 1390 برابر با 9 میلیون و 104 هزار تن بوده است. اما این میزان از واردات تا پایان فصل سوم سال 96 به 14 میلیون و 149 هزارتن و در 9 ماه نخست سال 97 به 14 میلیون و 437 هزار تن رسیده است. بر همین اساس تراز وزنی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در 9 ماهه منتهی به آذر سال 1390 منفی 6 میلیون و 548 هزار تن بوده که در 9 ماه نخست سال 96 به منفی 9 میلیون و 757 هزار تن رسیده و در 9 ماهه نخست سال 97 به 9 میلیون و 373 هزار تن کاهش یافته است..

همچنین در 9 ماهه نخست سال 1390 حدود 7 میلیارد و 112 میلیون دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به کشور وارد شده که این میزان در 9 ماه نخست سال 96 برابر با 7 میلیارد و 984 میلیون دلار بوده، که درهمین بازه زمانی سال 97 به 7 میلیارد و 593 میلیون دلار کاهش یافته است. بر همین اساس تراز تجاری کشور در بخش محصولات کشاورزی در 9 ماهه نخست سال 1390 برابر با منفی 3 میلیارد و 286 میلیون دلار بوده است که این تراز در 9 ماه نخست سال 96 به منفی 3 میلیارد و 32 میلیون دلار و تا پایان فصل سوم سال جاری به منفی 2 میلیارد و 829 میلیون دلار بوده است.

از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد، در 9 ماهه نخست سال 1397، جمعا 8524 تن «آفت‌کش» به‌صورت آماده مصرف و 7737 تن به‌صورت تکنیکال وارد کشور شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، آفت‌کش‌های آماده مصرف 25.8 درصد کاهش و تکنیکال‌ها 14.8 درصد کاهش نشان می‌دهد. در عین حال، در مجموع کل واردات بذر و سایر اندام‌های تکثیر شونده گیاهی در 9 ماهه نخست سال 1397، بالغ‌بر 5746 تن با ارزش 86 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی حدود 60 درصد و از نظر ارزش 26.4 درصد کاهش نشان می‌دهد