چرا آفریقا برای سرمایه‌گذاران «سرزمین فرصت‌ها» است؟

از سال 2000 تاکنون دست‌کم نیمی از کشورهایی که بالاترین نرخ رشد اقتصادی سالانه در جهان را داشته‌اند جزو کشورهای آفریقایی بوده‌اند و در سال 2018 نیز 6 کشور از 10کشوری که طبق پیش‌بینی‌ها بالاترین نرخ رشد اقتصادی در جهان را خواهند داشت از قاره آفریقا خواهند بود. 7 سال قبل مجله کسب‌وکار هاروارد در مقاله‌یی به این نکته اشاره کرد که بسیاری از فرصت‌های بزرگ و کشف ‌نشده جهان را باید در آفریقا جست‌وجو کرد؛ قاره‌یی که با وجود ظرفیت‌های فوق‌العاده‌اش برای سرمایه‌گذاری هنوز هم در اولویت برنامه‌های کشورهای غربی قرار نگرفته است. از سال 2014تا 2016 صادرات امریکا به کشورهای آفریقایی از 38میلیارد دلار به 22میلیارد دلار کاهش یافت. انگلیس اما به فرصت‌های موجود در آفریقا توجه بیشتری نشان داده است به طوری‌ که ارزش سرمایه‌گذاری‌های این کشور در آفریقا در فاصله سال‌های 2005تا 2014 بیش از دو برابر شده و به رقم 42.5میلیارد پوند(57.6 میلیارد دلار) رسیده است؛ هر چند در سال 2017 ارزش صادرات انگلیس به آفریقا تنها 2.5درصد ارزش کل صادرات این کشور بوده است. کشورهای غربی عملا بازار آفریقا را به چین باخته‌اند؛ کشوری که صادراتش به آفریقا طی دوره 10ساله 2005تا 2012 با بیش از 7برابر افزایش به 103میلیارد دلار رسیده است. سایر اقتصادهای بزرگ جهان اگر می‌خواهند در آفریقا با چین رقابت کنند باید با کشورهای آفریقایی و بخش‌های اقتصادی مستعدی که ظرفیت‌های بیشتری برای رشد دارند، ارتباط نزدیک‌تری برقرار کنند. در سال 2030 جمعیت آفریقا به 1.7میلیارد نفر خواهد رسید که بیش از نیمی از این جمعیت در کشورهای نیجریه، اتیوپی، جمهوری دموکراتیک کنگو، مصر، تانزانیا، کنیا و آفریقای جنوبی ساکن خواهند بود. نکته مهم‌تر این است که در افق 2030 حدود 43درصد آفریقایی‌ها جزو طبقه متوسط خواهند بود درحالی که این رقم در سال 2013 کمتر از 40درصد بوده است. افزایش جمعیت و رشد طبقه متوسط باعث خواهد شد که مصرف خانوارهای آفریقایی از 1.1تریلیون دلار در سال 2015 به 2.5تریلیون دلار در سال 2030 برسد؛ تقریبا نیمی از این مصرف 2.5تریلیون دلاری توسط خانوارهای 3 کشور نیجریه(20درصد)، مصر(17درصد) و آفریقای جنوبی(11درصد) انجام خواهد شد. البته مصرف خانوارهای کشورهای دیگری مانند الجزایر، آنگولا، اتیوپی، غنا، کنیا، مراکش، سودان و تونس نیز رشد قابل‌ توجهی خواهد داشت و هر یک از این کشورها می‌توانند برای شرکت‌هایی که به دنبال یافتن بازارهای جدید برای محصولات خود هستند، گزینه مناسبی باشند. پیش‌بینی می‌شود که در سال 2030 ارزش بازار محصولات غذایی در آفریقا به 740میلیارد دلار و ارزش بازار آموزش و حمل‌ونقل به 397میلیارد دلار برسد. البته بازارهای دیگری مانند مسکن(390میلیارد دلار)، کالاهای بی‌دوام(370میلیارد دلار)، گردشگری و تفریحات(260میلیارد دلار)، بهداشت و سلامت(175میلیارد دلار)، خدمات مالی(85 میلیارد دلار) و مخابرات(65 میلیارد دلار) نیز می‌توانند نظر سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند. البته بخش زیادی از این رشد اندازه بازار به اجرای صحیح طرح منطقه آزاد تجاری آفریقا بستگی دارد؛ طرحی که 44کشور از 54کشور آفریقایی در آن مشارکت دارند و می‌تواند با یکپارچه کردن بازار آفریقا، مبادی متعددی را برای ورود به این بازار فراهم کند. از طرفی طرح منطقه آزاد تجاری آفریقا ضرورت تقویت زیرساخت‌های ارتباطی بین کشورهای مشارکت‌کننده را بیش از پیش نمایان می‌سازد و بدین‌ترتیب فرصت‌های متعددی را برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیربنایی از حمل‌ونقل و انرژی گرفته تا ارتباطات و اطلاعات(ICT) و حتی منابع آب فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاران می‌توانند برای تشخیص فرصت‌های سرمایه‌گذاری و یافتن پروژه‌های سودآور از بانک توسعه آفریقا کمک بگیرند؛ بانکی که در همین راستا «طرح توسعه زیرساخت‌ها در آفریقا» را کلید زده است. حوزه تجارت بین بنگاهی(B2B) آفریقا نیز دیگر حوزه‌یی است که انتظار می‌رود در افق 2030 شاهد تحولات عظیمی باشد به طوری‌ که پیش‌بینی می‌شود، ارزش تجارت بین بنگاهی در آفریقا از 1.6تریلیون دلار در سال 2015 به 4.2تریلیون دلار در سال 2030 افزایش یابد. در این میان بخش‌هایی مانند کشاورزی و فرآورده‌های غذایی(915میلیارد دلار)، ساخت‌وساز، انرژی و حمل‌ونقل(784میلیارد دلار)، تولید(666 میلیارد دلار)، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی(665 میلیارد دلار)، منابع(357میلیارد دلار)، بانکداری و بیمه(249میلیارد دلار) و مخابرات و فناوری اطلاعات و ارتباطات(79.5میلیارد دلار) به ترتیب بیشترین سهم را از تجارت بین بنگاهی در آفریقای 2030 به خود اختصاص خواهند داد. پیش‌بینی رشد قابل‌ توجه بخش کشاورزی و فرآورده‌های غذایی نشان‌دهنده این واقعیت است که مواد غذایی همچنان بیشترین سهم را در سبد مصرفی خانوارهای آفریقایی خواهند داشت. از طرفی 60 درصد از زمین‌های قابل‌ کشت اما کشت ‌نشده جهان در آفریقا واقع شده و عدم استفاده از این ظرفیت عظیم باعث شده که آفریقا سهم اندکی از بازار جهانی محصولات و فرآورده‌های غذایی داشته باشد. سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در تولید انواع کود، ماشین‌آلات کشاورزی، سیستم‌های آبیاری و سایر حوزه‌های مرتبط با بخش کشاورزی آفریقا ضمن فعال کردن ظرفیت‌های استفاده ‌نشده در این بخش و کسب درآمدی مناسب، گامی بسیار موثر در راستای رفع معضل گرسنگی که بسیاری از کشورهای آفریقایی با آن دست ‌به ‌گریبان هستند، بردارند. در سال 2012 کشورهای بورکینافاسو، اتیوپی، نیجریه، مالی، موزامبیک، روآندا و تانزانیا برترین کشورهای آفریقایی از لحاظ نرخ رشد ارزش افزوده در بخش کشاورزی بوده‌اند. کشورهای آنگولا، مراکش و آفریقای جنوبی نیز بازارهای بزرگی برای محصولات کشاورزی هستند و در راه توسعه بخش کشاورزی خود گام برمی‌دارند. علاوه بر این، آفریقا این پتانسیل را دارد که در دهه‌های آتی به مهم‌ترین تولیدکننده محصولات صنعتی در جهان تبدیل شود. با توجه بالا رفتن سطح دستمزدها در چین، این کشور تا سال 2030 بین 85 تا 100میلیون شغل را در صنایع کاربر(صنایعی که به نیروی کار زیاد و طبیعتا ارزان نیاز دارند) از دست خواهد داد و آفریقا مترصد آن است که جای چین را در این صنایع بگیرد. آفریقا حتی در حوزه صنایع بزرگ و رقابتی مانند خودروسازی، حمل‌ونقل، پالایش و پتروشیمی، رایانه و ماشین‌آلات اداری و صنعتی نیز فضای مساعدی برای پیشرفت دارد و کشورهای آفریقای جنوبی، مصر و نیجریه نشان داده‌اند که محل‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها هستند. محیط کسب‌وکار در اتیوپی، مراکش و روآندا نیز اکنون به‌گونه‌یی است که سرمایه‌گذاران بالقوه می‌توانند به کسب بازدهی بالا از سرمایه‌گذاری در این کشورها امیدوار باشند.