طرح گام، یکی از برنامه‌های بانک مرکزی با کمک نظام بانکی است که در چارچوب مدیریت نقدینگی، تلاش می‌کند امکان تأمین غیرتورمی سرمایه در گردش زنجیره تولید را به ویژه برای واحدهای کوچک ومتوسط فراهم کند. پیش از این برای تنزیل اوراق گام، باید یک‌ششم دوره زمانی از موعد انتشار طی می‌شد. این تسهیلگری، گامی رو به جلو محسوب می‌شود و به جذابیت بیشتر این ابزار تامین مالی بنگاه‌ها کمک می‌کند. اوراق گام، از ابزارهای پرداخت اعتباری است که عملکردی مشابه چک دارد. با این ابزار، تولیدکنندهای که قصد خرید مواد اولیه از فروشنده را دارد، به جای پرداخت پول نقد می‌تواند با تضمین بانک، اوراقی را از بانک دریافت کند و به فروشنده ارایه دهد. فروشنده نیز می‌تواند این اوراق را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد، یا در صورت نیاز به نقدینگی آن را در بازار سرمایه به فروش برساند و پس از تنزیل، پول خود را به شکل نقد دریافت کند. از نگاه رییس کل بانک مرکزی، استفاده از اوراق گام می‌تواند فشار را از منابع بانکی، برای تامین نقدینگی بنگاه‌ها کاهش دهد و منبع جدیدی برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌ها باشد.
امکان استفاده از اوراق گام در معاملات بورس کالا
صالحآبادی در این نشست تعاملی و هم‌اندیشی با تاکید بر حمایت بانک‌ها از تولیدکنندگان و استفاده از ابزارهای بازار سرمایه در این زمینه تصریح کرد: با این روش، خریداران کالا از بورس می‌توانند از طریق اوراق گام اقدام به خرید کرده و فروشندگان نیز می‌توانند اوراق دریافت شده را در بازار ثانویه به فروش رسانده یا جهت خرید مواد اولیه منتقل کنند.
رییس کل بانک مرکزی به مدیران عامل بانک‌ها توصیه کرد: به منظور متنوع‌سازی روش‌های تامین مالی، از طریق ضمانت اوراق منتشر شده توسط شرکت‌ها در بازار سرمایه، نسبت به تامین مالی بخش تولید اقدام کنند.
صالحآبادی تاکید کرد: خوشبختانه با برنامه‌های بانک مرکزی، تامین مالی بنگاه‌های تولیدی از طریق اوراق گام که روشی غیرتورمی است به بیش از ۲۱ هزار میلیارد تومان رسید.
رییس کل بانک مرکزی یکی از ابزارهای مهم تامین مالی زنجیره‌ای را استفاده از اوراق گام یا گواهی اعتبار مولد دانست و گفت: با این روش، بنگاه تولیدی به جای اینکه از بانک، پول دریافت کند و با آن، مواد اولیه مورد نیاز خود را تأمین کند به صورت زنجیره‌ای، تامین مالی شوند.
صالحآبادی گفت: این اوراق از اواخر سال ۱۳۹۹ راهاندازی شده و تا تیرماه امسال حدود ۸.۸ هزار میلیارد تومان استفاده شده است اما بانک مرکزی، مقررات این اوراق را در شورای پول و اعتبار تسهیل و یک بسته تشویقی ایجاد کرد و بانک‌ها نیز دعوت شدند تا از این اوراق استفاده کنند.
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه خوشبختانه در دو ماهه اخیر بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان از این اوراق برای تامین مالی بنگاه‌های تولیدی استفاده شده است گفت: به عبارتی در طول یک سال و نیم ۸.۸ هزار میلیارد تومان و در دو ماه اخیر ۱۳.۵ هزار میلیارد تومان از این اوراق برای تامین مالی بنگاه‌ها استفاده شده است.
وی با بیان اینکه در ماه‌های آینده استفاده از اوراق گام سرعت بیشتری خواهد گرفت افزود: سال آینده ۲۰ درصد سرمایه در گردش مورد نیاز بنگاه‌ها از طریق این اوراق تأمین مالی شود. با این اقدام، ابزارها مالی در بازارهای سرمایه تعمیق پیدا می‌کند و می‌تواند کمک بزرگی به بخش تولید باشد و نیاز بنگاه‌ها به نقدینگی نیز کاهش پیدا می‌کند.
رییس کل بانک مرکزی همچنین گفت: با مصوبه شورای پول و اعتبار و هیات عامل بانک مرکزی اوراق گام به محض انتشار قابل تنزیل و معامله در بازار سرمایه است.
صالحآبادی افزود: این اوراق به وسیله بانک تضمین شده است و دارنده اوراق می‌تواند یا آن را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد یا در صورت نیاز به نقدینگی می‌تواند آن را در بازار سرمایه تنزیل و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند. وی افزود: فروشنده می‌تواند این اوراق را یا نزد خود نگه دارد یا در صورت نیاز به نقدینگی آن را در بازار سرمایه تنزیل کند و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند و در نهایت این اوراق در زمان سررسید، متعهد اوراق، وجه آن را به دارنده نهایی اوراق گام پرداخت خواهد کرد.
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه باید بتوانیم سازوکارها و ابزارهای در سیستم ایجاد کنیم که مردم بدون شناخت از یکدیگر بتوانند به یکدیگر در کسب و کارها اعتماد کنند افزود: هر قدر ابزارهای اعتباری در کشور توسعه یابد و نیاز به نقدینگی و پول کم شود و در عین حال چرخه‌های اقتصادی کشور به کار خود ادامه دهد، یک اتفاق اقتصادی مثبتی در کشور به لحاظ اقتصاد کلان رخ داده است.
صالحآبادی همچنین اجرایی شدن معافیت مالیاتی اوراق بهادار شبکه بانکی را نیز گامی مهم در جهت حمایت از تولید و بانک‌ها دانست و گفت: طبق پیگیری‌های بانک مرکزی و صدور بخشنامه مربوطه در سازمان امور مالیاتی، درآمد اشخاص حقوقی بابت سرمایه‌گذاری در اوراق صکوک و تمامی اوراق بهاداری که در چهارچوب قوانین و بر اساس ضوابط و مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود، از جمله اوراق گواهی سپرده بانکی به‌موجب حکم تبصره (۱) ماده (۱۴۳) مکرر قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات به نرخ صفر هستند.
اوراق گام چیست؟
طرح گام، یکی از برنامه‌های بانک مرکزی با کمک نظام بانکی است که در چارچوب مدیریت نقدینگی تلاش می‌کند امکان تامین غیرتورمی سرمایه در گردش زنجیره تولید را به‌‌ویژه برای واحدهای کوچک و متوسط فراهم کند. درواقع بانک مرکزی برای حل مشکل نقدینگی سرمایه در گردش زنجیره‌های تولید، ابزار جدید تامین مالی سرمایه در گردش به نام اوراق گواهی اعتبار مولد یا به اختصار «گام» را ارایه کرده است.
اوراق گام اوراق بهاداری است که بر مبنای عقد ضمان (مانند ضمانتنامه‌های بانکی)، به عاملیت و ضمانت یک بانک یا موسسه اعتباری صادر می‌شود و بانک یا موسسه اعتباری بازپرداخت مبلغ اسمی این اوراق را در سررسید تضمین می‌کند. به عبارت دیگر اگر یک بنگاه تولیدی جهت خرید مواد اولیه تولید خود با کمبود نقدینگی مواجه باشد، می‌تواند ضمن هماهنگی و گرفتن فاکتور از بنگاه فروشنده مواد اولیه به بانک عامل مراجعه و با ارایه فاکتور درخواست انتشار اوراق گام کند. بانک عامل پس از بررسی صلاحیت و ظرفیت بنگاه متقاضی اقدام به انتشار اوراق گام و تسلیم آن به بنگاه فروشنده نهاده می‌کند.
یکی از ویژگی‌های این اوراق این است که درون زنجیره تولید از یک بنگاه به بنگاه دیگر قابل‌انتقال بوده و در صورت سپری شدن یک‌ششم از زمان انتشار اوراق نسبت به کل مدت آن، با مکاتبه و تعهد بانک صادرکننده اوراق مبنی بر تامین وجه اوراق در سررسید، در بورس اوراق بهادار تهران قابل‌معامله است. البته در مصوبه جدید شورای پول و اعتبار بانک مرکزی، برای تنزیل این اوراق نیازی به گذشت مدت یک‌ششم سررسید نبوده و اکنون این اوراق بلافاصله پس از انتشار قابل‌تنزیل خواهند بود. در انتها نیز این اوراق توسط بنگاه متعهد تسویه خواهند شد. تعهد تسویه این اوراق در سررسید با بانک عامل بوده و چنانچه بنگاه متعهد توانایی پرداخت مبلغ اسمی اوراق و تسویه آن را نداشته باشد، این اقدام توسط بانک عامل انجام می‌شود.
کارمزد صدور اوراق گام براساس مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران معادل کارمزد صدور ضمانتنامه است. مدت‌زمان این اوراق حداقل یک ماه و حداکثر ۹ ماه بسته به فاکتور ارایه‌شده از سوی بنگاه فروشنده نهاده است. مهم‌ترین ویژگی اوراق گام این است که بانک پرداخت مبلغ اسمی این اوراق را در سررسید تضمین می‌کند.
این اوراق به شکل الکترونیک و در قطعات استانداردی با ارزش اسمی یک میلیون ریال و فاقد کوپن سود از جانب بانک‌های عامل منتشر می‌شوند. یکی از مزایای انتشار اوراق گام، جلوگیری از خلق نقدینگی غیرمولد و در نتیجه کمک به کنترل تورم است. نکته حایز اهمیت در تامین مالی با استفاده از اوراق گام، این است که تامین مالی صورت‌گرفته در این فرآیند بدون خلق پول بوده و به‌خصوص در شرایط تورمی حال حاضر اقتصاد کشور می‌تواند به عنوان ابزار کارآمد در تامین مالی آن را مد‌نظر قرار داد.
همچنین با توجه به عدم تامین مالی جداگانه هریک از اعضای زنجیره تامین، از تامین مالی مضاعف نیز جلوگیری شده و در کنترل نقدینگی نقش خواهد داشت. یکی دیگر از مزایای اوراق‌گام این است که این اوراق برای تامین کلیه بنگاه‌ها کاربرد دارند. براساس دستورالعمل اعلامی بانک مرکزی ۶۵درصد از سقف تعیین‌شده برای صدور اوراق گام در هر بانک باید به بنگاه‌های کوچک و متوسط اختصاص یابد.
اوراق گام، ابزار مالی جدید و کارآمدی برای تامین مالی واحدهای تولیدی بوده و سازوکار آن در عمل امکان تامین مالی زنجیره تولید و همچنین استفاده از ظرفیت‌‌های بازار سرمایه برای تامین مالی واحدهاست. در واقع بانک مرکزی برای کمک به بهبود روش‌های تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی اقدام به راهاندازی سامانه گام برای صدور و مدیریت اوراق گام در بازار پول خواهد کرد. به گفته علی صالحآبادی، رییس کل بانک مرکزی اوراق گام یکی از ابزارهای پرداخت اعتباری است که مشابه چک عمل می‌کند؛ به این معنا که اگر تولیدکنندهای قصد خرید مواد اولیه از فروشنده‌‌ای داشته باشد، به جای پرداخت پول نقد، اگر دارای اعتبار نزد بانک باشد، می‌تواند با تضمین بانک اوراقی از بانک دریافت و به فروشنده ارایه دهد و فروشنده مواد اولیه به جای دریافت پول، اوراق دریافت کند.
رییس کل بانک مرکزی با اشاره به این موضوع که استفاده تولیدکنندگان از این اوراق می‌تواند فشار را از روی بانک‌ها برای تامین نقدینگی بنگاه‌ها کاهش دهد، بیان‌‌کرد که تا پیش از این، بنگاه‌های تولیدی برای تامین نقدینگی موردنیاز برای خرید مواد اولیه، با مراجعه به بانک درخواست حجم بالای نقدینگی و سرمایه در گردش می‌کردند؛ اما درصورتی‌‌که شرکت یا شخص نزد بانک دارای اعتبار باشد، می‌تواند به جای دریافت پول نقد، اوراقی تحت عنوان اوراق گام از بانک دریافت و این اوراق را به فروشنده واگذار کند.
فروشنده نیز می‌تواند این اوراق را یا نزد خود نگه‌‌دارد یا در صورت نیاز به نقدینگی آن را در بازار سرمایه تنزیل کرده و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند و در نهایت در زمان سررسید، متعهد اوراق، وجه آن را به دارنده نهایی اوراق گام پرداخت خواهد کرد. صالحآبادی بیان کرد با مصوبه شورای پول و اعتبار، از این پس اوراق گام به محض انتشار قابل تنزیل و معامله در بازار سرمایه است.
در گذشته برای تنزیل اوراق گام باید یک ششم دوره زمانی انتشار اوراق می‌گذشت تا قابلیت تنزیل و معامله در بازار سرمایه را پیدا می‌کرد؛ اما اکنون چنین الزامی وجود ندارد. رییس کل بانک مرکزی همچنین اشاره کرد که با تسهیل و ساده‌‌سازی انجام شده برای معامله اوراق گام طی یک ماه اخیر حجم انتشار این اوراق به رقم 7هزار و 560میلیارد تومان رسید؛ درحالی که حجم انتشار این اوراق از زمان راهاندازی آن در بهمن ماه سال 1399 تا تیرماه سال1401 معادل ۸هزار و 800میلیارد تومان بود. صالحآبادی با بیان اینکه باید در سیستم بانکی سازوکارهایی ایجاد شود که مردم بدون شناخت از یکدیگر بتوانند در کسب‌وکارها به یکدیگر اعتماد کنند، افزود با توسعه ابزارهای اعتباری در کشور و کاهش نیاز به نقدینگی و پول و تداوم کار چرخه‌های اقتصادی کشور، تحولات مثبتی در اقتصاد کلان کشور رخ خواهد داد.
