تعادل محمدمهدی حاتمی
همزمان با اوج‌گیری فروش کاغذ در کشور به دلیل برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، کاغذ در بازار کمیاب شده است. برخی معتقدند حالا که امریکا به صورت یک‌طرفه از توافقنامه برجام خارج شده، نابسامانی را باید علاوه بر بازار کاغذ در سایر بازارها هم جست‌وجو کرد، اما عده‌یی هم هستند که می‌گویند نابسامانی در بازار کاغذ صرفاً به دلیل نوسان ارزی و تنش‌های سیاسی نیست. به عقیده این گروه، آنچه بازار کاغذ کشور را دستخوش آشفتگی کرده، انگیزه‌های مختلفی است که به احتکار کاغذهای وارداتی دامن زده است: گران شدن کاغذ از سوی تولیدکننده چینی که موجب شده واردکنندگان هم قیمت‌ها را بالا ببرند و عدم ترخیص محموله‌های کاغذ از گمرکات کشور، به سودای سودهای بالاتر در ماه‌های آتی. در این میان اما پیشنهاد سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا مبنی‌بر بازگشت ارزهای حاصل از صادرات محصولات کاغذی به واردات مواد اولیه تولید کاغذ به کشور، امیدهایی را به وجود آورده است. در صورت عملی شدن این پیشنهاد، تولید کارخانه‌های کاغذسازی داخلی رونق می‌گیرد و به این ترتیب، سد احتکار هم می‌شکند.
دلارهای صادراتی در جیب کاغذسازان داخلی
همین چند وقت قبل بود که معاون اول رییس‌جمهور در شیوه‌نامه‌یی ۱۲بندی، شیوه فروش ارز حاصل از صادرات را ابلاغ و برای ۹۵ درصد ارز حاصل از صادرات صادرکنندگان تعیین تکلیف کرد. فحوای این شیوه‌نامه 12بندی در واقع الزام صادرکنندگان اقتصادی به بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات به چرخه اقتصاد بود تا دوباره به قصد واردات کالاهای واسطه‌یی (و البته نه کالاهای مصرفی) مورد استفاده قرار گیرند. اکنون اما یکی از اعضای سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا برای استفاده از ارزهای حاصل از صادرات، در امر واردات کاغذ، پیشنهاد تازه‌یی دارد.
امیرحسین اسماعیل‌پور، در این رابطه به مهر گفته است: صادرکنندگانی که نگران برگشت ارز حاصل از صادرات خود هستند، می‌توانند با ارز صادراتی خود اقدام به واردات کاغذ کنند. اسماعیل‌پور گفت: برای تحقق رشد تولید و فروش محصولات، راهکارهای مختلفی در نظر گرفته شده که از جمله آن می‌توان به فروش کارمزدی از طریق همکاری با شرکت‌های صادرکننده اشاره کرد؛ به گونه‌یی که شرکت‌هایی که نگران برگشت ارز حاصل از صادرات محصولات تولیدی خود هستند، می‌توانند با ارز صارداتی خود اقدام به واردات کاغذ کنند و به ما تحویل دهند تا محصول را تولید و به آنها تحویل دهد. او با اشاره به برآورد تولید ۲۴هزارتن انواع ورق و کارتن در سال مالی جاری، تصریح کرد: در صورت به کارگیری از حداکثر توان تولید خود و استفاده از دستگاه‌های خطوط تولید بتواند تا ۴۵هزار تن محصول تولید کند و بودجه سال مالی جاری با توجه به شرایط اقتصادی کشور محتاطانه تدوین شده است.
به گفته اسماعیل‌پور، با اجرای اختصاص ارز صادراتی به واردات کاغذ، از یک‌سو ارز صادراتی شرکت‌ها در چرخه اقتصادی به گردش درمی‌آید و از سوی دیگر تولید به صورت کارمزدی صورت می‌گیرد و پرداخت اختلاف قیمت بابت خرید کاغذ بر شرکت‌های صادرکننده تحمیل نمی‌شود؛ ضمن اینکه بهای تمام شده آنها نیز کاهش می‌یابد. او اظهار کرد: همکاری با شرکت‌های تامین‌کننده مواد مصرفی به صورت تهاتر یکی دیگر از راهکارها است؛ می‌توان با محصولاتی که دوره فروش آن کوتاه است، این امر را اجرایی کرد. شرایط مناسب فروش برای مشتریان را یکی دیگر از راهکارهای این مجموعه جهت دستیابی به هدف افزایش تولید و فروش برشمرد. اسماعیل‌پور با بیان اینکه در سال‌های گذشته دوره وصول مطالبات بالا بوده و این امر سبب انباشت سرمایه نزد مشتریان شده بود، افزود: در شرایط فعلی با به‌کارگیری راهکارهایی، دوره وصول مطالبات کاهش یافته و از این پس مشکلی از بابت دوره وصول مطالبات وجود ندارد و حتی به دنبال وصول مطالبات گذشته نیز هستیم. او از اقدامات این مجموعه جهت دریافت مجوز عرضه کارتن سه‌لا و پنج‌لا به صورت ورق در بورس کالا خبر داد و گفت: در صورت دریافت این مجوز عرضه این محصولات تا پایان خردادماه محتمل است و این موضوع می‌تواند زمینه حضور در بازار‌های خارجی را ایجاد می‌کند.
تولید کدام کاغذ؟
با این همه، حتی در صورت اجرایی شدن پیشنهاد اختصاص ارزهای حاصل از صادرات به واردات مواد اولیه تولید کاغذ، نمی‌توان تاثیر این اقدام بر بازار کاغذ را به درستی پیش‌بینی کرد. آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت حکایت از روند افزایشی تولید انواع کاغذ در سال 1396 نسبت به سال 1395 در کشور دارد. مطابق آمارها، تولیدات حوزه کاغذ اعم از روزنامه، چاپ و تحریر، تیشو، بسته‌بندی و مقوا به ۷۷۰ هزارتن رسید که نسبت به سال ۱۳۹۵ از رشد ۳۲ درصدی برخوردار بوده است. براساس آمار اعلامی، سال گذشته 100هزارتن کاغذ بسته‌بندی روی ریل صادرات قرار گرفت که در نوع خود بی‌سابقه بود. اما در عین حال آمارها حکایت از کاهش تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه دارد. بنابه اظهارات معاون مدیرکل صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت دلایل کاهش تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه را شرکت‌های فعال در این حوزه به دلیل مقرون به صرفه بودن تولید سایر کاغذها کمتر مبادرت به تولید کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه می‌کنند.
این در حالی است که با توجه به تسهیل واردات و افزایش قیمت کاغذ، عده‌یی که واردکننده حرفه‌یی نیستند و فقط پول دارند به این حوزه وارد شده‌اند و حتی برخی تولیدکنندگان نیز به دلیل شرایط سخت تولید به سمت و سوی واردات روی آورده‌اند و بیم آن می‌رود که سازمان‌ها و نهادها و ارگان‌های نظامی و نیمه‌دولتی و بانک‌های کشور نیز برای کسب سود بیشتر به این عرصه بیایند و این موضوع موجب بر هم زدن آرامش بازار شود. از طرفی این سیاست دولت منجر به تسهیل واردات کاغذی شده که از گذشته باوجود توان بالای تولید داخل تعرفه واردات برای آن در نظر گرفته نشده بود. فعالان این حوزه نیز از تصمیمات دولت که تنها برای مهار افزایش قیمت‌ها و بدون در نظر گرفتن شرایط تولیدکنندگان داخلی گرفت انتقاد می‌کنند و مهم‌ترین عامل برای توقف تولید کاغذ تحریر و روزنامه می‌دانند.
سوداگری و احتکار در بازار
فارغ از تصمیمات دولت اما آیا می‌توان بخشی از نابسامانی بازار را به واردکنندگان بازار کاغذ هم ربط داد؟ یکی از فعالان صنعت چاپ که خواست نامش فاش نشود، در گفت‌وگو با «تعادل» به دلایل نایاب شدن کاغذ در بازار اشاره کرد و گفت: نوسان ارزی فقط یکی از دلایل به هم ریختگی در بازار کاغذ است. او ادامه داد: در واقع نمی‌توان تمام قضیه را در بی‌ثباتی نرخ ارز خلاصه کرد، بلکه زیاده‌خواهی برخی از واردکنندگان هم در این زمینه تاثیرگذار است. همین حالا اگر شما به انبارهای کاغذ در شورآباد، شهر قدس یا خیابان فیروزبهرام مراجعه کنید، می‌بینید که انبارها پر از کاغذ هستند و به همین دلیل استفاده از لفظ «احتکار» در این مورد چندان هم نادرست نیست.
این فعال صنعت چاپ ادامه داد: نابسامانی در بازار کاغذ اما در واقع از نوروز سال 1396 شروع شد. عمده واردات کاغذ ایران از چین انجام می‌شود و در آن زمان چینی‌ها چیزی در حدود 100 دلار به ازای هر تن کاغذ، بر قمیت کاغذ صادراتی خود اضافه کردند. با این همه یک حساب و کتاب ساده هم نشان می‌دهد که این افزایش قیمت نمی‌تواند تاثیر زیادی بر قیمت هر کیلوگرم کاغذ داشته باشد. اما گویا این افزایش قیمت مجوزی به واردکنندگان داد تا قیمت‌ها را افزایش دهند. از طرف دیگر، از زمانی که وزارت ارشاد اعلام کرده واردات کاغذ مشمول دریافت ارز 3800 تومانی می‌شود و واردکنندگان می‌توانند مابه‌التفاوت ارز 3800 تومانی و ارز 4200 تومانی را دریافت کنند، تقاضا برای واردات افزایش پیدا کرده اما دولت هنوز اقدامی برای تخصیص ارز 3800 تومانی انجام نداده است. در نتیجه بازار کاغذ دچار آشفتگی شده است.
او ادامه می‌دهد: از طرفی برخی محموله‌های وارداتی کاغذ هم به دلیل پیش‌بینی سودهای بالاتر در آینده، حتی از گمرک ترخیص هم نشده‌اند. او در مورد تخصیص ارزهای حاصل از صادرات برای واردات مواد اولیه مورد نیاز در تامین کاغذ هم می‌گوید: این اتفاق می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی بر بازار کاغذ بگذارد. با این کار، کارخانه‌های تولید کاغذ داخلی رونق بسیار پیدا می‌کنند و در نتیجه احتکار هم از بین می‌رود. اکنون کارخانه‌هایی مانند کارخانه کاغذ خوزستان که از نیشکر کاغذ تولید می‌کند یا کارخانه کاغذسازی نکاء سهمی کمتر از 2 درصد از بازار کاغذ کشور را در اختیار دارند. سوال این است که چرا کارخانه‌های بسیار بزرگ کاغذ در کشور باید با ظرفیت پایین کار کنند.
